عمر در قران

در این که اصحاب پیامبر در قرآن مورد تمجید قرار گرفته اند، شکی نیست.
آیات فراوان قرآن در تمجید و بزرگداشت آنان وارد شده از جمله:
و السابقون الاولون من المهاجرین و الانصار و الذین اتبعوهم باحسان رضی الله عنهم و رضوا عنه و اعد لهم جنات تجری تحتها الانهار خالدین فیها ابدا ذلک الفوز العظیم(1)
پيشگامان نخستين از مهاجرين و انصار، و كسانى كه به نيكى از آنها پيروى كردند، خداوند از آنها خشنود گشت، و آنها (نيز) از او خشنود شدند و باغهايى از بهشت براى آنان فراهم ساخته، كه نهرها از زير درختانش جارى است جاودانه در آن خواهند ماند و اين است پيروزى بزرگ!
لقد تاب الله علی النبی و المهاجرین و الانصار الذین اتبعوه فی ساعه العسرة من بعد ما کاد یزیغ قلوب فریق منهم ثم تاب علیهم انه بهم رؤوف رحیم(2)
مسلّماً خداوند رحمت خود را شامل حال پيامبر و مهاجران و انصار، كه در زمان عسرت و شدّت (در جنگ تبوك) از او پيروى كردند، نمود بعد از آنكه نزديك بود دلهاى گروهى از آنها، از حقّ منحرف شود (و از ميدان جنگ بازگردند) سپس خدا توبه آنها را پذيرفت، كه او نسبت به آنان مهربان و رحيم است!
ان الذین آمنوا و هاجروا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله و الذین آووا و نصروا اولئک بعضهم اولیاء بعض(3)
كسانى كه ايمان آوردند و هجرت نمودند و با اموال و جانهاى خود در راه خدا جهاد كردند، و آنها كه پناه دادند و يارى نمودند، آنها ياران يكديگرند .
لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنينَ إِذْ يُبايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ ما في‏ قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّكينَةَ عَلَيْهِمْ وَ أَثابَهُمْ فَتْحاً قَريبا (4)
خداوند از مؤمنان- هنگامى كه در زير آن درخت با تو بيعت كردند- راضى و خشنود شد خدا آنچه را در درون دلهايشان (از ايمان و صداقت) نهفته بود مى‏دانست از اين رو آرامش را بر دلهايشان نازل كرد و پيروزى نزديكى بعنوان پاداش نصيب آنها فرمود .
البته در آیات قرآن فقط تمجید از صحابه و مهاجر و انصار نیست بلکه آیات فراوانی هم در توبیخ آنان است از جمله:
یا ایها الذین آمنوا ما لکم اذا قیل لکم انفروا فی سبیل الله اثاقلتم الی الارض ارضیتم بالحیوه الدنیا من الاخره...الا تنفروا یعذبکم عذابا الیما و یستبدل قوما غیرکم و لاتضروه شیئا و الله علی کل شیء قدیر الا تنصروه فقد نصره الله اذ اخرجه الذین کفروا...لو کان عرضا قریبا و سفرا قاصدا لاتبعوک و لکن بعدت علیهم الشقة(5)
اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! چرا هنگامى كه به شما گفته مى‏شود: «به سوى جهاد در راه خدا حركت كنيد!» بر زمين سنگينى مى‏كنيد (و سستى به خرج مى‏دهيد)؟! آيا به زندگى دنيا به جاى آخرت راضى شده‏ايد؟! ... اگر (به سوى ميدان جهاد) حركت نكنيد، شما را مجازات دردناكى مى‏كند، و گروه ديگرى غير از شما را به جاى شما قرار مى‏دهد و هيچ زيانى به او نمى‏رسانيد و خداوند بر هر چيزى تواناست! اگر او را يارى نكنيد، خداوند او را يارى كرد (و در مشكلترين ساعات، او را تنها نگذاشت) آن هنگام كه كافران او را (از مكّه) بيرون كردند... اگر غنايمى نزديك (و در دسترس)، و سفرى آسان باشد، (به طمع دنيا) از تو پيروى مى‏كنند ولى (اكنون كه براى ميدان تبوك،) راه بر آنها دور (و پر مشقت) است، (سرباز مى‏زنند) .
