با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
پيش از پاسخ به سوالات شما آنچه که بيان آن اهميت بيش تري دارد، سخن در رابطه با ائمه و جايگاه آن ها درنظام تشريع و تبيين احکام مي باشد. اينکه مي فرماييد فقط از قرآن بگوييم و از حديث خود داري کنيم ،آيا مي تواند راه صحيحي براي دست پيدا کردن به واقع باشد؟ آيا بدون مراجعه به احاديث معصومين مي توانيم فهم صحيحي از احکام و دستورات قرآن داشته باشيم ؟بسياري از واجبات و احکام شرعي که مورد قبول همه و خود شما نيز مي باشد، در قرآن نيامده، بلکه در احاديث معصومين آمده است . هيچ منعي وجود ندارد كه قسمتي از احكام را قرآن بيان كند و قسمت ديگر را سنت و روايات معتبر اسلامي بيان نمايد؛ مثلاً در قرآن مجيد، به حكم نمازهاي پنجگانه و نماز طواف ـ كه از نمازهاي واجب است ـ اشاره شده است، ولي از نماز آيات و ديگر نمازهاي واجب ذكري به ميان نيامده است. در حقيقت، ما حکم نمازهاي واجب ديگر را از سنت و روايات معتبرمي فهميم . هم­چنين در قرآن به بعضي از غسل­هاي واجب اشاره شده است، ولي حکم بعض ديگر، از روايات استفاده مي­شود. صدها نمونه ديگر که سنت و روايات ما عهده دار بيان آن ها شده اند.
عمل به دستورات قرآن ما را ملزم مي کند که در عمل به دستورات خداوند ،احاديث معصومين را هم در نظر بگيريم ،با توجه به آيه شريفه قرآن که مي فرمايد :
وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَديدُ الْعِقابِ ؛
آنچه را رسول خدا براى شما آورده بگيريد (و اجرا كنيد)، و از آنچه نهى كرده، خوددارى نماييد و از (مخالفت) خدا بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!
با توجه به حديث ثقلين که متواتر به شيعه و سني مي باشد، پيامبر هم بعد از خود اهل بيتش را راهنما براي قرآن قرار داده است.
اسلام دين جامعي است که در تمامي ابعاد زندگي بشر، داراي قوانين و دستوراتي است كه آدمي در صورت عمل و تمسك به آن، مي تواند به سعادت واقعي برسد .
رهنمودها در امور مختلف زندگي بشر گسترده است . در همه شئون زندگي، اعم از فردي، اجتماعي، حقوقي، عبادي، قضايي، حكومتي و سياسي، معاملاتي و اقتصادي و ... جريان دارد.
يكي از شاخه­هاي مهم اين پيكره اقتصادي، خمس است كه به همراه ديگر منابع مالي به مانند زكات، صدقه، فييء، خراج، جزيه و ...، بيت المال اسلامي را تشكيل مي­دهد.
خمس در قرآن
«واعلموا انما غنمتم من شيء فان لله خمسه و للرسول و لذي القربي و اليتامي و المساكين و ابن السبيل ان كنتم آمنتم بالله و ما انزلنا علي عبدنا يوم الفرقان يوم التقي الجمعان و الله علي كل شيء قدير؛ بدانيد هر گونه غنيمتي که به دست مي­آوريد، خمس آن براي خدا، پيامبر، ذي­القربي، يتيمان و مسكينان، و واماندگان راه است؛ اگر به خدا و آن چه بر بنده خود در روز جدايي حق از باطل، روز درگيري دو گروه با ايمان و بي­ايمان نازل كرده، ايمان آورده­ايد. و خداوند بر هر چيزي تواناست».
خداوند در آيه شريفه خمس را شش قسمت مي کند، سه قسمت براي خدا و پيامبر و ذوي القربي و سه قسمت هم براي يتيمان و مساکين و در راه ماندگان از خويشان پيامبر(سادات ) .
سه سهم اول براي پيامبر مي باشد . او مي تواند آن ها را در راه پيشبرد اهداف اسلام و براي مصالح عمومي جامعه مصرف کند.بعد از پيامبر اختيار اين سه سهم به جانشينان پيامبر يعني ائمه معصومين مي رسد .سه سهم ديگر هم به فقرا و مساکين و در راه ماندگان از نزديکان پيامبر مي رسد . به اين دليل خمس به سهم امام و سهم سادات تقسيم مي شود .
اصل اختيار مصرف خمس (هر دو سهم) در اختيار پيامبر و بعد از حضرت در اختيار امامان معصوم عليهم السلام مي باشد.
در زمان غيبت امام معصوم، فقها و مجتهدين جامع الشرائط نايبان عام حضرت ولي عصر مي باشند . اختيار مصرف خمس نيز در زمان غيبت دراختيار فقيه جامع الشرائط مي باشد(1).
مراجع خمس را در راه مصالح عمومي و آنچه که موجب تقويت اسلام مي شود ، مصرف مي کنند.
سيد به معناى آقا و اطاعت شده (مطاع)، رئيس و بزرگ آمده است.
سيادت عنوانى است اعتبارى، نه تكوينى و عنوانى است براى مردان و زنانى كه در طول نسب خويش به حضرت هاشم بن عبد مناف (جدّ دوم رسول خدا) مى‏رسند. هر كس سلسله نسب او به هاشم بن عبد مناف يا فرزندان او برسد، سيد محسوب مى‏شود.(2) .
اصطلاحاً به فرزندان هاشم، بنى هاشم مى‏گويند. برخى از اينان به عموهاى پيامبر مثل ابوطالب ، عباس و حمزه مى‏رسند. بنابراين فرزندان عباس عموى پيامبر كه اصطلاحاً به آنان بنى عباس مى‏گويند، سيد محسوب مى‏شوند. فرزندان ابوطالب به نام‏هاى طالب و عقيل و جعفر طيار و على(ع) و نسل آنان (تا كنون هر چه هستند) سيدند.
پرداخت نيمي از خمس به سادات امتياز ويژه اي براي آن ها نيست زيرا که سادات از دريافت زکات محروم مي باشند. در حقيقت اسلام دو صندوق براي اداره فقرا پيش بيني فرموده است. از صندوق زکات فقراي غير سيد استفاده کنند . از صندوق خمس فقراي سيد. هردو هم فقط به اندازه نياز مي توانند استفاده کنند ،نه زيادتر، پس از اين جهت فرقي ندارند
پي نوشت ها :
1. الغاية القصوى في ترجمة العروة الوثقى، ج‏2، ص 268.
2.عروة الوثقى، ج 2، كتاب الخمسك فصل 2، مسئله 3.