محمداصغرى نژاد
حضرت معصومه(س) در خاندانى که سرچشمه علم و تقوا و فضایل اخلاقى بودند, نشو و نما یافت. پس از آن که پدر بزرگوار آن بانوى گرامى به شهادت رسید, فرزند ارجمند آن امام یعنى حضرت رضا(ع) عهده دار امر تعلیم و تربیت خواهران و برادران خود شد و مخارج آنان را نیز متکفل گردید. در اثر توجهات زیاد آن حضرت هر یک از فرزندان امام کاظم(ع) به مقامى شامخ دست یافتند و زبانزد عام و خاص گشتند. ابن صباغ مالکى در این باره گوید: ((هریک از فرزندان ابى الحسن موسى معروف به کاظم فضیلتى مشهور دارد.))(1) نیز اربلى در این زمینه مى نویسد: ((براى هریک از فرزندان ابى الحسن موسى(ع) فضیلت و منقبتى معروف وجود دارد.))(2)
آنچه مسلم است این که در میان فرزندان امام کاظم(ع) بعد از حضرت رضا(ع), حضرت معصومه(س) از نظر علمى و اخلاقى والا مقام ترین آنان است. این حقیقت از اسامى و القاب و تعریفها و توصیفاتى که ائمه اطهار(علیهم السلام) از وى نموده اند, هویداست. و با توجه به این حقیقت که ارتباط تنگاتنگ و غیر قابل انفکاکى میان تهذیب نفس و طى مدارج اخلاقى و عرفانى و حصول علوم اصیل الهى و حکمت وجود دارد, مى توان به رتبه و مقام علمى غیر قابل توصیف حضرت معصومه(س) پى برد و به این نکته واقف گشت که ایشان نیز چون حضرت زینب(س) عالمه غیر معلمه بود.(3)
آنچه سخن فوق را تإیید مى کند, روایت صالح بن عرندس حلى, عالم بزرگوار شیعى قرن نهم ه'. :در کتاب ((کشف اللئالى))(4) است. وى گوید: روزى جمعى از شیعیان به قصد دیدار حضرت موسى بن جعفر(ع) و پرسیدن سوالاتى از ایشان به مدینه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم(ع) در مسافرت بود, سوالات خود را به حضرت معصومه که در آن هنگام کودکى خردسال بیش نبود, تحویل دادند. فرداى آن روز براى بار دیگر به منزل امام شرف حضور پیدا کردند, لیکن هنوز ایشان از سفر برنگشته بود. چون ناگزیر به بازگشت بودند, مسائل خود را مطالبه نمودند تا در مسافرت بعدى خدمت امام برسند. غافل از این که حضرت معصومه جواب پرسشها را نگاشته است. وقتى پاسخها را ملاحظه کردند, بسیار خوشحال شدند و پس از سپاسگزارى فراوان شهر مدینه را ترک گفتند. از قضاى روزگار در بین راه با امام موسى بن جعفر(ع) مواجه شده, ماجراى خویش را باز گفتند. چون امام پاسخ سوالات را مطالعه کرد, سه بار فرمود: ((فداها ابوها))(5); پدرش فدایش.
روایات حضرت معصومه(س)
فاطمه معصومه(س) از جمله راویان گرانقدر و عظیم الشإن آل محمد(ص) است. ایشان از پدرگرامى خویش و اجداد شریف و بزرگان و جمعى از خاندان جلیل القدرش احادیثى نقل کرده که قابل قبول علماى شیعى و سنى است.(6)
متإسفانه نگارنده به بیش از پنج روایت از این بانوى گرامى دست پیدا نکرد:
1 ـ ابوالخیر شمس الدین محمد بن محمد بن جزرى شافعى (م 833) در کتاب ((اسنى المطالب فى منافب سیدنا على بن ابى طالب))(7) سخن حضرت فاطمه دختر پیامبر(ص) را آورده است:
((... آیا فرمایش رسول خدا(ص) را در روز غدیر به فراموشى سپرده اید که فرمود: هرکه من مولاى اویم, پس على مولاى اوست... و سخن دیگر رسول خدا(ص) را: تو (اى على!) نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسى(ع) هستى؟!))(8)
در سند روایات فوق این اشخاص وجود دارند: بکر بن احمد قصرى, فاطمه دختر امام رضا(ع), فاطمه (معصومه) و زینب و ام کلثوم دختران امام کاظم(ع), فاطمه دختر امام صادق(ع), فاطمه دختر امام باقر(ع), فاطمه دختر امام سجاد(ع), فاطمه و سکینه دختران امام حسین(ع), ام کلثوم دختر فاطمه زهرا(س), حضرت فاطمه(س) و کسانى که پیش از بکربن احمد در این سلسله هستند.
