۱۴۰۲/۱۲/۰۹ ۱۳:۵۴ شناسه مطلب: 99150
پرسش:
بعضي رسانه ها عليه رقيب خود دست به تبليغات هاي ژورناليستي مي زنند. به تعبير واضحتر، بسيار هنرمندانه به تخريب يا انتقاد غير مستقيم مي پردازند به گونه اي نگاه منطقي و بصيرت زايي را به مخاطب منتقل نمي کند و ارامش ذهني مخاطب را به هم زده و او را از تصميم گري صحيح باز مي دارد. البته شبيه اين نوع بيانات در متون ديني ما است که اصطلاحا به آن خطابه مي گويند اما خطابه مي تواند منطقي و بصيرت زا باشد. اين نوع تبليغات هاي ژورناليستي از لحاظ ديني چگونه ارزيابي مي شوند؟
پاسخ:
اخلاق انتخابات، از نوع اخلاق سیاسی و زیرشاخهی اخلاق کاربردی است. بهکارگیری آن، میتواند جامعه را بهسوی انتخاب اصلح راهنمایی کند. انتخابات اخلاقی از آشکارترین جلوههای سیاست اخلاقی و سیاست اخلاقی میدان عملی شدن بسیاری از ارزشها و فضایل اخلاق اجتماعی است. بر اساس منابع معتبر اسلامی نباید برای رسیدن به قدرت از هر وسیلهای استفاده شود. چالشهای متعددی پیش روی افراد درگیر در امر انتخابات وجود دارد که یکی از آنها مسئله تبلیغات رسانه ایست که میتواند زمینهساز بسیاری از گناهان باشد که در ادامه در مورد آن بیشتر توضیح میدهیم:
1. برای رسیدن به قدرت نمیشود از هر وسیلهای استفاده کرد. به نظر شما آیا براى رسیدن به مطلوب و مقصود خود، میتوانیم هرگونه ابزار و وسیلهای را به کار ببریم؟ بهبیاندیگر: اگر هدفمان خوب باشد، آیا میتوان براى رسیدن به آن از وسایل بد و پلید هم استفاده کرد؟ مثلاً هدف شخصى آن است که به مردم خدمت کند؛ آیا براى این کار میتواند از هر روشى مثل تخریب دروغ و... بهره بگیرد؟ نظر واقعى و عملکرد بسیارى از سیاستمداران یا خبرنگاران یا به قول شما ژورنالیستهای دیروز و امروز چنین بوده و هست که: آرى، هدف وسیله را توجیه میکند و به کار بردن هر وسیلهای هرچند ضدّ اخلاق و دین و انسانیت باشد، براى تأمین هدف رواست. این نظر بسیار عجیب و تأسفآور است امّا وجود دارد، ولی اسلامی نیست. اهلبیت علیهمالسلام که ملاک عمل هر مسلمان، شیعه و انسانی هستند، با اعمال و رفتار خود اخلاق و اصول متعالى انسانى را پاس داشتهاند و عملکرد آنان گواهى میدهد که «هدف» هرگز «وسیله» را توجیه نمیکند و براى تأمین اهداف عالى و مقدّس نیز باید از ابزار و وسیلههای اخلاقى، انسانى و مشروع استفاده کرد. حضرت على علیهالسلام از روش غیرانسانی و خلاف اخلاق و شرع استفاده نکرده است. در نهجالبلاغه واردشده که فرمودند: به خدا قسم! معاویه از من زیرکتر نیست؛ امّا فریبکارى و خیانت و معصیت میکند و اگر مکر و فریب ناپسند نبود، من از زیرکترین مردمان بودم؛ ولى هر بیوفایی، گناه است و هر گناه، ناسپاسى و براى هر فریبکار پرچمى است که با آن در روز قیامت شناخته میشود. به خدا قسم! من بهوسیله مکر غافل گیر نمیشوم و در سختیها ناتوان و عاجز نمیگردم (۱) و به دلیل همین خداپرستی و تقواى الهى است که با شگفتى میپرسد: «آیا میخواهید پیروزى را بهوسیله ستم بر رعیت تأمین کنم! هرگز نمیشود. به خدا قسم! تا روز و شب باقى است و ستارهای در آسمان میدرخشد، چنین روشى پیشه نخواهم کرد...(هرگز از ابزار نامشروع استفاده نخواهم کرد.)(۲) یعنى چنین نیست که براى رسیدن به پیروزى، استفاده از هر وسیله و روشى روا باشد، بلکه تنها و تنها باید از روش خداپسندانه و ابزار مشروع بهره گرفت، بنابراین از دیدگاه امیرالمؤمنین على علیهالسلام هدف هرگز وسیله را توجیه نمیکند.
2. حتماً همه ازجمله خبرنگاران در انتخابات موظف هستند که اخلاق را رعایت کنند یعنی بدبینی و بدگمانی که بدون دلیل است و سند و مدرک یقینی بر آن نیست در عرصه سیاست هم جایز نیست چون باعث از بی رفتن حیثیت و تخریب فرد نزد مردم میشود. آنچه در انتخابات مورد نهی قرارگرفته است سوءظن و بدگمانی است که زمینهساز تخریب است البته تخریب ممنوع است نه نقد و بررسی موشکافانه و داوری. نقد همان گفتن عیب و ایراد عملکرد کاندیداها بهصورت مستدل و محترمانه است. البته همراه بابیان نقاط قوت وی که باعث شناخت بهتر مردم شده و کتمان آن باعث ضرر احتمالی به دین و کشور میشود. آنچه مورد نهی قرارگرفته، تهمت، بدگویی، سیاه نمایی، خوار کردن و تحقیر طرف مقابل و ... است که با موازین شرعی و اخلاقی اسلام نیز در تضاد است پس حتماً در انتخابات باید از بدبینی دوری کرد و تلاش کرد با تحقیق و مشورت و تفکر با دلایل محکم و متقن برای رأی دادن به کسی، قانع شد. پس اگر کسی عملکرد ضعیفی داشته بازگو کردن آن بدون تحقیر و تضعیف شخصیتش مشکلی ندارد، ولی تخریب که زمینهساز تحقیر شخصیت افراد است، در انتخابات نیز جایز نیست.
نتیجه:
تخریب در اسلام نکوهش شده است و اصلاً جایز نیست. در عرصه سیاسی و رسانه هم مجوزی برای تخریب دیگران نداریم. فقط اگر در عملکرد آنان ضعف یا انتقادی وجود دارد میتوانیم بهصورت مستند آنها را بازگو کنیم. انتقاد با بدبینی و تخریب تفاوت دارد. در بدبینی شخصیت طرف مورد هجمه واقعشده و تحقیر میشود، ولی در نقد سازنده کاری به شخصیت فرد نداریم و با حفظ احترام به شخصیت و خود افراد، عملکردشان نقد شده و شایسته نشستن بر کرسی مسئولیت دانسته نمیشوند.
منابع برای مطالعه بیشتر:
1. انتخابات و مجلس در کلام و پیام امام خمینی، روحالله خمینی.
2. سياست اخلاقی و اخلاق سياسی، محمدرضا مهدوی کنی.
3. اخلاق سیاسی، حسن ابراهیمزاده.
4. سیری در نهجالبلاغه، مرتضی مطهری.
پینوشتها:
1. سید رضی، نهجالبلاغه، صبحى صالح، انتشارات هجرت، خطبه ۲۰۰.
2. همان، خطبه ۱۲۶.