پاسخ اجمالی:

ویروس‌ها در این عالَم، جایگاه ممتاز و حیات‌بخشی دارند و اگر برخی از گونه‌های آن، سبب ایجاد بیماری در انسان می‌شود، به معنای نفی فایده آن‌ها برای کل عالَم و یا حتی انسان‌ها نیست. ازاین‌رو، نباید خیر و شر بودن موجودات را صرفاً از دریچه تنگ انسانی نگریست. همچنین، نباید مهربانی خدا را با مهربانی خود قیاس کنیم و چنین انتظاری را پیش بکشیم که خداوند بر اساس مهری که دارد، نظام احسن و حکمت را نقض نماید. آری خداوند مهربان است اما حکیم هم هست. بگذریم از این‌که برخی از عوامل بیماری‌زا معلول فعل آدمی‌بوده و در آزمایشگاه‌ها تولیدشده‌اند؛ و از این منظر نمی‌توان آن‌ها را مخلوق مستقیم خدا دانست؛ بنابراین، وجود خدای خیرخواه باوجود ویروس‌های خطرناک ناسازگار نیستند.

پاسخ تفصیلی:

مقدمه:

یکی از مسائلی که در مواجهه با هر بیماری و مشکلی مطرح می‌شود، ازاین‌قرار است که اگر خداوند عالم و قادر و خیرخواه است، چرا این بیماری را ایجاد کرده و یا مانعش نمی‌شود. در ادامه، با ارائه نکاتی مشخص می‌شود که وجود بیماری و مشکلات و شرور، باوجود خداوند یا یکی از اوصاف او ناسازگار نیست:

نکته اول:

در ابتدا باید توجه داشته باشید که واژه «شرّ» و «خیر» (آن‌گونه که در سؤال بدان اشاره‌شده)، با محوریت انسان و نیازمندی‌های او تعریف‌شده و آنچه برای انسان (یا انسان‌ها) خطرناک و مضرّ است، شرّ و بد تلقی شده است.

این در حالی است که نباید ساحت هستی را تنها از نگاه تنگ انسانی نگریست و آنچه به زیان انسان است را شر دانست. امروزه در علم پزشکی ثابت‌شده است که وجود میکروب‌ها و ویروس‌ها برای حیات و زندگی در کل هستی ضروری است.

البته برخی از باکتری‌ها و ویروس‌هایی که سلامت انسان را به خطر می‌اندازند، در یک نگاه کلی سبب رشد و تکامل سیستم‌های بدن خصوصاً سیستم ایمنی و رشد اندام در وجود انسان می‌شوند. عفونت‌های ویروسی در سنین جوانی برای اطمینان از پیشرفت و تکامل سیستم ایمنی بسیار مهم هستند. علاوه بر این، سیستم ایمنی به‌صورت مداوم توسط ویروس‌ها سیستماتیک تحریک می‌شود تا بتواند در برابر عفونت‌های دیگر مقاوم شود. برخی از ویروس‌ها نیز از بدن در برابر سایر آن‌ها محافظت می‌کند. به‌عنوان‌مثال، ویروس نهفته تب‌خال (بدون علائم) می‌تواند به نوع خاصی از گلبول‌های سفید بدن کمک کند تا سلول‌های سرطانی و آلوده به عوامل بیماری‌زا را شناسایی کند. (1)

درنتیجه در اینجا دو مطلب وجود دارد. اگر خداوند مانع خلقت ویروس‌ها و باکتری‌ها بشود، هستی را از وجود موجودات بسیار سودمند و حیاتی خالی کرده و شر عظیمی را در عالم رقم خواهد زد؛ و اگر به خلقت این موجودات مهم مبادرت ورزد، سیر طبیعی و تکاملی برخی از انواع آن ممکن است در ادامه برای حیات برخی انسان‌ها، مشکلاتی را به وجود بیاورد.

