کشتن فرزند توسط پدر خلاف عقل است

- حضرت ابراهیم (ع) کارهایی کرد که با عقل جور نمی آید کجا کل ما حکم به الشرع حکم به عقل جور در می آید آیا خود شما در اثر یک خواب می توانید سر فرزند خود را ببریید اینجا عقل و شرع جور در نمی آید؟ 2- حضرت موسی (ع) مردی را در دعوا می کشد و می گویند حقش بود کوچه مگر جبهه جنگ بود: در اسلام می گویند : دست به دست بینی به بینی چرا قانون اسلام برای همه چنین حقی قایل نیست شما خودت اگر در یک دعوای خیابانی ظالمی را بکشی قانون اسلام چگونه مجازاتت می کند؟ 3- می گویید(( بدا)) یک امر تکوینی که حتی امام علی (ع) هم نمی دانست بدا می تواند یک انسان خوب را تبدیل به بد کند و بالعکس حضرت خضر (ع) بچه را کشت در صورتی که به حکم (( بدا)) ممکن بود تغییر کند اگر شما یک بچه بد را بکشی قانون اسلام چگونه مجازاتت می کند؟

پرسش 1:
تبعيض در اسلام شرح : - حضرت ابراهيم (ع) کارهايي کرد که با عقل جور نمي آيد ،کجا «کل ما حکم به الشرع »حکم به عقل جور در مي آيد، آيا خود شما در اثر يک خواب مي توانيد سر فرزند خود را ببرييد، اين جا عقل و شرع جور در نمي آيد؟

پاسخ:
با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
شهيد مطهري درباره اين قاعده تحليلي شنيدني دارد و هر دو طرف اين قاعده را طرح نموده و تصريح کرده است:
عقل عاملي است که مناط هاي احکام را - البته نه در همه جا بلکه در مواردي- کشف مي‌کند، در مواردي به ملاکات احکام پي مي‌برد و علل احکام را کشف مي‌کند، اين هم که گفته‌اند:
« کل ما حکم به العقل حکم به الشرع» منظورشان همين است، واقعا اگر در جايي به طور قاطع ملاکي کشف شود، شرع هماهنگي دارد، يعني از اين جا بايد کشف کنيد که شرع هم همين است. از آن طرف هم که گفته‌اند:
«کل ما حکم به الشرع کم به العقل» مقصودشان اين است که اگر در جايي شرع به طور قاطع حکمي کرد ، از باب اين که مي‌دانيم در اسلام سخن به گزاف گفته نمي شود ،عقل به طور اجمال مي گويد: اين جا يک ملاکي وجود دارد، گرمن هنوز تشخيص نداده‌ام، ولي وجود دارد، بي منطق نيست، بعد از آشنايي عقل به اين که اسلام بدون ملاک و مناط و منطق حرفي نمي زند، همين قدر که شرع چيزي گفت، عقل هم اجمالا مي‌گويد اين جا يک منطقي وجود دارد . حال اگر من هنوز کشف نکرده ام، بايد تامل و دقت کنيم. (1)
بايد توجه به اين تحليل نسبت به قاعده ياد شده بايد گفت:
