۱۴۰۳/۰۳/۲۳ ۱۳:۵۴ شناسه مطلب: 99347
پرسش:
آیا درست است که هنگام تولد حضرت زهرا سلامالله علیها زنان قریش بهعنوان اعتراض به ازدواج خدیجه با پیامبر، حاضر نبودند او را در هنگام زایمان کمک کنند؟
پاسخ:
فرزند کوچک حضرت رسول صلیالله علیه و آله و سلم از حضرت خدیجه سلامالله علیها که طبق نقل مشهور شیعه در سال 5 بعثت در مکه به دنیا آمد، حضرت فاطمه زهرا سلامالله علیها است. پس از آنکه پیامبر اکرم در معراج از میوههای بهشتی تناول فرمودند، حضرت خدیجه به ایشان باردار شدند. برخی نقلها به هنگام وضع حمل حضرت خدیجه سلامالله علیها حاکی از آن است که ظاهراً ایشان به دلایلی دچار غم و ناراحتی شدند که به فاصله اندکی مرتفع شد. مفضل بن عمر از امام صادق علیهالسلام ماجرای ولادت حضرت زهرا سلامالله علیها و حوادث پیرامون آن را اینچنین نقل میکند: «زمانی که حضرت خدیجه سلامالله علیها با پیامبر اسلام ازدواج کرد، زنان مکه او را طرد کردند، نه نزد او میرفتند و نه به او سلام میکردند ... ایشان از این قضیه سخت ناراحت و اندوهگین شدند ... ایشان تا زمان وضع حمل با حضرت زهرا سلامالله علیها درون شکم خود سخن میگفتند تا اینکه پیکی فرستاد نزد زنان قریش و بنیهاشم تا وی را برای وضع حمل کمک کنند؛ اما آنان با این بهانه که تو به سخن ما گوش ندادی و با یتیم و فقیر ابوطالب ازدواج کردی، اینک ما نیز تو را در این کار یاری نخواهیم کرد، حضرت بهشدت غمگین و اندوهناک شدند تا اینکه چهار زن بهشتی به نام های آسیه همسر فرعون، حضرت مریم علیها سلام، ساره همسر حضرت ابراهیم علیهالسلام (1) و کلثوم خواهر موسی علیهالسلام (2) بر او وارد شده و ایشان را برای به دنیا آوردن حضرت زهرا سلامالله علیها همراهی کردند». (3)
طبری، عالم سنی شافعی نیز در «ذخائر العقبی» گزارشی به همین مضمون آورده است؛ اما در آنجا بهجای ساره، از حواء همسر حضرت آدم علیهالسلام نام میبرد. (4)
در بررسی این گزارش، چند نکته را یادآور میشویم:
1. کهنترین منبعی که حدیث اول را از مفضل بن عمر نقل کرده، شیخ صدوق است؛ بعد از او نیز دیگر دانشمندان شیعه ازجمله طبری در «دلائل النبوه»، (5) فتال نیشابوری در «روضه الواعظین»، (6) راوندی در «الخرائج و الجرائح»(7) و ابن شهر آشوب در «مناقب آل ابیطالب»(8) همان روایت را نقل کردهاند.
2. در سلسله سند این روایت فردی واقفی مذهب به نام «زرعه بن محمد حَضرَمی» قرار دارد که سبب ضعف این روایت میشود.
3. نکته مهمی که باید بدان اشاره کرد و نباید از قلم بیفتد، توجه به این مطلب است که گرچه بعد از ادعای نبوت توسط حضرت رسول، فشارها از سوی قریش بر ایشان بسیار شدید بود، لکن تا قبل از آن، حضرت نزد قریش از جایگاه و منزلت ویژهای برخوردار بود و اساساً به همین دلیل بود که به «محمدامین» معروف شده بود و انتخاب وی توسط حضرت خدیجه برای ازدواج، به خاطر درستکاری وی بوده است. ضمن اینکه، حضرت ابوطالب عموی وی، بهعنوان بزرگ و مهتر و سرور قریش در مکه شناخته شده بود. همچنین، حضرت خدیجه سلامالله علیها تا قبل از اسلام، در میان زنان قریش از جایگاه ویژه و والایی برخوردار بود و بعید به نظر میرسد که زنان در آن زمان به خود اجازه چنین جسارتی را بدهند.
4. نکته دیگری که پذیرش این خبر را با تردید مواجه میسازد، این است که اگر ولادت حضرت زهرا سلامالله علیها را سال پنجم بعثت لحاظ کنیم تا این زمان هنوز مسلمانان به حبشه مهاجرت نکردهاند و تا زمان محاصره در شعب ابیطالب، دو سال فاصله است. پس زنان مسلمان و نیز بنیهاشم در مکه حضور دارند. مسلمانانی که به خاطر گرویدن به اسلام تمام خطرها را به جان خریده و در این مسیر، سختیها و شکنجههای فراوانی را تحمل کردهاند، بسیار بعید به نظر میرسد که برای وضع حمل حضرت خدیجه سلامالله علیها خود را کنار کشیده باشند و هیچیک از زنان آنان بهویژه بنیهاشم، به کمک وی نرفته باشند.
5. قرینه دیگری که سبب تردید در صحت این روایت میشود، این است که حضرت خدیجه قبل از حضرت زهرا سلامالله علیها سه دختر دیگر نیز به دنیا آورده بود. ولی سیاق این روایت، بهگونهای است که گویی ولادت حضرت زهرا سلامالله علیها نخستین زایمان حضرت خدیجه بوده است.
نتیجه:
خلاصه اینکه گرچه حضور بانوان بهشتی در کنار حضرت خدیجه سلامالله علیها هرگز بعید نیست و امکان چنین امری وجود دارد، لکن به دلایلی که گفته شد، نمیتوان پذیرفت که حضرت خدیجه هنگام زایمان، تنها و بییاور مانده باشد و از سوی زنان مکه اینگونه شماتت شده باشد. نهایتاً اینکه زنان قریش که مخالف حضرت رسول صلیالله علیه و آله بودند، بهمنظور مقابله با ایشان، تمایلی به کمک و یاریرساندن حضرت خدیجه نداشتهاند؛ ولی زنان مسلمانان و بهویژه بنیهاشم که ابایی از خدمتگزاری به همسر رسول خدا نداشتهاند.
پینوشتها:
1. محب الدین طبری عالم سنی شافعی، به جاری ساره، از حواء همسر حضرت آدم علیهالسلام نام میبرد. طبری، محب الدین احمد بن عبدالله، ذخائر العقبی، قاهره، دارالکتب المصریه، 1356 ق، ج 1، ص 45.
2. طبری شیعی بهجای «کلثوم» از «صفوراء» دختر شعیب یاد میکند. طبری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامه، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیه مؤسسه البعثه، قم، نشر بعثت، چاپ اول، 1413 ق، ص 78.
3. صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376 ش، ص 593.
4. طبری، محب الدین احمد بن عبدالله، ذخائر العقبی، قاهره، دارالکتب المصریه، 1356 ق، ج 1، ص 45.
5. طبری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامه، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیه مؤسسه البعثه، قم، نشر بعثت، چاپ اول، 1413 ق، ص 77-78.
6. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، قم، نشر رضی، چاپ اول، 1375 ش، ج 1، ص 143.
7. راوندی، قطبالدین، الخرائج و الجرائح، تحقیق مؤسسه الإمام المهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف، قم، نشر مؤسسه الإمام المهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف، چاپ اول، 1409 ق، ج 2، ص 524-525.
8. ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، چاپ اول، 1379 ق، ج 3، ص 340.