احکام

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
در ابتدا بايد گفت: اين حكم شرعي همانند همه دستورات فقهي ديگر در زمره امور تعبدي است. اگر كسي در وجود خدا، يا در دانش و حكمت او، يا در حقانيت انبيا و معصوم بودن آنان ترديد نداشته باشد، يعني پاية توحيد خود را محكم ساخته­ و طبق دليل­هاي قطعي عقيده دارد كه قانونگذار اسلام (خدا) بي نياز مطلق و داراي علم و حكمت بي پايان است، ترديدي نخواهد داشت كه تمام احكام و مقررات و دستورهاي اسلامي كه پيامبر از طرف خدا آورده، داراي مصالح و فوايدي است.
به علاوه برخي از آثار و مصالح آن ها براي ما روشن شده و مي شود. اما اين امر لزوما به معني امكان و تحقق درك همه مصالح و نكات در اين خصوص نيست. چه بسا احكامي باشند كه ما به هيچ نكته اي در مورد حكمت و فلسفه آن دست نيابيم؛ پس اگر از حكمت برخي از احكام و دستورها، آگاهي نيافتيم، اين مسئله ناشي از ضعف فهم و دانش ماست، نه آن كه حكمتي در آن وجود نداشته باشد. نبايد آن را به واسطه ندانستن حكمتش ترك كنيم، در حالي كه به صورت كلي مي‌دانيم كه حتما در آن مصالحي وجود دارد.
خلاصه: با اين كه حق سؤال داريم و تا اندازه اي هم امكانات موجود است، ولي نبايد هرگز انتظار داشته باشيم كه با دانش و معلومات محدود بشري، به تمام جزئيات و اسرار و فلسفه احكام دست يابيم. دست نيافتن به اسرار و مصالح و مفاسد احكام، غير از آن است كه مصلحتي يا مفسده­اي در احكام نباشد.
اما در مورد غسل ميت اگر چه فلسفه كامل اين حكم بيان نشده، ولي با مراجعه به روايات مي توان بعضي از حكمت هايش را درك كرد، در مجموع به نظر مي رسد غسل مس ميت ارتباط نزديكي با غسل ميت دارد، چون به مجرد غسل داده شدن ميت ديگر لمس او موجب غسل نمي گردد.
در مورد فلسفه غسل دادن ميت نكات متعددي در روايات گفته شده كه مهم ترين آن ها ايجاد نوعي تطهير معنوي و رفع حالت ناپاكي مانند جنابت است؛ در واقع در چندين روايت آمده كه در وقت مرگ حالتي نظير جنابت بر ميت عارض مي شود؛ چنان كه گفته شده هر انساني هنگام مرگ جنب مي شود و مني از او خارج مي شود. از حضرت امام رضا نقل شده: «مخلوقى نيست كه هنگام مرگ منى از او خارج نشود». (1)
بر همين اساس گفته شده كه ميت را به ترتيب معيني غسل دهند .همچنين فرد غسال نيز به خاطر تماس با بدني كه چنين حالتي داشته غسل نمايد .
فردي از امام جواد(ع) پرسيد: «چرا ميّت را غسل مي دهند و چرا غسال بايد غسل مس ميّت كند؟ حضرت در پاسخ فرمود: ميّت جنب است و چون مي خواهد با فرشتگان ديدار كند، بايد پاك باشد. غسال هم چون مي خواهد ( بعد از غسل) با مؤمنان ملاقات كند، بايد غسل نمايد » .(2)
گفتني است كه بدن مرده ي ساير حيوانات مثل مرده انسان به هنگام مرگ از بدنش آلودگي صادر نمي شود و زمينه امراض را براي اطرافيان فراهم نمي سازد
اسلام براى آن كه همه افراد - مخصوصا بازماندگان مرده - را از آلودگى به انواع ميكروب ها و ابتلا به امراض گوناگون كه از پيكر بى جان ممكن است بـه آنـهـا سـرايـت كـنـد، بـازدارد و در عين حال با تحريم تماس با مرده، با عواطف و احساسات برافروخته آن ها مبارزه نكرده باشد، مشكل قانونى براى آن ها به وجود آورده است: يعنى دستور داده، هـر كسى به بدن مرده دست بزند و يا به هر نحوى بدنش با ميت تماس پيدا كند، بايد تمام بدنش را شست و شو داده و غسل نمايد.
شـكـى نـيـست كه اين مشكل قانونى در عين آن كه تا حدود زيادى تماس زندگان را با مردگان محدود مى كند و آن ها را از ابتلا به انواع امراض احتمالى باز مى دارد، عواطف و احساسات آن ها را نيز ناديده نگرفته است. هرگاه اين مشكل قانونى، موثر در برقرارى تماس، با مرده نگرديد، غسل مس ميت بهترين و ساده ترين طرز شست و شو و دفع ميكروب هاى احتمالى خواهد بود.
اگر غسل مس ميت ايجاد مشكل قانونى و براى جلوگيرى از آلودگى و ابتلا به امراض است، پس چرا بعد از غسل دادن مرده، دست زدن و تماس پيدا كردن با بـدن او موجب غسل نمى شود؟
غـسـل دادن مـرده بـا آب مخلوط به سدر و آب مخلوط با كافور و با آب خالص، عامل موثرى بـراى ضـدعـفـونـى و تـمـيـز كردن مرده است. لااقل براى مدتى خطراتى كه پيش از غسل وجود داشته، موجود نخواهد بود. بـديـهـى است در اين صورت پس از انجام گرفتن مراسم فوق، ميت را در مدت كوتاهى به خاك مى سپارند. احتمال بروز ميكروب هاى جديد و سرايت آن به انسان منتفى خواهد بود.
روشن است كه آنـچـه در اين باره گفته شد، گوشه اى از فلسفه احتمالي اين احكام و از نگاه مادي است. غسل مس ميت هم عملي عبادي است. بايد به قصد قربت و به قصد تبعيت از دستور خداوند و تحت هر شرايطي انجام شود، هر چند احتمالات مذكور در آن منتفي باشد. البته ممكن است نكات ديگرى در اين خصوص وجود داشته باشد كه هنوز از نظر ما مخفى و پنهان است. گفتني است در شرع مقدس دستور درباره غسل مس ميت انسان آمده ولي درمورد مرده ي حيوان نيامده است، ولي بايد توجه داشت اين دليل بر پستي انسان از حيوان نمي شود همان گونه كه اسلام مدفوع گاو و گوسفند و الاغ را نجس اعلام نكرده، ولي مدفوع و ادرار انسان را نجس اعلام كرده است.
چه اين كه مسلمانان نسبت به حيوانات اين گونه احساسات كه به عزيزان خود دارند ،به آنان روا نمي دارند و از آلودگي هاي آنان در امان هستند از اين رو غسل مس آنها ذكر نشده است. و در مجموع در اين گونه امورتعبدي بايد طبق آنچه در شرع آمده عمل شود. در باره مرده حيوان چيزي در شرع نيامده، ولي در باره ميت انسان آمده و بايد عمل نمود.
پي‌نوشت‌ها:
1. علامه مجلسي، بحارالانوار، نشر دار الاحيا التراث العربي بيروت، 1403 ق، ج 6، ص 95.
2. صدوق، علل الشرايع، انتشارات داورى‏، قم، چاپ اول ، ج 1، ص 299، حديث 2.
موفق باشید.