اولا حضرت ابراهيم انسان کامل و پيامبر اوالعزم و مظهر عقل کل است .کارهاي او ممکن است فوق درک عقل هاي جزئي و سطحي نگر و کوتاه بين و منفعت‌انديش باشد، ولي هرگز خلاف عقل سليم نيست. عقلي که از هر گونه وسوسه‌هاي نفساني و وهم و خيال به دور است و دستورات آسماني و الهي را بر اساس حکمت، مصلحت و داراي اسرار نهفته و آشکار مي‌داند، کار ابراهيم را عاقلانه تلقي مي کند، زيرا عقل سليم به خوبي درک مي‌کند و مي‌پذيرد کاري که حضرت ابراهيم كرد ، طبق دستور خداوند بوده و آن چه خداوند دستور مي‌دهد ،اسرار نهفته‌اي بسياري دارد، گر چه ممکن است همه آن اسرار و يا برخي از آن و يا همه آن براي آدم به آساني قابل درک نباشد، ولي چون خداوند حکيم کارها و دستوراتش از روي حکمت است، پس عقل سليم حکم مي‌کند که دستور خدا در باب قرباني کردن اسماعيل از روي حکمت‌هايي بوده که بر ما پوشيده است، ولي خلاف عقل نيست، گر چه فوق درک عقل است.
قاعده مطرح شده در پرسش ناظر بدان است که حکم شرع بر خلاف عقل نيست، ولي ممکن است فوق آن باشد، چون بسياري از احکام وحياني فوق درک عقل است حتي پيامبر که عقل کل است ، بسياري از حقايق را بدون وحي الهي درک نمي‌ كرد. از اين رو قرآن کريم به صراحت فرمود: «و علمک مالم تکن تعلم؛ (2) آن چه را نمي‌دانستي، به تو آموخت». از اين به دست مي آيد که بسياري از چيزها بدون وحي براي پيامبر نيز نامعلوم بوده است و حضرت با عقل خود نمي دانست آن را درک کند ، ولي وحي او را آگاه مي‌ساخت. بنابراين به آساني نمي‌توان به ناسازگاري کار ابراهيم با عقل حکم نمود.
ثانيا: خواب و روياهاي انبيا را نبايد با خواب‌ها و روياهاي انسان هاي عادي قياس نمود، چون خواب انبيا در حکم وحي قطعي است ،بلکه خود مصداق وحي است، يعني برخي حقايق وحياني را انبيا در عالم رويا دريافت مي کرده‌اند. (3) از اين رو آن چه حضرت ابراهيم در باب قرباني کردن فرزندش در عالم رويا دريافت نمود ، به خصوص آن که چند بار اين مشاهده وحياني براي او تکرار گرديد، در حکم وحي قطعي بود، همانند آنچه که در بيداري دريافت مي کرد.
پس بي ترديد همان طور كه آنچه پيامبر در بيداري از رهگذر وحي دريافت کند ،بايد بدان عمل نمايد و عقل هم با آن موافق و همراه است، چيزي که در خواب دريافت کرده ، همين حکم را دارد و هرگز خلاف عقل نيست، گرچه ممکن است اسرار آن براي عقل به طور کامل قابل درک نباشد ،چون فوق عقل است.

