با سلام و تشکر به خاطر ارتباط تان با اين مرکز
در ارتباط با موضوع جن و شيطان حرف‌هاي زيادي بين مردم نقل و گفته مي‌شود . برخي از آن ها صحت دارد و مباني علمي و ديني آن را تأييد مي‌کند اما بسياري از آن ها خرافاتي بيش نيست.
بر اساس آيات قرآن کريم، شيطان (ابليس) از جنس جنيان است.(1) جن موجود لطيفي است که به دليل وضع جسمي خود،‌از سرعت و حرکت خاصي برخوردار است . مي‌تواند به آساني در مدت کوتاهي از حوادث و رخدادهايي که در دورترين نقطه به وجود آمده است، خبردار شود. نيز مي‌تواند به صورت‌هاي گوناگون در بيايد . اما اين که بتواند خود را به صورت انسان‌ها نشان دهد، در اين باره دو ديدگاه وجود دارد:
برخي بر آن هستند که ابليس نمي‌تواند در شکل انساني ظاهر گردد، ولي در مقابل عده‌اي برآنند که دليلي بر محال بودن اين کار وجود ندارد ، به خصوص که در روايات در اين باره به نکته‌هايي اشاره شده که مي‌رساند شيطان به شکل‌هاي گوناگون از جمله به صورت انساني گاهي ظاهر مي‌شود. مثلا در قرآن آمده است :
«به ياد آوريد هنگامي را که شيطان، اعمال مشرکان را در نظرشان جلوه داد و گفت: هيچ کس از مردم بر شما پيروز نمي‌گردد و من همسايه شمايم، اما هنگامي که دو گروه (جنگجويان و حمايتِ فرشتگان از مومنان) را ديد، به عقب بازگشت و گفت: از شما بيزارم. چيزي را مي‌بينم که شما نمي‌بينيد» (2) از ظاهر اين آيه به دست مي‌آيد که شيطان مي‌تواند به صورت آدمي نمودار شود. (3)
در روايتي که در بسياري از کتب نقل شده، مي‌خوانيم قريش هنگامي که تصميم براي حرکت به سوي ميدان بدر گرفتند، از حمله طايفة بني کنانه ترس داشتند، زيرا قبلاً با هم دشمني داشتند. در اين هنگام ابليس در چهرة «سراقه بن مالک» که از سرشناسان قبيله بني کنانه بود، به سراغ آن ها آمد و اطمينان داد که با شما موافق و هماهنگم . کسي بر شما غالب نخواهد شد، اما به هنگامي که نزول ملائکه را ديد، عقب‌نشيني نمود و فرار کرد.(4)
از اين بيان معلوم مي‌شود که شيطان مي‌تواند به شکل برخي در آمده و براي مردم ظاهر گردد و مردم او را ببينند.
علامه طباطبايي در تفسير الميزان چندين روايت نقل کرده که در صدر اسلام در چند مورد (در جنگ‌ها و مقاطع مختلف) ابليس به شکل بعضي از کفار نمودار شده و با کفار سخن مي‌گفته، آن ها را به مخالفت با پيامبر تشويق ‌نموده است مثلا در روز رحلت پيامبر به صورت «مغيره بن شعبه» نمودار شد و مردم را بر ضد بني‌هاشم تحريک کرد. (5).
از مجموع اين گونه مطالب عده اي استنباط کرده اند که شيطان مي‌تواند به صورت انسان‌هاي بد طينت ظاهر شود . در قالب نصيحت و خيرخواهي آنان را به سوي گمراهي و ضديت با حق دعوت کند . در قالب‌هاي گوناگون مردم را در برابر حق قرار دهد!
منظور از ظاهر شدن شيطان اين نيست که از ماهيت حقيقي خود خارج مي‌شود و تغيير ماهيت دهد،
بلکه منظور آن است که در قوه حس و ادراک انسان به صورت‌هاي مختلفي محسوس مي‌شود، بدون اين که تبدل ماهيتي صورت گيرد.
در مقابل جمعي از مفسران از آيه:‌ «إنّه يريکم هو و قبيله من حيث لا ترونهم؛(6) در حقيقت او (شيطان) و قبيله‌اش شما را از آن جا که آن ها را نمي‌بيند،‌ مي‌بيند»غير قابل رؤيت بودن شيطان و جن را استنباط مي کنند، و مي گويند: معلوم مي شود که آدمي نمي‌تواند شيطان را با شکل و صورت خودش ببيند.
ظاهراً منافاتي بين اين دو ديدگاه و دو رويکرد وجود ندارد چون مراد آيه شايد عدم رؤيت شيطان، مربوط به صورت واقعي او باشد، يعني کسي شيطان را به صورت واقعيش نمي‌بيند، اما شيطان ممکن است به صورت انسان ناپاک و يا موجودي ديگر نمودار گردد و برخي او را بينند، اما در عين حال از بعضي روايات معلوم مي شود که انبيا(ع) ابليس را به صورت واقعيش ديده‌اند.(7)
امّا اين که شيطان يا جن از اسرار درون آدمي و نيت و قصد او خبردار باشد که مثلاً فردا چه کاري قصد دارد، انجام دهد، هرگز آن ها چنين علم و احاطة علمي ندارند. در هيچ جايي چنين ادعايي نشده به خصوص اين که اين گونه امور از مصاديق علم غيب است . علم غيب را غير از خدا و برخي بندگان پاک او (انبيا و اوليا) که از خداوند دريافت نموده‌اند، کسي ديگر نمي‌داند. شيطان هرگز چنين قدرت و صلاحيتي ندارد که از آن گونه امور خبردار شود.
البته شيطان نمي‌تواند به صورت پيامبر اکرم(ص) و پيامبران ديگر ظاهر شود.رسول الله فرمود:
«هر کس که مرا در خواب ببيند، پس مرا به واقع ديده است، زيرا شيطان به من تشبيه پيدا نمي‌کند و به شکل من ظاهر نمي‌شود».(8)
نيز روايت شده که شيطاني است «مذهّب» نام که بر هر صورتي ظاهر مي‌شود، مگر در صورت پيامبر و وصي پيامبر.(9)
شيطان نه تنها به صورت پيامبر و امامان ظاهر نمي‌شود، بلکه به صورت شيعيان پاک و اولياي الهي هم ظاهر نمي‌شود. رسول خدا فرمود: شيطان در صورت من درنيايد و نه در صورت احدي از اوصيايم و نه در صورت احدي از شيعيانش».(10)
پي‌نوشت‌ها:
1. کهف (18)آيه 50.
2. انفال (8) آيه 48.
3. تفسير نمونه، ج 7، ص 201، نشر دارالکتب الاسلاميه، تهران، 1329 ش.
4.. شيخ صدوق، امالي، مجلس پانزدهم، حديث 10.
5. الميزان، ج 9، ص 110، نشر دار الکتب الاسلاميه، تهران، 1379 ش.
6. اعراف (7) آيه 27.
7. تفسير نمونه، ج 7، ص 20.
8 . محدث قمي، سفينة البحار، ج 1، ماده شطن، ص 699.
9. همان.
10 . شيخ صدوق، امالي، مجلس يازدهم، ح 10.