پاسخ اجمالی

روایات متعددی درباره شفا بودن نیم‌خورده مؤمن وجود دارد، از سوی دیگر روایاتی نیز وجود دارد که دلالت بر پرهیز و خودداری از نزدیک شدن با بیمار دارند و در آن‌ها سفارش به احتیاط کرده و زیاد نزدیک شدن به مریض را نهی کرده‌اند. وجه جمعی که می‌توان برای این دودسته از روایات ارائه کرد این است که روایات سؤر مؤمن و شفا بودن آن، ناظر به‌وقت سلامتی و شرایط عادی جامعه است که نیم‌خورده مؤمن استفاده شود و اسراف نشود، اما به هنگام شیوع بیماری که احتمال انتقال بیماری هست، احتیاط در ترک است.

پاسخ تفصیلی

مجموع‌نگری به آموزه‌های دینی، در دین‌شناسی و برای برداشت صحیح از دین، کاری ضروری است، «شیخ طوسی» در کتاب «تهذیب الاحکام» و «الإستبصار» که دو کتاب اصلی از چهارکتاب محوری شیعه است، به جمع بین اخبار و رفع تعارض بین آن‌ها پرداخته است و انگیزه خود را از این کار در ابتدای کتاب توضیح داده که افرادی از شیعه به علت عدم توانایی علمی در حل این تعارض‌ها بین روایات، از مذهب شیعه خارج شدند و مذهب دیگری برگزیدند (1) ازاین‌رو فهم صحیح و مجموعی از احادیث و آیات، کاری ضروری و از ارکان مهم دین‌شناسی است.

1. روایات سؤر مؤمن

در روایات متعدد، سؤر مؤمن و شفا بودن آن مطرح‌شده است؛ به‌عنوان‌مثال از امام صادق (علیه‌السلام) نقل است که فرمود:

«فِی سُؤْرِ الْمُؤْمِنِ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعِینَ دَاء» در نیم‌خورده مؤمن شفای هفتاد مریضی است. (2)

روشن است که عدد هفتاد در این نوع روایات ناظر به تعداد زیاد است نه لزوماً عدد هفتاد مدنظر باشد.

هم‌چنین از پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله و سلم) نقل است که فرمودند:

«مَنْ شَرِبَ مِنْ سُؤْرِ أَخِیهِ تَبَرُّکاً بِهِ خَلَقَ اللَّهُ بَینَهُمَا مَلَکاً یسْتَغْفِرُ لَهُمَا حَتَّى تَقُومَ السَّاعَة»؛ (3)

هر کس از باقیمانده نوشیدنی برادر مؤمن خویش برای تبرک جستن بنوشد، خدای متعال فرشته‌ای را خلق کند تا برای آن دو تا روز قیامت استغفار کند.

در روایت دیگر از امام رضا (علیه‌السلام) نقل است که فرمود:

«مَنْ شَرِبَ مِنْ سُؤْرِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ یرِیدُ بِذَلِک التَّوَاضُعَ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ الْبَتَّة»؛ (4)

هر کس از باقیمانده نوشیدنی برادر مؤمن خویش بنوشد و قصدش از این کار تواضع و فروتنی باشد، خدای متعال او را حتماً به بهشت می‌برد.

در این دسته روایات توجه به چند قید، مهم است، اول این‌که محور، فرد مؤمن است، دوم قصد تبرک و در روایت سوم به‌قصد تواضع چنین کند.

بنابراین، ازجمله آثار و برکات نیم‌خورده مؤمن این است که زمینه‌ساز شفا و سلامتی می‌شود و خداوند به فضل و کرمش و به برکت ایمان، نه‌تنها زمینه مرض و انتقال بیماری را در نیم‌خورده مؤمن از بین می‌برد بلکه آن را شفابخش و سلامت آفرین قرار می‌دهد.

2. روایات دور گزیدن از بیماری مُسری

از سوی دیگر دسته‌ای از روایات است که توصیه می‌کنند از بیمار واگیردار، مانند افراد جذامی، لازم است فاصله گرفته شود؛ به‌عنوان‌مثال در روایتی از امام صادق باواسطه ائمه دیگر از امیرالمؤمنین (علیهم‌السلام) نقل‌شده است که پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله و سلم) در ضمن وصیت‏هاى خود چنین فرمودند:

«کرِهَ أَنْ یکلِّمَ الرَّجُلُ مَجْذُوماً إِلَّا أَنْ یکونَ بَینَهُ وَ بَینَهُ قَدْرُ ذِرَاعٍ وَ قَالَ فِرَّ مِنَ‏ الْمَجْذُومِ‏ فِرَارَک‏ مِنَ الْأَسَدِ»؛ (5)

مکروه است با شخصی که مرض جذام دارد معاشرت و صحبت شود، مگر این‌که بین آن دو به‌اندازه یک ذراع فاصله باشد و حضرت رسول (صلی‌اللَّه علیه و آله و سلم) فرمود: از شخص جذامى فرار کن همان‌طور که از شیر فرار می‌کنی.