پي نوشت‌ها:
1. مجموعه آثار،ج 21، ص 301.
2. نساء (4) آيه 113.
3. جلوه هاي قراني در نگاه امام خميني، ص 28.
پرسش 2:
حضرت موسي (ع) مردي را در دعوا مي کشد و مي گويند حقش بود. کوچه مگر جبهه جنگ بود: در اسلام مي گويند : دست به دست، بيني به بيني ،چرا قانون اسلام براي همه چنين حقي قايل نيست ؟ اگر در يک دعواي خياباني ظالمي را بکشي، قانون اسلام چگونه مجازاتت مي کند؟

پاسخ:
در زندگي حضرت موسي‌ مي‌خوانيم كه وارد شهر شد. دو نفر را كه يكي از بني اسرائيل و ديگري از فرعونيان بود، مشغول زد و خورد ديد. بني اسرائيلي‌، حضرت را به كمك طلبيد. حضرت نيز به كمك او شتافت و با زدن مشتي بر سينه مرد قبطي‌، نقش بر زمين شد و مُرد. در اين موقع حضرت از عمل خود پشيمان شده و استغفار نمود .
در مورد اين كه چرا حضرت قبطي را كشت و بعد استغفار كرد، نكاتي شايان توجه است‌:
1- اين عمل قبل از بعثت و ارتباط حضرت موسي با عالم بالا و دريافت شريعت و قانون الهي رخ داده بود .
2- كمك به مظلوم و مقابله با ظالم امري است كه نزد عقل و شرع جايز و ممدوح به حساب مي‌آيد. اگر در اين ميان ضرري به ظالم برسد ، او مقصر است ، چون عامل ايجاد ضرر خودش بوده است .
3- قانون مجازات و قصاص امري مطلق و بدون استثنا نيست . تنها در خصوص افرادي استثنا است كه خون شان محترم باشد و لطمه زدن به آنان حرام محسوب گردد .
4- جنايتكاران فرعوني مفسدان بيرحمي بودند كه هزاران نوزاد بني اسرائيل را سر بريده بودند. از هيچ گونه جنايتي ابا نداشتتند . جان و مال و ناموس بني اسرائيل در برابر آن ها حرمتي نداشت؛ به اين ترتيب افرادي نبودند كه خون شان مخصوصاً براي بني اسرائيل محترم باشد.
در نتيجه مي توان گفت كشتن اين فرد در آن برهه امري جايز بود ،چرا كه مرد قبطي‌، كافر و مشرك بود . كشتن چنين فردي به دليل"محترم الدم‌" نبودن ، آن هم در هنگام درگيري با فردي مظلوم به خودي خود جايز بود . چنين عملي قصاص و مقابله اي هم در شريعت ندارد ‌.
اما از آن جا كه حضرت از ابتدا قصد كشتن وي را نداشت ، چون متوجه تبعات منفي اين عمل بود - كه اين مساله از پشيماني وي به خوبي آشكار است - و البته هنوز شريعتي دريافت ننموده بود و از درستي يا نادرستي عمل خود نزد خداوند چندان آگاه نبود و احساس مي‌كرد اين برخورد موجب ناخرسندي خدا گردد، دل مشغولي وادارش ساخت كه استغاثه به درگاه ايزدي برده و طلب مغفرت نمايد.
در هر حال در شريعت اسلام اين عمل كه در حقيقت قتل خطايي و غير عمدي خوانده مي شود ، تقاص و ديه يا مجازاتي ندارد . عمل حضرت گناه و اشتباه و معصيت هم محسوب نمي گردد ؛ در نتيجه تشبيه اين مساله با دعواي خيايباني بين دو مسلمان بي مورد است .
به علاوه نبايد فراموش كرد كه در آن زمان قبطيان و بني اسرائيل با هم در نزاعي طولاني و دراز مدت به سر مي بردند .اين درگيري يك اختلاف جزيي و ساده بين دو همشهري نبود .
پرسش 3:
مي گوييد(( بدا)) يک امر تکويني است که حتي امام علي (ع) هم نمي دانست. بدا مي تواند يک انسان خوب را تبديل به بد کند و بالعکس .حضرت خضر (ع) بچه را کشت، در صورتي که به حکم (( بدا)) ممکن بود تغيير کند. اگر يک بچه بد را بکشي، قانون اسلام چگونه مجازاتت مي کند؟

پاسخ:
جريان قتل بچه اي توسط جناب خضر ربطي به مسئله بداء ندارد . خضر همانند حضرت عزرائيل يک مامور الهي بود که آن بچه را به قتل برساند . کار او از روي خواست خود او نبود، بلکه ماموريت داشت جان فرزند را بگيرد تا موجب تباهي پدر و مادرش نشود، از اين رو در تبيين علت کارش گفت: «و ما فعلته عن امري ذلک تاويل مالم تسطع عليه صبرا؛ (1) به دستور خود اين کار را نکردم، و اين بود سر کارهايي که توانايي شکيبايي در برابر آن ها نداشتي».
بنابراين خداوندي که مسئله بداء را مي داند و علم او به آينده و سرنوشت آن نوجوان قطعي است، خضر را مامور کرد تا او را به قتل برساند. پس اين کار خضر با مسئله بداء تعارض ندارد ،چون خدا مي‌دانست که بر اثر بداء تغييري در آن نوجوان به وجود نمي آيد ،دستور قتل او را به خضر داد. از اين جاست که جريان کار خضر با کارهاي ساير مردم غير قابل قياس است، چون ديگران چنين ماموريتي ندارند ، مگر در صحنه جهاد با کفار معاند که اين حکم خاص خود را دارد و ربطي به حضرت خضر ندارد.
پي‌نوشت‌ها:
1. کهف (18) آيه 82.
2. تفسيرنمونه، ج 12، ص 506.