حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)

پرسش: حضرت رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) شرح آيا روايتي از کافي که نقل مي کند نماز صبح حضرت رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) قضا شده بود صحت دارد؟ (كتاب كافي مرحوم كليني ، ج 3، ص 294، حديث 9 - 8؛ وسائل الشيعة ، ابواب قضاء الصلوة ،‏ ‏باب 5، حديث 1؛ و ابواب المواقيت ، باب 61، حديث 1و 6)

پاسخ:
اصحاب اماميه و فقهاي ما از قديم ، اين روايات را مورد رد و انکار قرار نداده اند . تنها برخي علما در چند قرن اخير ، به گمان اين که اين واقعه با عصمتى كه آن را ادعا كرده‏اند ،منافات دارد ،به اعتراض پرداخته‏اند . در پاسخ به اشکال اين گروه آمده است : عصمتى كه ايشان ادعا كرده‏اند ،با اين موضوع منافات ندارد ، زيرا به حسب ظاهر مقصود ايشان از عصمت اين است كه معصوم ، در حال تكليف و تمييز و قدرت ، عملى ، اگر چه به طريق سهو باشد و اگر چه پيش از زمان نبوت و امامت باشد، از ايشان صادر نمي شود و گر نه بسيار روشن است كه انبيا و ائمه در حال شير خوارگى ، نماز و روزه و سائر عبادات را كه ترك بسيارى از آنها بى‏گمان از كبائر به شمار مي آيد ، به جاى نمى‏آوردند . پس چون پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در خواب بوده ، و در آن هنگام انسان هيچ تکليفي ندارد ، مرتکب حتي سهو هم نشده است و با عصمت ايشان منافات ندارد .
ممکن است کسي اشکال کند به دو دليل اين روايات را به دليل منافاتشان با عصمت ، نمي توان پذيرفت : اولا خواب پيامبر مانند بيداري است و ايشان درخواب چيزهايي مي داند که در بيداري مي داند ، پس پيامبر در حالي که علم به وقت نماز داشت، نمازش قضا شده ، ثانيا پيامبر با توجه به احتياجش به بيداري بلال ، غفلت کرد و به او اعتماد کرد ، پس در حال بيداري مرتکب سهو شده است ؟
چند پاسخ براي اين اشکال ممکن است گفته شود :
1 - بنا به آن چه از برخي اخبار برمي آيد ، حالت آگاهي در خواب ، مربوط به همه خواب هاي پيامبر نبوده ، بلکه خدا گاهى غفلت را در خواب ، براى مصلحتى بر وى چيره مي ساخت ، به طورى كه در آن حال نمي دانست چه اتفاقي مي افتد و در حقيقت پيغمبر (ص) در حال خواب با ديگر مردم تفاوت نداشت .
2- اطلاع و آگاهي پيامبر در خواب با تکليف داشتن ايشان نسبت به آن چه دانسته ، ملازمه ندارد ، پس ممکن است اطلاع داشته ولي تکليفي نداشته است ، زيرا بيشتر تكاليف ايشان مانند ديگر مردم مى‏باشد، چه ايشان كفر منافقان و پليدى بيشتر اشخاص و اشيا را مى‏دانسته‏، بر اكثر گرفتارى‏ و مصيبت هايى كه بر ايشان واقع مى‏گرديد، از قبل عالم ‏بودند ، اما مكلف نبودند به اين علم خود عمل كنند.
3- شايد در آن وقت ، با وجود علم پيامبر (ص) به دخول و خروج وقت ، به خاطر مصلحتى از طرف خداوند متعال ، مأمور به ترك نماز بوده است.
4- اطلاع حضرت در خواب با قدرت او در برخاستن ، تا پيش از طلوع آفتاب ، ملازمه ندارد ، يعني ممکن است اطلاع داشته که نماز در حال قضا شدن است ، ولي قدرت نداشته که برخيزد ، زيرا اطلاع و علم از شئون روح است و خواب و سنگينى از احوال جسد و جسم است. (1)
در هر حال اين روايت محل بحث بين حديث پژوهان است و ما نمي توانيم در اين باره نظر قاطعي ابراز نماييم.
پي نوشت :
1 - بحار الأنوار، العلامة المجلسي، 17 ، ص 120، مؤسسة الوفاء، بيروت لبنان، 1404 ه. ق.
شهابى، محمود، ادوار فقه، ج‏1، ص: 328- 330