بسیاری از آیات سوره توبه خطاب به اصحاب رسول خدا است که نفاق داشتند و از فداکاری و جهاد دریغ داشتند . به بهانه های مختلف سعی در فرار از جنگ و جهاد داشتند . معلوم می شود این گونه نبود که همه اصحاب پیامبر از مهاجر و انصار در درجات بالای ایمان بوده و همیشه آماده جانفشانی بوده و...
سوره فتح از دیگر سوره هایی است که نشان می دهد بسیاری از اصحاب بر پیمان خود استقامت نداشته و پیمان شکسته و شایستگی قرب خدا را از دست داده و مستحق نفرین و لعن خدا و عذاب آخرت گشته اند . به این آیه توجه کنید:
ان الذین یبایعونک انما یبایعون الله ید الله فوق ایدیهم فمن نکث فانما ینکث علی نفسه (6)
سوره انفال نشان می دهد بسیاری از اصحاب تابع اوامر ایشان نبودند. به آیاتی از این سوره توجه کنید:
ان فریقا من المؤمنین لکارهون یجادلونک فی الحق بعد ما تبین کانما یساقون الی الموت و هم ینظرون (7)
آنها پس از روشن شدن حق، باز با تو مجادله مى‏كردند (و چنان ترس و وحشت آنها را فراگرفته بود، كه) گويى به سوى مرگ رانده مى‏شوند، و آن را با چشم خود مى‏نگرند!
ما کان للنبی ان یکون له اسری ...تریدون عرض الدنیا و الله یرید الاخره ... لو لا کتاب من الله سبق لمسکم فیما اخذتم عذاب عظیم (8)
هيچ پيامبرى حق ندارد اسيرانى (از دشمن) بگيرد تا ... شما متاع ناپايدار دنيا را مى‏خواهيد (و مايليد اسيران بيشترى بگيريد، و در برابر گرفتن فديه آزاد كنيد ولى خداوند، سراى ديگر را (براى شما) مى‏خواهد و ... اگر فرمان سابق خدا نبود (كه بدون ابلاغ، هيچ امّتى را كيفر ندهد)، بخاطر چيزى [اسيرانى‏] كه گرفتيد، مجازات بزرگى به شما مى‏رسيد
آیات سوره نور حکایت دارد که جمعی از اصحاب به زن مؤمنی _که ظاهرا از خانواده رسول خدا بوده و آیات هم او را یکی از همسران پیامبر (عایشه یا ماریه ) معرفی می کند- تهمت فحشا زدند . بسیاری نیز بدون اینکه بینه طلب کنند، به نقل این بهتان و پخش آن همت گماردند . خدا به شدت آنان را توبیخ می کند و می فرماید:
لو لا اذ سمعتموه ظن المؤمنون و المؤمنالت بانفسهم خیرا و قالوا هذا افک مبین ...و لو لا فضل الله علیکم و رحمته فی الدنیا و الاخرة لمسکم فیما افضتم فیه عذاب عظیم و...(9)
چرا هنگامى كه اين (تهمت) را شنيديد، مردان و زنان با ايمان نسبت به خود (و كسى كه همچون خود آنها بود) گمان خير نبردند و نگفتند اين دروغى بزرگ و آشكار است؟! ... و اگر فضل و رحمت الهى در دنيا و آخرت شامل شما نمى‏شد، بخاطر اين گناهى كه كرديد عذاب سختى به شما مى‏رسيد و ... .
آیات توبیخ اصحاب و مهاجر و انصار بسیار فراوان است که اینها نمونه ای بود.