حال سؤال این است که آیا منع خلقت یک نوع حیات‌بخش، به جهت مشکلاتی که برخی از گونه‌های آن ممکن است برای برخی از انسان‌ها به وجود آورند، خود مصداق ظلم به‌کل سیستم حیات در ساحت هستی نیست؟! آیا می‌توان به‌صرف آنکه برخی در آتش سوخته‌اند، اصل خلقت آتش (باآن‌همه فواید و سودمندی آن) را زیر سؤال برد؟!

نکته دوم:

ممکن است گفته شود چرا خداوند کاری نمی‌کند که ویروس درجایی که مفید است به کار خود ادامه داده و درجایی که قرار است به انسان ضرر برساند، متوقف شود؟ در پاسخ می‌گوییم:

بر اساس نظام احسن خلقت، رفتار طبیعی همه موجودات به نحو دقیق و در بالاترین کیفیت خود با یک قانون کلی تعیین‌شده و نمی‌توان انتظار داشت که رفتار طبیعی موجودات در مواضع گوناگون تغییر کند. به‌عنوان‌مثال نمی‌توان انتظار داشت که رفتار طبیعی آب (که به جهت خاصیت سیالیت همواره ضامن حیات است) در حالت‌های مختلف تغییر کرده و درجایی که قرار است انسان در آن غرق شود، ناگهان خاصیت سیال بودن خود را از دست بدهد!

این نه‌تنها به معنای سلب ذاتی از ذات است (که محال است) بلکه حتی اگر امکان هم داشته باشد، نشان از عدم اتقان صنع و استواری آفرینش است. چراکه این عالم به‌گونه‌ای خلق‌شده که لازم است خالق آن هرلحظه در آن دخالت کرده و آثار ذاتی موجودات را از ایشان بگیرد. مضاف بر اینکه اساس تعامل موجودات نیز کاملاً به هم خواهد خورد، چراکه نمی‌توان برای هیچ موجودی رفتاری متناسب با مقتضای حال او انتظار داشت و مثلاً توقع داشت که خصوصیت سوزانندگی آتش و سیالیت (و روان بودن) آب در هنگام استفاده‌های مفید، باقی بماند!

بنابراین، نباید مهربانی خدا را همچون مهربانی انسان‌ها تلقی کنیم؛ خداوند مهربان است اما حکیم نیز هست و می‌داند دستبرد بی‌ضابطه در جهان، اگرچه منافعی برای گروهی به همراه خواهد داشت، اما نهایتاً به صلاح کل هستی و نظام آفرینش نیست.

نکته سوم:

صرف‌نظر از ماهیت ویروس کرونا، نمی‌توان همواره همه گونه‌های بیماری را معلول طبیعت دانست بلکه چه‌بسا برخی از انواع آن، توسط انسان‌ها در آزمایشگاه تولیدشده تا علیه یکدیگر استفاده کنند؛ چنانکه برخی درباره همین ویروس معتقدند که ممکن است یک ترور بیولوژیکی علیه برخی کشورها بوده باشد. در این صورت، کسانی که چنین ویروسی را تولید کرده‌اند تا از آن استفاده‌های شیطانی کنند، مسئول‌اند و در محضر عدل الهی به‌زودی محاکمه خواهند شد.

نتیجه:

بنابراین، وجود ویروس شر مطلق نیست و دارای فوایدی برای خودش و کل هستی و وجود انسان‌ها است؛ اما به‌واسطه تزاحمی که در نظام مادی جاری است، گاهی موجودات متزاحم، بقای یکدیگر را در معرض خطر قرار می‌دهند. بگذریم از این‌که محتمل است این ویروس، ساخته دست انسان‌های شرور باشد و درنتیجه، آن‌ها مسئول چنین کاری هستند نه خداوند؛ بنابراین، منافاتی میان خدای خیرخواه و ویروس‌های خطرناک نیست.

پی‌نوشت‌ها:

1. برای مطالعه بیشتر، رک:

http://dte.bz/Foh7e

کلمات کلیدی

اوصاف الهی و شرور، نسبیت شرور، بیماری، خدا و شر.