چرا در قرآن نام نمازها صریح بیان نشده ؟ چرا از وسطی نام برده که تفاسیر متفاوتی دارد ؟
پرسش: فضیلت کدام نماز بیشتر است ؟ بعضی احادیث نماز صبح را سفارش میکنند ولی در قرآن روی نماز وسطی یعنی ظهر تأکید میشود .
پاسخ:
أحاديثي که سفارش به نماز صبح دارند سفارش و تأکيد نسبت به انجام اول وقت و به جماعت انجام دادن نماز صبح دارند يعني گرچه انجام همه نماز ها به صورت اول وقت و جماعت فضيلت دارد اما نماز صبح و همچنين نماز عشاء از فضيلت بيشتري برخوردارند چنانکه در حديثي از امام صادق(ع) مي خوانيم:« مَنْ صَلَّى الْغَدَاةَ وَ الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ فِي جَمَاعَةٍ فَهُوَ فِي ذِمَّةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ ظَلَمَهُ فَإِنَّمَا يَظْلِمُ اللَّهَ وَ مَنْ حَقَّرَهُ فَإِنَّمَا يُحَقِّرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ؛(1) هر کس نماز صبح و عشاء را به جماعت بگذارد پس او در امان الهى داخل شده است و كسى كه به چنين شخصي ظلم كند به خدا ظلم کرده و كسى كه چنين شخصي را تحقير کند خداي عزوجل را تحقير کرده است.»
اما تأکيد و سفارش قرآن نسبت به صلاه وسطي ( طبق اين فرض که مراد نماز ظهر است) چنانکه از شأن نزول آن استفاده مي شود تأکيد بر عدم سهل انگاري در انجام نماز ظهر است.
در شأن نزول اين آيه (2) نقل شده که: «جمعى از منافقان گرمى هوا را بهانه براى ايجاد تفرقه در صفوف مسلمين قرار داده بودند و در نماز جماعت شركت نمىكردند و به دنبال آنها بعضى از مؤمنين نيز از شركت در جماعت خوددارى كرده بودند و جماعت مسلمين كاهش يافت، پيغمبر اكرم (ص) از اين جهت ناراحت بود حتى آنها را تهديد به مجازات شديد كرد، لذا در حديثى از «زيد بن ثابت» نقل شده كه پيامبر (ص) در گرماى فوق العاده نيمروز تابستان نماز (ظهر) را با جماعت مىگذارد و اين نماز براى اصحاب و ياران سختترين نماز بود، به طورى كه گاه پشت سر پيامبر (ص) يك صف يا دو صف بيشتر نبود، در اينجا فرمود: من تصميم گرفتهام خانه كسانى را كه در نماز ما شركت نمىكنند بسوزانم، آيه فوق نازل شد و اهميت نماز ظهر را (با جماعت) تاكيد كرد.(3)
از سوی دیگر اگر بگوییم که ذکر جداگانه نماز وسطی دلالت بر افضل بودن نماز ظهر نسبت به بقیه نمازها دارد باز هم با روایات منافاتی ندارد زیرا آنچه روایات در صدد بیان آن هستند برتری و فضیلت نماز جماعت صبح بر بقیه نمازها و آنچه قرآن دلالت دارد برتری و فضیلت اصل نماز وسطی و نماز ظهر بر بقیه نمازهاست.
پي نوشت ها:
1. شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، قم، جامعه مدرسین، 1404ق، ج1، ص377.
2. «حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتينَ»(بقره(2) آيه 238) «در انجام همه نمازها، (به خصوص) نماز وسطى [نماز ظهر] كوشا باشيد! و از روى خضوع و اطاعت، براى خدا بپاخيزيد».
3. آيت الله مكارم شيرازى، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374ش، ج2، ص 205.
پرسش: چرا در قرآن نام نمازها صریح بیان نشده ؟ چرا از وسطی نام برده که تفاسیر متفاوتی دارد ؟
پاسخ:
اسامي نمازها در واقع إشاره به زمان انجام آن نمازها در طول شبانه روز دارد و گرچه اين أسامي در قرآن نيامده و معصومين (عليهم السلام) اين أسامي را بکار برده اند اما به خود اين زمان ها در قرآن تصريح شده و آيات متعددي دلالت بر آنها دارد که از جمله آنها آيه 130 سوره طه است که خداوند متعال مي فرمايد:
« فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النَّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضى»
«پس در برابر آنچه مىگويند، صبر كن! و پيش از طلوع آفتاب، و قبل از غروب آن تسبيح و حمد پروردگارت را بجا آور و همچنين (برخى) از ساعات شب و اطراف روز (پروردگارت را) تسبيح گوى باشد كه (از الطاف الهى) خشنود شوى! »
تعبير «قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ» اشاره به نماز صبح و «قَبْلَ غُرُوبِها» اشاره به نماز عصر (يا اشاره به نماز ظهر و عصر است كه وقت آنها تا غروب ادامه دارد).
«مِنْ آناءِ اللَّيْلِ» اشاره به نماز مغرب و عشاء و همچنين نماز شب است.
«أَطْرافَ النَّهارِ» يا اشاره به نماز ظهر است، و يا اشاره به نمازهاى مستحبى است كه انسان در اوقات مختلف روز مىتواند انجام دهد.
اما درباره تعبير «صلاه الوسطي» که در آيه 238 بقره آمده بايد بگوييم که گرچه تفاسير متعددي از سوي مفسران مطرح شده اما با قرائن مختلفى كه در دست است روشن است كه منظور همان نماز ظهر است زيرا علاوه بر اينكه نماز ظهر در وسط روز انجام مىشود، و شان نزول آيه نيز گواهى مىدهد، روايات متعددى كه از معصومين (عليهم السلام) نقل شده بر آن تاكيد دارند.
در شأن نزول اين آيه آمده که جمعى از منافقان گرمى هوا را بهانه براى ايجاد تفرقه در صفوف مسلمين قرار داده بودند و در نماز جماعت شركت نمىكردند و به دنبال آنها بعضى از مؤمنين نيز از شركت در جماعت خوددارى كرده بودند و جماعت مسلمين كاهش يافت، پيغمبر اكرم ص از اين جهت ناراحت بود حتى آنها را تهديد به مجازات شديد كرد، لذا در حديثى از «زيد بن ثابت» نقل شده كه پيامبر (ص) در گرماى فوق العاده نيمروز تابستان نماز (ظهر) را با جماعت مىگذارد و اين نماز براى اصحاب و ياران سختترين نماز بود، به طورى كه گاه پشت سر پيامبر (ص) يك صف يا دو صف بيشتر نبود، آيه فوق نازل شد و اهميت نماز ظهر را (با جماعت) تاكيد كرد.(1)
بنابراين نام بردن از صلاه وسطی و تاكيد روى اين نماز به خاطر اين بوده كه بر اثر گرمى هواى نيمروز تابستان، يا گرفتاريهاى شديد كسب و كار، نسبت به آن كمتر اهميت مىدادند، آيه فوق اهميت نماز وسطى، و لزوم محافظت بر آن را مورد تاكيد قرار داده است.
پي نوشت ها:
1. آيت الله مكارم شيرازى، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374ش، ج2، ص205.