بنا بر این اگر آیات فراوانی از قرآن در تمجید از اصحاب و مهاجر و انصار است ، آیات فراوانی هم در توبیخ آنان است و نشان می دهد جمعی بوده اند که بر صراط مستقیم پا می فشرده و اگر هم لغزشی از آنان سر می زده ، توبه می کرده و در صدد اصلاح بر می آمده اند اما جمعی هم بوده که گر چه عنوان صحابی داشتند ، ولی از انجام وظیفه سر می پیچیدند و دنبال منافع دنیوی بودند . منافقانه ادعای ایمان داشتند .آیات فراوانی از قرآن خطاب به منافقان و بی ایمانانی است که خود را به عنوان اصحاب رسول خدا جا زده ولی در واقع ایمان نداشتند و دنبال فرصت برای ضربه زدن بودند. همچنین جمعی بودند که در زمان پیامبر صادقانه با ایشان بودند ولی بعد از ایشان پیمان شکستند و به عهدی که بسته بودند وفادار نماندند.
بنا بر این تعریف و تمجید قرآن از اصحاب دلیل این نیست که همه اصحاب تا آخر عمر بر صراط مستقیم ثابت مانده باشند. اصحابی که با ایمان از دنیا رفتند ، کسانی بودند که بعد از رسول خدا بر میثاق های خود با خدا و پیامبر پای فشردند و از دستورهای خدا و پیامبر سر نپیچیدند. آنان که در زمان پیامبر انسان های خوبی بودند ولی بعد از ایشان، پیمان شکستند ، پرونده افتخارات خود را با پیمان شکنی ختم کردند و عاقبت بخیر نشدند . بسیارند امت ها و افرادی که در یک برهه با توجه به اعمال و اعتقادتشان شایسته تمجید بوده و تمجید شدند ولی بعد شایستگی را از دست دادند و مستحق لعن و نفرین گردیدند. بنی اسرائیل نمونه این افراد و امت ها هستند . آنان در یک برهه بر ایمان و توحید و یکتا پرستی پای فشردند وشکنجه ها و کشتار های وحشیانه فرعونیان را تاب آوردند ولی از ایمان و توحید دست نکشیدند و خدا آن قوم را برگزید و بر جهانیان برتری داد و این مدال را به گردنشان آویخت:
یا بنی اسرائیل اذکروا نعمتی التی انعمت علیکم و انی فضلتکم علی العالمین (10)
اى بنى اسرائيل! نعمتهايى را كه به شما ارزانى داشتم به خاطر بياوريد و (نيز به ياد آوريد كه) من، شما را بر جهانيان، برترى بخشيدم.
همین بنی اسرائیل وقتی سرکشی و گردن فرازی پیشه کردند و پیامبر کشی پیش گرفتند و از فرامین خدا و رسول رو گرداندند ، مورد لعن و نفرین خدا واقع شدند و این لعن ابدی نثارشان گردید:
ضربت علیهم الذلة و المسکنه و باءو بغضب من الله ذلک بانهم کانوا یکفرون بایات الله و یقتلون النبیین بغیر الحق ذلک بما عصوا و کانوا یعتدون (11)
(مهر) ذلت و نياز، بر پيشانى آنها زده شد و باز گرفتار خشم خدايى شدند چرا كه آنان نسبت به آيات الهى، كفر مى‏ورزيدند و پيامبران را به ناحق مى‏كشتند. اينها به خاطر آن بود كه گناهكار و متجاوز بودند.
اگر ما با این افراد که نام برده اید دشمنی داریم نه منکر ایمان آوردن آنها و نه منکر هجرت و حضورشان در جنگ ها و ... هستیم. بلکه به عملکرد آنها بعد از پیامبر ایراد داریم. در ضمن آنان در زمان پیامبر هم اقدام چشمگیر و توجه برانگیزی در دفاع از اسلام و پیامبر انجام نداده اند و هیچ آیه و روایتی هم از عاقبت به خیری قطعی آنان خبر نداده است و روایاتی که حاکی از فضایل آنها است، غالبا همراه با قرائنی است که انسان را نسبت به آنها مشکوک می سازد.
پی نوشت ها
1.توبه(9)،آیه 100.
2. همان، آیه 117.
3.انفال،آیه 72.
4. فتح (48) آیه 18.
5. توبه،آیه 38-42.
6.فتح(48)،آیه 10.
7. انفال (8) آیه 6.
8. همان ، آیه 67-68.
10.بقره(2)،آیه 47.
11.همان،آیه 61.