تفاوت تفكّر و تعقّل وتدبّر از ديدگاه دين اسلام چيست؟
بیان تفاوت تفكر و تعقل و تدبر از ديدگاه دين اسلام ،نيازمند ارائه مقاله و بلكه كتابي مفصل است ولی به چند نكته در اين زمينه اشاره مي كنيم.
به طور كلي بايد بدانيد:
خداوند متعال در آيات قرآن بندگانش را به تفكر و تعقل و تدبر دعوت كرده است. هر چند در يك نگاه كلي مي توان گفت تمام اين الفاظ دعوت به تقويت قوه ادراك و به نوعي انديشيدن است لكن چنان چه اين الفاظ در آياتي به دنبال هم بيايد مسلما جنبه تفنن در عبارت ندارد، بلكه آنچه از روش قرآن ميدانيم هر كدام اشاره به نكتهاي است.
به عنوان مثال، مطالعه و تامل در آيات 9 تا 13 سوره مباركه نحل بخشي از تفاوت هاي بين اين واژگان را روشن مي كند. شايد نكته تفاوت بين واژگان تفكر و تعقل در آيات مذكور اين باشد كه مساله در مورد الوان نعمت هاي موجود در زمين آن قدر روشن است كه تنها تذكر و يادآوري كافي است، ولي در مورد زراعت و زيتون و نخل و انگور و به طور كلي ميوهها كمي بيشتر انديشه لازم است، تا به خواص غذايي و درماني آنها آشنا شويم، به همين جهت تعبير به" تفكر" ميكند.
اما در مورد تسخير خورشيد و ماه و ستارگان و اسرار شب و روز باز هم انديشه بيشتري لازم است، لذا تعبير به" تعقل" كه گوياي سطح بالاتري از انديشه است فرموده است. (1)به عبارت ديگر تعقل،مرحله گنجينه ساختن حوادث و پيشامدها و بهرهمند شدن از آنها براي فهم و دريافت پيشامدهاي تازه است و اين فرايند همان چيزي است كه به نام «عقل» و «تعقل» ناميده ميشود. (2)
و اما تدبر: اين واژه در اصل از ماده" دبر" (بر وزن ابر) به معني پشت سر و عاقبت چيزي است، بنابراين تدبر يعني بررسي نتائج و عواقب و پشت و روي چيزي ميباشد، و تفاوت آن با" تفكر"، اين است كه تفكر مربوط به بررسي علل و خصوصيات يك موجود است، اما" تدبر" مربوط به بررسي عواقب و نتائج آن است. (3)
پي نوشت ها :
1. مكارم شيرازي،ناصر،تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه،تهران،ج11، ص 177.
2. مترجمان،تفسير هدايت،بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، مشهد، 1377 ش،چاپ اول، ج6، ص 30.
3. مكارم شيرازي،ناصر،تفسير نمونه، ج4، ص 28.
