اخلاق

پرسشگر گرامی با سلام و سپاس از ارتباطتان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
براي خوش اخلاق بودن، اول باید اخلاق پسندیده را شناخت، سپس راه‏های کسب آن را فرا گرفت.
خوش اخلاقی، مجموعه‏اى از صفات و برخوردهای نیکو و پسندیده است که مشتمل بر «نرمش و مدارا، گشاده رویى، زبان خوب و اظهار محبت، رعایت ادب، چهره خندان و تحمل و بردبارى در مقابل مزاحمت‏هاى این و آن» و بسیاری از موارد دیگر است. هنگامى که این صفات و اعمال به هم آمیخته شد، به آن حسن خلق مى‏گویند.
در حدیث جامع و جالبى از امام صادق علیه السلام در تعریف حسن خلق آمده است:«تَلینُ جانِبَکَ وَ تُطیِّبُ کَلامَکَ وَ تَلْقى اخاکَ بِبِشْرٍ حَسَنٍ؛ با نرمش و مدارا با مردم رفتار مى‏کنى. سخن خویش را پاکیزه مى‏گردانى. برادرت را با خوش رویى ملاقات مى‏نمایى». (1)
صفات ذیل از جمله صفات نیکو و اخلاق خوب به حساب می‏آید. فردی که می خواهد خوش اخلاق باشد، باید رفتارهای ذیل را در خود ایجاد کند:
1- تواضع و فروتنی و دوری از تکبر،
2- تحمل شنیدن آرا و نظریات دیگران و سعه صدر در قبال آن،
3- سخاوت و عدم بخل،
4- دستگیری از ضعفا و درماندگان،
5- در کارهای خیرِ دیگران شرکت کردن،
6- گذشت و چشم پوشی از بدی‏های دیگران،
7- محبت‏ورزی نسبت به بندگان خدا،
8- امانت داری،
9- راز داری،
10- صداقت و ... .
بدیهی است دست یابی به اخلاق نیکو و خوش، احتیاج به ریاضت و تحمل سختی و مبارزه دارد. نفس انسانی طبعاً به دنبال آسایش و رفاه می گردد. از این رو باید در مبارزه با هوای نفس و کنترل آن سخت بکوشد تا نفس حیوانی رام گردد و آماده اطاعت و فرمانبرداری شود.
آنچه در شروع کار مهم است، خواستن و انگیزه داشتن است. اگر بخواهیم رذایل اخلاقی از ما برداشته شود و سایه شوم آن ها زدوده شود و به تعبیر دیگر شیطان دست از سر ما بردارد و ما را دچار وسوسه و شک نکند، باید دست ردّ به سینة او بزنیم ، طوری که دیگر برنگردد و او را به خود عادت ندهیم.
بر این اساس:
مهم‏ترین راه به دست آوردن صفات خوب که نتیجه آن خوش اخلاقی در رفتار است ، عبارت است از:
1- تصمیم جدی و عزم راسخ جهت آراسته شدن به این صفات،
2- استفاده از تجربه‏های دیگران،
3- تفکر راجع به عواقب بداخلاقی در جامعه (ادب از که آموختی، از بی‏ ادبان)،
4- از کم شروع کردن و ملاحظه توان ابتدایی خود ، طوری که با تمرین و سعی و تلاش انسان بتواند به مراتب بالاتر برسد،
5- مطالعه کتاب‏های اخلاقی از قبیل «نقطه‏های آغاز در اخلاق عملی» نوشته آیت‏اللّه‏مهدوی کنی.
6- در کنار کارها و فعالیت‏های علمی خود، سیری مطالعاتی در آثار شهید مطهری به ترتیب زیر داشته باشید:
داستان راستان، ج 1 و2 - حکمت‏ها و اندرزها - حماسه حسینی، (3 جلد) - گفتارهای معنوی - سیری در سیره نبوی سیری در سیره ائمه اطهار - جاذبه و دافعه علی (ع) - انسان کامل - تعلیم و تربیت در اسلام - انسان و سرنوشت
7- ساعتی از روز را به خلوت گزینی و بررسی باطن و حسابرسی اعمال خویش قرار دهید. به دقت فعالیت‏های خود را بررسی نمایید. هرگز این کار را تعطیل نکنید.
8- هر هفته چند جلسه از مواعظ و سخنرانی‏های اخلاقی اساتید استفاده کنید .این برنامه را به صورت مداوم حفظ نمایید.
برای این که شخص خوش اخلاق باشید، موارد زیر را رعایت کنید:
1- کم تر راجع به مشکلات گذشته تان فکر کنید،
2- کم توقع باشید،
3- در هر پیشامد بدی احتمال این که خیر دنیا یا آخرت شما در آن باشد ، فراموش نکنید،
4-به خدا توکل داشته باشید،
5- در کارها خیلی خود را خسته نکنید،
6- ازخواب و خوراک به اندازه کافی استفاده کنید،
7- ورزش کنید، حتی اگر نیم ساعت در روز به صورت نرمش باشد،
8- برنامه ای برای تفریح تنظیم کنید ( سعی کنید تفریح تان در فضای سبز باشد )،
9- به هیچ وجه در ذهن خود مشکلات کوچک را بزرگ نکنید،
خواهر گرامی!
با توجه به محدودیت فضای پاسخگویی بهتر آن دیدیم که برای شما منابعی را جهت مطالعه معرفی کنیم تا با مراجعه به آن هم پاسخ مفصل و جامع و کامل دریافت کنید و هم پاسخ برخی پرسش های دیگر خود را نیز از آن منابع جستجو نمایید . امیدواریم مفید باشد. می توانید به کتاب های زیر مراجعه کنید:
1- آیین مهر ورزی ،محمد رضا کاشفی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، سال نشر: 1376.
2- آیین معاشرت ، مترجمان، انتشارات قدس رضوی .
3- بهشت اخلاق ، مهدی نیلی پور، موسسه تحقیقاتی ولی عصر قم.
4- دوستی ، جواد محدثی، بنیاد پژوهش های اسلامی مشهد.
5- آموزه های اخلاقی رفتاری امامان شیعه، محمد تقی عبدوس،بوستان کتاب قم.
پی نوشت :
1. علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت ، 1404 هجرى قمری ، ج 68، ص 389، حدیث 42.