دعا

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباط با اين مركز.
استجابت دعا مقدمات ،آداب و شرايط دارد. آن که اموري نيز مانع استجابت است پس بايد مقدمات ، آداب و شرايط را ايجاد کرد و موانع را نيز برداشت تا دعا مستجاب شود . اگر به خدا معرفت داشته باشيم و بدانيم خداوند نسبت به بندگانش " رئوف و رحيم" است، در مي يابيم كه اگر خواسته هاي ما بر آورده نمي شود، دليلش بخل نيست. خداوند دعاهايي که با آداب و شرايط آن انجام مي­گيرد و" كمال و سعادت و منفعت و مصلحت انسان نيز در آن باشد، اجابت مي­كند.
علل عدم اجابت دعاها از ديدگاه اميرالمؤمنين(ع)
مردى به حضرت عرض كرد: خداوند مى‏فرمايد: «ادعونى استجب لكم» پس چرا ما دعا مى‏كنيم، ولى اجابت نمى‏شود، حضرت فرمود: چون دل‏هاى شما در هشت مورد خيانت و بى وفايى كرد:
1 - خدا را شناختيد، ولى حقش را آن گونه كه بر شما واجب بود، ادا نكرديد. از اين رو آن معرفت به كار شما نيامد.
2 - به پيامبر خدا ايمان آورديد، ولى در عمل با سنت و روش او مخالفت كرديد، پس ثمره ايمان شما چه شد؟
3 - كتاب خدا (قرآن) را خوانديد، ولى در عمل با آن مخالفت كرديد.
4 - گفتيد ما از آتش دوزخ مى‏ترسيم، ولى در همه حالات به واسطه گناهان خود به سوى جهنم مى‏رويد.
5 - گفتيد ما به بهشت تمايل و رغبت داريم، ولى كارهايى انجام مى‏دهيد كه شما را از بهشت دور مى‏سازد.
6 - نعمت‏هاى خدا را استفاده مى‏كنيد، ولى شكر و سپاس گزارى نمى‏كنيد.
7 - خداوند فرمود: شيطان دشمن شما است، شما نيز او را دشمن گيريد.(1) شما به زبان او را لعن مى‏كنيد، ولى در عمل با او دوستى مى‏نماييد و از او اطاعت مى‏كنيد.
8 - عيب‏هاى مردم را برابر ديدگان‏تان قرار داديد و عيب‏هاى خود را پشت سرانداختيد، در نتيجه كسى را ملامت مى‏كنيد كه خود به ملامت سزاوارتر از او هستيد.با اين وضع چه دعايى از شما مستجاب گردد، در صورتى كه شما راه‏ها و درهاى دعا را به روى خود بسته‏ايد؟!«پس تقوا پيشه كنيد؛ كارهاي تان را اصلاح كنيد؛ امر به معروف و نهى از منكر كنيد تا خدا دعاي تان را مستجاب كند.(2)
راه دعا:
شخصى خدمت امام صادق(ع) عرض كرد: دو آيه در قرآن است كه تأويل و معناى آن را نمى‏دانم. يكى «ادعونى استجب لكم» است، كه ما هر چه دعا مى‏كنيم، اجابت نمى‏شود. حضرت فرمود: «من سرّ عدم اجابت دعاي تان را به شما مى‏گويم. اگر تو خدا را در آن چه دستور فرموده اطاعت كنى و آن گاه او را بخوانى، دعايت را اجابت مى‏كند، ولى تو با (دستورهاى) او مخالفت كرده، نافرمانى‏اش مى‏كنى. او نيز اجابت نمى‏كند. با اين حال، اگر خدا را از راهش بخوانى - اگر چه گناهكار باشى - خدا دعايت را مستجاب مى‏كند».
آن شخص پرسيد: راه دعا چيست؟ فرمود: «نماز كه خواندى، ابتدا تمجيد كرده، او را به بزرگى مى‏ستايى و به هر نحو كه مى‏توانى، حمد و ستايش مى‏كنى، سپس بر پيامبر و آلش درود مى‏فرستى. به تبليغ رسالتش گواهى مى‏دهى، و بر ائمه سلام مى‏دهى، آن گاه نعمت‏هاى خدا را مى‏شمارى . او را به خاطر آن‏ها ستايش و شكر مى‏كنى. بعد به گناهان خود يكايك اعتراف مى‏كنى . هر كدام را كه به ياددارى، اقرار مى‏نمايى. هر كدام را به خاطر ندارى، به طور سربسته به زبان مى‏آورى. از همه گناهان به درگاه خدا توبه مى‏كنى . تصميم مى‏گيرى كه ديگر گناه نكنى. از روى پشيمانى و صدق نيت و خلوص، و در بيم و اميد از آن‏ها استغفار و طلب آمرزش مى‏كنى، سپس مى‏گويى: «اللهم انى أعتذر اليك من ذنوبى و استغفرك و أتوب اليك فأعنى على طاعتك و وفّقنى لما اوجبت علىّ من كل ما يرضيك فانى لم أر أحداً بلغ شيئاً من طاعتك الا بنعمتك عليه قبل طاعتك، فأنعم علىّ بنعمة أنال به رضوانك و الجنةَ.
