پرسش:
آیا هخامنشیان زرتشتی بودند؟ نقش انسان بالدار نشان دین زرتشت است؟
پاسخ:
امروزه زرتشتیان نقش بالدار فَرَوَهَر را نشان اختصاصی خود میدانند و بسیاری از آنها ادعا میکنند از گذشتههای دور نیز این نقش، نماد آنها بوده است. در تفسیر این نماد میگویند: سه ردیف پر در هر دو بال فَرَوَهَر اشاره به «اندیشه و گفتار و کردار نیک» دارد و سه ردیف پر در قسمت دُم اشاره به اندیشه و گفتار و کردار بد. پیرمرد سالخورده در نماد فروهر اشاره به شخص نیکوکار و یکتاپرستی دارد که رفتار و ظاهر مرتب و پسندیدهاش سرمشق و الگوی دیگر مردمان است و حلقۀ دایرهای در دست او، نشان پیمان با پروردگار است
بسیاری تصور میكنند در هر اثر باستانی كه این نشان وجود دارد، صاحب آن زرتشتی بوده است. یکی از دلایل زرتشتی خواندن هخامنشیها وجود نگارۀ فروهر در تخت جمشید، و کتیبۀ داریوش هخامنشی در بیستون است؛ در حالی که پیش از هخامنشیان اقوام دیگری از نمادی مشابه این استفاده کردهاند که در آثار باستانی بر جای مانده از آنها موجود است. در تمدن اورارتو در شمال بین النهرین، نماد خدایان و موجودات ماوراء الطبیعی بود، سومریان باستان، نمادی مشابه برای ارباب اجنه داشتند. آشوریان و مصریان باستان نیز مشابه این نماد را برای خدایان خود استفاده میکردند.(۱)
موبَد مهران غیبی از عالمان زرتشتی معتقد است این نماد در گذشتههای دور متعلق به دین زرتشت نبوده و در قرون اخیر، موبدان، آن را به عنوان آرم خود برگزیدهاند.(۲) اگر نقش فروهر در طول زمان نماد دینی زرتشتیان بوده باید از گذشتههای دور در آتشکدههایشان حک شده باشد، در حالی که در سراسر عصر ساسانیان كه اوج اقتدار دستگاه آتش و دین زرتشتی است، نه تنها در هیچ آتشکدهای، که در هیچ بنا و کتیبه و سکه و مُهر و اثری این نماد دیده نمیشود. حتی در گزارش سیاحان اروپایی از زرتشتیان عهد صفوی نیز اشارهای به این نقش وجود ندارد. زرتشتیان در دورههای اخیر این نقش را واجد خصوصیات دینی خود یافته و بر دیوار آتشكدهها و کتب و رسالات دینیشان حک کردهاند. در عهد ناصرالدین شاه قاجار، به همت «مانِكجی لیمجی هاتریا»، نمایندۀ پارسیان هندی، آتشكدههای یزد و کرمان از نو ساخته میشود. آتشکدۀ مشهور فعلی یزد، موسوم به «آتش ورهرام» کمتر از یک قرن پیش به هزینۀ پارسیان هندی ساخته شد و نشان فروهر بر سردر ورودی آن جای گرفت؛ همین طور نیز آتشکده آدریان و معبد تهران. آمدن این نقش به ایران با مفهوم زرتشتیاش، احتمالاً با ساخت این آتشكدهها توسط پارسیان هندی در قرن اخیر همراه بوده است.(۳)
پی نوشت:
۱. فاطمی، سیدحسن، راه راستی، ص۷۸
۲. همان، ص۸۱
۳. همان، ص۸۰-۸۱
