پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
از روايات برمي‌آيد که ارواح مؤمنان در عالم برزخ به وسيلة اعمال نيک بازماندگان شاد مي‌شوند. امام صادق(ع) مي‌فرمايد:
«ميت به خاطر طلب رحمت و استغفار بازماندگان خوشحال مي‌شود، همان گونه که افراد زنده با هدايا خوشحال مي‌شوند».(1)
هديه به آنان مي‌تواند هر کار خيري باشد:
ختم قرآن، يا خواندن سوره‌اي و هدبه کردن ثوابش به آن ها ، رفتن بر سر قبور آنان و خواندن فاتحه، يا انفاق و کمک به مستمندان به نيت آن ها. انجام کارهاي خير و عام‌المنفعه، ‌خواه مالي باشد يا بدني، رفتن به زيارت يا انجام حج و عمره به نيابت از آنان و...
هيچ عملي ارزشمندتر و مفيد تر به حال متوفا از اين نيست که بازماندگان بدهکاري هاي فرد فوت شده را بپردازند . بدهکاري مي تواند حق الله يا حق الناس باشد . پس بايد بررسي کنند و ببينند از حق الله مثل نماز ، روزه ، حج، خمس و زکات چه برگردن دارد ، براي خواندن ، گرفتن ، انجام دادن و پرداخت آن اقدام کنند. اگر به کسي بدهکار بوده يا حق کسي را ضايع کرده ، يا ضرر و زياني به جان يا مال کسي وارد کرده ، از صاحبانش رضايت بگيرد يا خسارت آن ها را بپردازد . به عنوان رد مظالم از طرف متوفا مالي را به صورت نقد يا جنس در راه خدا خيرات کند .
خيرات و انفاقات و صدقات مستحبي - که در ذيل به برخي ديگر اشاره مي شود - در رتبه بعدي قرار دارند .(2)
در روايت آمده است که «سخت‌ترين شب‌ها، شب اوّل قبر است که مي‌توانيد با پرداخت صدقه به مردگان خود ترحم کنيد. اگر مالي براي صدقه نداشتيد، دو رکعت نماز بخوانيد و به روح او هديه کنيد که خداوند از آن لحظه، هزار فرشته به سوي قبرش مي‌فرستد که با هر فرشته‌اي، لباسي است . قبر او را از تنگي و فشار رهانيده و وسعت مي‌بخشد».
رسول گرامي اسلام (ص) فرمود: "صدقه حرارت قبرها را از بين مي برد".(3)
براي اموات بهترين دعا اين است كه انسان براي آنان از خداي مهربان طلب عفو و مغفرت كند . بخواهد خداوند رحمت و بخشش و نعمت هايش را بر آنان نازل فرمايد. دعاي 24 صحيفه سجاديه در مورد دعا براي پدر و مادر است.اين آيه دعاي خوبي است:
"ربنا اغفر لي و لوالديّ و للمؤمنين يوم يقوم الحساب".(4)
از روايتي كه از حضرت صادق(ع) نقل شده، استفاده مي‏شود ثواب هايي كه درعالم برزخ به مؤمن مي‏رسد، تا قيامت ادامه خواهد داشت. حضرت فرمود:
"هر كس نزد قبر مؤمني هفت مرتبه سوره انا انزلنا را بخواند، خداوند فرشته‏اي مي‏فرستد كه پيش قبر ميت، خدا را عبادت كند . خداوند ثواب عبادت فرشته را براي ميت و كسي كه انا انزلنا را خوانده مي‏نويسد، تا زماني كه خداوند وي را به واسطه اين عمل وارد بهشت كند".
بعد فرمود: "بعد از سوره حمد، هفت مرتبه انا انزلنا و هريك از قل اعوذ برب الفلق، قل اعوذ برب الناس، قل هو الله احد، و آيةالكرسي را سه مرتبه بخواند".(5)
يكي از صحابه از حضرت رسول نقل كرده : براي مردگان خود هديه بفرستيد، گفتم: هديه مردگان چيست؟ فرمود: صدقه و دعا. ارواح مؤمنان هرجمعه به آسمان دنيا مقابل خانه هاي خود مي آيند و فرياد مي كنند: اي خانواده من، پدر ، فرزندان و خويشان من، بر ما مهرباني كنيد. آن چه در دست ما بود، عذاب و حساب آن ها بر ما است . نفعش براي غير ما. اي خويشان ما، به درهمي يا قرص ناني يا جامه اي ما را كمك كنيد تا خداوند شما را از جامه هاي بهشت بپوشاند.(6)
اگر حضور بر سر قبر مردگان و رفتن به زيارت اهل قبور ممکن نيست يا با زحمت و مشکل همراه است ، لازم نيست به زيارت قبر مردگان برويد، بلكه در هر كجا براي آنان صدقه بدهيد . دعا و فاتحه بخوانيد ،به آن ها مي رسد. در روايتي آمده است:
"هر صدقه اي كه براي مرده داده مي شود، فرشته اي آن را مي گيرد و در طبقي از نور... مي گذارد . بر لب قبر مي ايستد و با صداي بلند مي گويد: اي اهل قبور، درود بر شما، بگيريد اين هديه را كه بستگان تان براي شما فرستاده اند." البته رفتن سر قبر بهتر است، چون اثرات ديگري غير از فاتحه دارد.(7)
اگر به احاديث ذكر شده دقت شود، متوجه خواهيم شد كه مرده ها چشم به راه و چشم انتظار هديه، دعا و... فرزندان و خانواده خود هستند.
سعد بن عباد مي گويد: "يكي از افراد بني ساعده در سفر بود كه مادرش از دنيا رفت، به رسول خدا (ص) عرض كرد: در غياب من، مادرم از دنيا رفته، اگر برايش چيزي صدقه بدهم، نفعش عايد وي مي گردد؟ حضرت فرمود: بلي. گفت : شما را به شهادت مي گيرم كه محوطه درخت خرمايم را كه به ثمر نشسته براي او صدقه قرار دادم.(8)
رفتن به زيارت قبور غير از فوايدي كه براي اموات دارد، براي زندگان نيز مؤثر است . زيرا انسان را به ياد آخرت مي اندازد. هدايا و ثواب هايي كه براي اموات مي فرستند، براي زندگان نيز مؤثر است و براي خودشان ثواب دارد. كسي كه سوره حمد يا آيت الكرسي يا صدقه يا نماز براي اموات مي خواند، اول ثوابش به خود زنده مي رسد، بعد براي ميّت.
پي‌نوشت‌ها:
1. محجة البيضاء، ج 8، ص 292.
2. سفينة البحار، ج 2، ص 47.
3. ميزان الحكمه، ماده صدقه، شماره 10342.
4. ابراهيم (14)آيه 41.
5. كامل الزيارات، ص 222.
6 . محدث قمي، مفاتيح الجنان ، بخش زيارت قبور مؤمنين.
7. همان.
8 . مجموعه ورام، ج2 ، ص 110 .