آيا حديثی از پيامبر اكرم (ص) موجود میباشد كه دقيقاً مثل زیر را بشود از آن استنباط کرد:(یا دیگر معصومین) «چراغی كه به خانه رواست به مسجد حرام است.» باتشکر
با سلام و تشکر به خاطر ارتباط تان با اين مرکز.
برخي از ضرب المثل ها دو پهلو يا چند پهلو هستند كه در برخي از موارد، داراي معناي صحيح و در برخي از موارد، داراي معناي باطلي هستند . ضرب المثل مذكور هم از همين ضرب المثل ها مي باشد. براي پاسخ صحيح به سؤال شما بايد معنا و منظور ضرب المثل مذكور را روشن نمائيم:
عبارت «چراغي كه به خانه رواست» دو جور قابل تصور است:
اول اينكه مراد از «روا بودن» را «واجب بودن» بدانيم. يعني منظور ما از ضرب المثل اين باشد «چراغي كه در خانه واجب است، در مسجد حرام است».
دوم اينكه مراد از «روا بودن» را «مستحب بودن» بدانيم. يعني منظور ما از ضرب المثل اين باشد «چراغي كه در خانه مستحب است، در مسجد حرام است».
اگر صورت اول منظور باشد ، ضرب المثل صحيح است ، يعني اگر كار واجبي بر عهده انسان باشد، نمي تواند به سبب انجام يك كار مستحب، از انجام واجب باز بماند؛ مثلا پرداخت حق نفقه همسر و فرزندان واجب است . انسان نمي تواند از نفقه ايشان كه بر وي واجب است، كسر نموده و براي ساخت يا تعمير مسجد خرج نمايد. رسول خدا مي فرمايد:
« كَفَى بِالْمَرْءِ إِثْماً أَنْ يُضَيِّعَ مَنْ يَعُول (1) ؛در گنه كاري شخص همين بس كه وي حقوق افراد تحت تكفل خود را ضايع سازد» يا امام رضا (ع) مي فرمايد:« لَا تَبْذُلْ لِإِخْوَانِكَ مِنْ نَفْسِكَ مَا ضَرَرُهُ عَلَيْكَ أَكْثَرُ مِنْ نَفْعِهِ لَهُم (2) ؛ چيزى كه ضرر نداشتنش براى تو، بيش از نفع آن براي ديگران است ، به رفقايت بذل مكن.»
اما اگر صورت دوم منظور باشد، فرد مكلف، بين انجام دو مستحب قرار مي گيرد . بهتر است كه مستحب مهم تر را انجام دهد؛ مثلا از يك سو وسعت امكانات و تامين رفاه بيش تر براي افراد تحت تكفل مستحب است . از سوي ديگر ساختن مسجد و تعمير مسجد هم مستحب است . رسول خدا مي فرمايد:
« مَنْ أَسْرَجَ فِي مَسْجِدٍ مِنْ مَسَاجِدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سِرَاجاً لَمْ تَزَلِ الْمَلَائِكَةُ وَ حَمَلَةُ الْعَرْشِ يَسْتَغْفِرُونَ لَهُ مَا دَامَ فِي ذَلِكَ الْمَسْجِدِ ضَوْءٌ مِنَ السِّرَاج؛
كسى كه در مسجدي از مساجد خدا چراغى بيفروزد، تا وقتى كه نور آن چراغ به خاموشى نگرايد، فرشتگان و حاملان عرش الهى براى او (از درگاه خداوندى) طلب آمرزش و مغفرت كنند.»(3)
در اين موارد اگر فردي خواست يكي از اين دو مستحب را انجام دهد، بهتر است كه مستحب مهم تر را انجام دهد . انجام مستحب مهم تر، واجب نيست تا ترك آن حرام باشد. بنابراين استعمال اين ضرب المثل در اين صورت، نادرست مي باشد. چون چراغي كه مستحب در خانه باشد، در مسجد حرام نيست، بلكه در مسجد هم مستحب است . چه بسا استحباب آن در مسجد بيش تر هم باشد.
با توجه به توضيحات مذکور روشن مي شود که تنها در يک صورت مي توان براي اين ضرب المثل از روايات مويداتي را ذکر نمود . در صورت ديگر داراي معناي باطلي است که مورد تأييد روايات نيست.
پي نوشت ها:
1. من لا يحضره الفقيه، ج3، ص 168.
2. همان.
3. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص29.
