سلام چرا پیامبر و ائمه اطهارخودشان این همه حدیث را كتابت نكردند تا در اختیار مردم قرار دهند؟
پرسشگر گرامی با سلام و سپاس از ارتباطتان با مركز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در مورد پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ایشان خط نمی نوشتند و آیات قرآن هم كه بر ایشان نازل می شد كاتب وحی داشتند و آیات را پیامبر املا می كردند و كاتبان می نوشتند و این از وجوه اعجاز قرآن است كه آورنده آن نوشتن نمی دانست آیه قرآن هم به این مطلب اشاره دارد ( و لا تخطه بیمینك ) (1) و با دست خود كتابی نمی نگاشتی؛ بنا بر این این كه چرا پیامبر اسلام احادیث را خودشان كتابت نكردند، روشن است؛ ولی در زمان ایشان احادیث را هم اصحاب كتابت می كردند و پیامبر اهتمام ویژه ای به امر كتابت داشتند. در جریان جنگ بدر پیامبر آموزش كتابت را فدیه برخی از اسرای جنگی قرار داد، برخی از اصحاب را به تعلیم كتابت به دیگران مامور ساخت و اهتمام حضرت به این امر چنان بدر كه تعلیم كتابت را از حقوق فرزند بر پدر قرار داد.
شهید مطهری پس از نقل قول برخی مستشرقان مبنی بر عدم كتابت حدیث در عصر نبوی ضمن رد نظریه آنان می گوید: از مطالعه دقیق تر در آثار صدر اسلام معلوم می شود كه كتابت و یاد داشت از زمان پیامبر اكرم معمول شد و ادامه یافت ... ایشان سپس به دو تالیف كه این مدارك را جمع آوری كرده اند اشاره می كند: یكی كتاب مصنفات الشیعه الامامیه فی العلوم الاسلامیه، تالیف علامه شیخ الاسلام زنجانی و تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام، تالیف علامه آیت الله سید حسن صدر. (2)
همچنین آقای سید محمد رضا جلالی نویسنده كتاب تدوین السنه الشریفه در این باره می گوید: كتابت حدیث همگام با روایت آن جریان داشت از این رو پیش از آنكه پیامبر به جوار رحمت حق انتقال یابد كتابت حدیث بدون هیچ چون و چرایی در بین همه امری پذیرفته شده و گرد آوری و نوشتن دانستنی ها امری به واقعیت پیوسته بود ... . (3)
بعد از رحلت پیامبر اسلام امر كتابت حدیث تداوم یافت و حركتی كه با هدایت رسول خدا آغاز شد و در بین امت پا گرفت ادامه یافت؛ ولی با گذشت مدتی و در زمان خلیفه دوم كتابت حدیث منع شد و در اقدامی رسمی مسلمانان را از كتابت و گرد آوری حدیث و سنت بر حذر داشت و این سیاست منع تدوین حدیث تا زمان عمر بن عبد العزیز رواج داشت. منتهی در این بین امامان معصوم علیهم السلام مكتوباتی داشتند كه به برخی از آنان اشاره می كنیم :
امام علی علیه السلام پس از رحلت پیامبر همچنان به ترویج سنت نبوی در قالب نقل و كتابت حدیث پرداخت. مرحوم احمدی میانجی مكتوبات علوی را چنین بیان می كند:
1- نوشته ای برای امام مجتبی مشتمل بر مكارم اخلاق و توصیه آن جناب به آن ها.
2- نوشته ای برای امام حسین و محمد بن حنفیه مشتمل بر مستحبات و آداب.
3- نوشته ای برای پیروان خویش و توجه دادن انها به امور مهم.
4- نوشته ای برای مالك اشتر مشتمل بر اصول مملكت داری. (4)
امام حسن نیز علاوه بر آنكه خود به كتابت حدیث اقدام نمود اصحاب را به كتابت حدیث و محافظت آن سفارش می فرمود. یكی از مكتوبات امام مجتبی نوشته ای است در باب امامت كه برای جندب بن عبدالله مرقوم فرمود همچنین نوشته ای برای اصحاب خودشان در پاسخ به چیزی كه ایشان برای حضرت نوشتند و نوشته ای به معاویه درباره خلافت نگاشته بودند. امام حسین هم نوشته ای در موضوع قدر مكتوب فرمودند. (5)
صحیفه سجادیه از مشهور ترین كتاب های فراهم آمده است كه مطالب این كتاب را امام سجاد در قالب دعا بر امام محمد باقر و فرزند دیگرش زید بن علی املا فرمود.
امام باقر در جهت سیره امامان دیگر به نشر و جمع آوری حدیث همت گماشت. برخی از مكتوبات ایشان چنین است:
1- كتابی در تفسیر قرآن كه ابو الجارود آنرا روایت كرده است.
2- نوشته ای كه حضرت به یكی از خلفای بنی امیه نگاشت كه بخشی از آن در كتاب كافی آمده است. (6)
مكتوبات امام صادق علیه السلام :
1- كتاب التوحید ، كه امام این كتاب را بر مفضل بن عمر املا فرمود.
2- رساله عبد الله بن نجاشی، كه امام این رساله را در پاسخ به درخواست او نوشت و حاوی نكات اخلاقی و اجتماعی بسیاری است.
3- رساله ای برای پیروانش كه امام این كتاب را برای عموم اصحاب خود نگاشت. (7)
همچنین امامان دیگر ما هم دارای مكتوباتی بودند كه برای آشنایی بیشتر به كتاب تاریخ حدیث مراجعه نمایید. (8)
بنا بر این امامان معصوم علیهم السلام هم خودشان مكتوباتی داشتند و هم اصحابشان را به نوشتن احادیث تشویق می كردند.
پی نوشت ها :
1. عنكبوت (29) آیه 24.
2. مرتضی مطهری، خدمات متقاتل اسلام و ایران، در مجموعه آثار،ج14، ص 393.
3. محمد رضا حسینی جلالی، تدوین السنه الشریفه، ص 256.
4. علی احمدی میانجی، مكاتیب الرسول ،ج1، ص423.
5. همان، ص427.
6. اسد الله جمشیدی ،تاریخ حدیث ،انتشارات موسسه امام خمینی ،ص166.
7. همان، ص175.
8. همان.