بعد از رعايت اين مراتب، حاجت خود را بخواه، كه اميدوارم خدا نااميدت نكند و حاجتت را برآورد».(3)
تذکر چند نکته لازم به نظر مي رسد:
نکته اول : خدا بنده مؤمنش را دوست دارد . دعاها و حاجاتي را که دارد ،اگر براي بنده اش خير و منفعت داشته باشد، اجابت مي کند .امّا گاهي انسان کاري را پيگيري مي کند و با همه تلاشي که انجام مي دهد، موفق نمي شود و به هدف خويش نمي رسد مثلا تصميم جدي مي گيرد که در فلان روز يا ساعت معيني در فلان مکان يا مجلس حضور داشته باشد اما هر چه سعي مي­کند، توفيق پيدا نمي­کند. ممکن است براي لحظات يا روزهايي از اين جهت ناراحت شود، ولي بعدها شکر خدا مي کند که خوب شد فلان کار برايم پيش آمد و من اصلا به آن سمت و سو حرکت نکردم، چون به خاطر فلان مانع اصلا نمي توانستم به مقصد برسم، يا ممکن بود فلان حادثه برايم پيش بيايد، و يا آن مکان و مجلس باب ميل و شأن و شخصيت من نبود.
به همين صورت چه بسا اتفاق مي افتد که معامله اي يا وصلت و ازدواجي را ما به خير و صلاح خود مي پنداشتيم ،ولي بعد از مدتي متوجه شويم که به نفع ما نبود يا برعکس.
ما انسان ها از آن جايي که از غيب و سرانجام کارها بي اطلاع هستيم، خيلي اوقات کارها يا برآورده شدن حاجاتي را صد در صد به نفع خود مي دانيم، در حالي که واقع امر اين گونه نيست و يا بر عکس سختي ها، مصيبت ها ومشکلاتي را صد در صد به ضرر خود مي پنداريم و حال آن که آنچه خداوند مي داند و براي ما مقرر کرده است، به ضرر ما نيست. قرآن کريم مي فرمايد:
"و عسي ان تکرهوا شيئا و هو خير لکم و عسي ان تحبوا شيئا و هو شرّلکم"(4) يعني چه بسا چيزي را شما بد و ناگوار بدانيد، در حالي که خير شما در آن است و يا چيزي را دوست داشته باشيد اما واقع امر اين است که آن چيز به ضرر شما است.
خداوند چون خير و صلاح واقعي بنده اش را مي خواهد، حاجاتي را که به ضرر بنده اش مي باشد، اجابت نمي کند، ولي بنده از روي بي اطلاعي خيال مي کند خدا به خواسته هايش توجه ندارد.
نکته دوم : گاهي دعا استجابت مي شود‌اما ما به آن توجه نداريم . اميرمؤمنان(ع) مي فرمايد: «دير اجابت نمودن خدا، ‌تو را نااميد نكند كه همانا بخشش، ‌بسته به مقدار درخواست است. چه بسا در اجابت دعاي تو تأخير رخ دهد تا درخواست تو طولاني تر گردد و بخشش خدا كامل تر شود. چه بسا چيزي را خواسته اي آن را به تو نداده امّا بهتر از آن را در اين دنيا يا آن دنيا به تو داده است و يا خير و صلاح واقعي شما آن بوده كه آن را از شما باز دارد. چه بسا چيزي را طلب نمودي كه اگر به تو مي داد، ‌تباهي دين يا تباهي و ناراحتي هاي دنياي خود را در آن مي ديدي». (5)
نکته سوم : گاهي دعا اجابت مي شود‌، اما خواسته انسان بر آورده نمي شود ؛ زيرا آنچه خداوند در عوض دعا براي بنده اش در نظر گرفته و مي خواهد آن را در آخرت به بنده خود عطا کند، بسيار برتر از آن چيز هايي است که انسان از خدا خواسته است.
بنابراين اگر كسي بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا، چه پاداشي براي او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز نا اميد نمي شود. امام صادق(ع) مي فرمايد: «روز قيامت خداوند مي فرمايد: اي بنده من! ‌مرا خواندي و اجابتت را به تأخير انداختم. اكنون ثواب و پاداش تو چنين و چنان است. پس مؤمن آرزو مي كند كه اي كاش هيچ دعايي از او در دنيا اجابت نمي شد، براي آن ثواب و پاداش نيك كه مي بيند». (6)
نکته چهارم: از روايات استفاده مي شود كه هيچ دعايي بي اثر نيست و هر دعايي در دنيا و آخرت تأثير مناسب خود را دارد، پس در واقع هر دعائي به اجابت مي رسد، اما گونه هاي اجابت آن مختلف است.
امام سجاد(ع) مي فرمايد: «دعاي مؤمن يكي از سه فايده را دارد:
يا براي او ذخيره مي گردد تا در آخرت بهتر از آن چه در دنيا طلب کرده بود به او داده شود، يا در دنيا برآورده مي شود و يا بلايي را كه مي خواست در دنيا به او برسد، ‌از وي دور مي کند». (7)
پي‌نوشت‌ها:
1. مؤمن (40) آيه 60.
2. بحارالانوار، ج 93، ص 376 و 377.
3. فلاح السائل، ص 38 و 39.
4. بقره (2) آيه 216.
5. نهج البلاغه، نامه 31.
6. اصول کافي،ج 4 ،ص 247.
7. تحف العقول، ص 2.2.