هم‌چنین در روایت دیگر از حضرت رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله و سلم) نقل‌شده است که فرمودند:

«أَتَاهُ مَجْذُومٌ لِیبَایعَهُ فَلَم‏ یمُدَّ یدَهُ إِلَیهِ بَلْ قَالَ أَمْسِک یدَک فَقَدْ بَایعْتُک»؛ (6)

شخصی که مبتلابه جذام بود برای بیعت نزد پیامبر آمد، اما حضرت به او دست نداده و فرمودند: بدون آن‌که با من دست بدهی، بیعتت را پذیرفتم.

هم‌چنین در روایت دیگری از حضرت چنین نقل‌شده است که:

«لَا تُطِیلُوا النَّظَرَ إِلَى الْمَجْذُومِ وَ إِذَا کلَّمْتُمُوهُ فَلْیکنْ بَینَکمْ وَ بَینَهُ قِیدُ رُمْح‏»؛ (7)

به افراد مبتلابه خوره، زیاد نگاه نکنید و وقتی با آنان گفت‌وگو می‌کنید، به‌اندازه یک نیزه از آنان دورباشید.

در این روایات نزدیک شدن بیش‌ازحد به فرد جذامی (و به‌طورکلی هر فردی که دارای بیماری مسری است) نهی شده است و حتی در نقل بالا پیامبر نیز از دست دادن به فرد جذامی ـ شاید به علت گوشزد کردن رعایت بهداشت به دیگران نه بی‌احترامی به آن شخص ـ خودداری کرده است، قطعاً در میان افرادی که در جامعه آن روز مبتلابه بیماری شده‌اند، مؤمنان نیز بوده‌اند و بااین‌حال سفارش به رعایت فاصله با آن‌ها شده است چه رسد به اینکه نیم‌خورده آنان را کسی بخورد.

نتیجه

جمع بین این دودسته روایات را می‌توان این‌گونه بیان داشت که روایات دسته اول می‌گوید خوردن نیم‌خورده مؤمن به‌قصد شفا و تبرک جستن، کار خوبی است و اگر این کار با تواضع باشد و تکبری در کار نباشد، خدای متعال این کار را بی‌پاسخ و اجر نخواهد گذاشت، به‌شرط این‌که آن مؤمن در حالت صحت و شرایط عادی باشد و الا اگر بیماری فراگیر شده باشد و احتمال واگیر، زیاد باشد، باید احتیاط کرد، چنان‌که در روایات آمده به‌اندازه یک نیزه فاصله رعایت شود؛ پس به‌طریق‌اولی نیم‌خورده آن افرادی که ناقل بیماری یا احتمال ناقل بودن آنان زیاد است را نباید خورد.

پی‌نوشت‌ها

1. طوسى، محمد بن الحسن‏ (شیخ طوسی)، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران: اسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق، ج 1، ص 2، مقدمه مؤلف.
2. ابن‌بابویه، محمد بن على‏ (شیخ صدوق)، ثواب الأعمال و عقاب الاعمال، قم: دار الشریف الرضی، چاپ دوم، 1406 ق، ص 151.
3. محدث نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت (علیهم‌السلام)، چاپ اول، 1408 ق، ج 17، ص 18. (این روایت در «مستدرک الوسائل» به نقل از کتاب «الاختصاص» منسوب به «شیخ مفید» از پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) نقل‌شده است، اما در چاپ فعلی کتاب «الاختصاص» وجود ندارد، همین روایت را «شیخ صدوق» در کتاب «ثواب الاعمال»، ص 151 به‌عنوان حدیثی مرفوع و بدون انتساب به معصوم نقل کرده است).
4. ابن‌بابویه، محمد بن على‏ (شیخ صدوق)، مصادقة الإخوان، تحقیق: سید علی کاظمی، کاظمین: مکتبة الامام صاحب‌الزمان، چاپ اول، 1402 ق، ص 52.
5. ابن‌بابویه، محمد بن على‏ (شیخ صدوق)، کتاب من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1413 ق، ج ‏3، ص 557.
6. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403 ق، ج ‏62، ص 82.
7. همان، ص 83.

کلمات کلیدی

سؤر مؤمن، بیماری مسری، تعارض احادیث، نیم‌خورده مؤمن، فهم حدیث