در مورد اين فقره از زيارت حضرت زهرا(س) كه شيخ طوسي آن را از امام باقر(ع) در تهذيب نقل كرده(1)، مطلب و توضيحي از عالمان نيافتيم، ولي در روايات، مطلبي مشابه اين در باب خلقت عقل كه اولين مخلوق و برترين مخلوق خدا است، مشاهده مي شود.
در مورد خلقت عقل در كافي و ديگر كتب معتبر به طريق هاي متعدد از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: هنگامي كه خدا عقل را آفريد، او را امر به روآوردن و بعد امر به روگرداندن كرد. عقل هر دو امر را بدون درنگ اجرا كرد و خداوند فرمود: به عزت و جلالم قسم !مخلوقي مجبوب تر از تو نزد خودم، نيافريدم. (2)
با توجه به اين كه در روايات ديگر "اولين مخلوق حتي قبل از خلقت ملائكه و عرش و كرسي و... "، نور رسول خدا و اهل بيت ايشان معرفي شده است:
امام علي(ع): خداوند نور رسول الله را قبل از خلق آسمان ها و عرش و كرسي آفريد. (3)
رسول خدا(ص): خدا من و علي و فاطمه و حسن و حسين را هفت هزار سال قبل از خلق دنيا آفريد. فرمود: اولين مخلوق خدا ارواح ما (چهارده معصوم) بود. پس ما به يگانه شمردن و ستايش خدا رو آورديم. سپس ملائكه را خلق كرد. وقتي آنان ارواح ما را به صورت نور واحد ديدند، شخصيت ما را بزرگ شمردند. ما تسبيح خدا گفتيم تا ملائكه بدانند كه ما آفريدگان اوييم. او از صفات ما منزه و پيراسته است. ملائكه به تسبيح ما، تسبيح گفتند. (4)
بنا بر اين، عقل اول كه در آن روايت "اولين مخلوق" و نور چهارده معصوم يگانه است. بنا بر اين امتحان خدا قبل از خلقت مادي و دنيايي و بعد از خلقت نوري آن ها در عالم ملكوت بوده است. همان كه در روايت اول به عقل كه نور معصومين است فرمود: رو آور و باز گرد. عقل اطاعت محض كرد. همان كه آنان براي اينكه ملائكه به اشتباه نيفتند، فوري به بندگي خود اقرار و تسبيح و ستايش كردند.
كيفيت امتحان در اخبار نقل نشده، ولي از جمله بعد كه مي فرمايد:"فوجدك لما امتحنك صابره؛ تو را براي آنچه بدان خاطر امتحانت كرد، با صبر و تحمل يافت" مي توان برداشت كرد كه خدا مي خواسته اماناتي را بر دوش ايشان بگذارد. ايشان را حامل اسراري سازد و ايشان اين تحمل را اثبات كرده اند.
در زيارت غير حضرت زهرا اين عبارت را نيافتيم، ولي رواياتي به اين مضمون از امامان رسيده كه:" امر ما صعب و سنگين است، به گونه اي كه ملائكه مرسل و انبياي مقرب از تحمل آن عاجزند. فقط بنده اي كه خدا قلب او را براي ايمان آزموده باشد، مي تواند حامل اين امانت باشد. "(5)
بنده اي كه خدا قلبش را براي ايمان آزموده و برتر از انبياي مرسل و ملائكه مقرب يافته، انوار مقدسه چهارده معصوم هستند. (6)
بنا بر اين حضرت زهرا قبل از خلقت مادي، يعني زماني كه خدا نور او را قبل از اين جهان آفريد، امتحان شده، صلاحيت خود را براي تحمل اسراري كه خدا اراده داشته، در او به وديعه گذارد، نشان داده، ظاهرا محل اين امتحان عالم ملكوت بوده، هدف هم آشكار شدن تحمل و قابليت براي تحمل اسرار بوده است. امتحان ظاهرا از انوار چهارده معصوم كه نور واحد بوده، گرفته شده است اما كيفيت امتحان را فقط خدا مي داند.
پي نوشت ها:
1. تهذيب، شيخ طوسي، ج 6، ص 9 - 10.
2. كافي، ج1، ص10 و 26.
3. خصال، ج1، ص82.
4. عيون الخبار، ج1، ص272؛ علل الشرايع، ج1، ص6.
5. بصائر الدرجات، محمد بن حسن صفار، ص47.
6. براي اطلاع بيش تر رجوع كنيد به: الاسرار الفاطميه، شيخ محمد فاضل مسعودي، ص43 به بعد.