2 ـ در روایت دیگرى نظیر روایت فوق از لسان مبارک رسول الله(ص); آمده است: ((من کنت مولاه فعلى مولاه))(9) هرکه من مولا و رهبر او هستم, على رهبر ومولاى اوست.
در سند این روایت اشخاص ذیل وجود دارند: فاطمه دختر گرامى امام رضا(ع), زینب و ام کلثوم و فاطمه دختران گرامى امام کاظم(ع), فاطمه دختر گرامى امام صادق(ع), فاطمه دختر گرامى امام باقر(ع), فاطمه دختر گرامى امام سجاد(ع), فاطمه و سکینه دختران گرامى امام حسین(ع), ام کلثوم دختر گرامى حضرت فاطمه(س) و حضرت فاطمه(س).
3 ـ روایت دیگر را ابى محمد بن احمد بن على قمى در کتاب ((المسلسلات))(10) خویش این گونه ذکر مى نماید: از محمدبن على بن الحسین از احمد بن زیاد بن جعفر از ابوالقاسم جعفر بن محمد علوى عریضى ازابوعبدالله احمد بن محمد بن خلیل از على بن محمد بن جعفر اهوازى از بکر بن احنف از فاطمه دختر على بن موسى(ع) از فاطمه (معصومه) و زینب و ام کلثوم دختران موسى بن جعفر(ع) از فاطمه و سکینه دختران حسین بن على(ع) از ام کلثوم دختر على(ع) از فاطمه زهرا(س) دختر رسول خدا(ص) که فرمود: ((از رسول خدا(ص) شنیدم که مى فرمود:
وقتى در شب معراج به آسمان برده شدم, داخل بهشت گردیده, قصرى از مروارید سفید و درخشان مشاهده کردم. درى داشت که برآن پرده اى آویزان و با تزیین به مروارید و یاقوت درخشندگى پیدا کرده بود. چون سرم را بالا بردم, دیدم برآن در نوشته شده است: ((لااله الاالله, محمد رسول الله, على ولى الله.)) و برآن پرده: ((خوشا, خوشا به مثل شیعه على.)) آنگاه داخل قصر شدم. در آنجا قصرى از عقیق سرخ بود و درى از نقره داشت که به وسیله زبرجد سبز درخشان شده بود. برآن در, پرده اى بود. چون سرم را بالا بردم, دیدم برآن در نوشته شده است: ((محمد رسول خداست. على جانشین مصطفى است.)) و برآن پرده: ((بشارت ده پیروان على را به حلال زادگى.)) آنگاه داخل قصر شدم. در آنجا قصرى از زمرد سبز بود. زیباتر از آن مشاهده نکرده بودم. درى از یاقوت سرخ داشت که با تزیین به مروارید رخشان شده بود. برآن در پرده اى قرار داشت. وقتى سرم را بالا بردم, دیدم بر آن پرده نوشته شده است: ((پیروان على, رستگارانند.))
به دوستم جبرئیل گفتم: این قصر از آن کیست؟
گفت: محمد! از آن پسرعمو و جانشین تو على ابن ابى طالب است. در روز قیامت همه مردم برهنه پا و عریان محشور مى شوند مگر شیعیان على. و همگى به نامهاى مادرانشان فراخوانده مى شوند مگر پیروان على که به نامهاى پدرانشان خوانده مى شوند.
به دوستم جبرئیل گفتم: این براى چیست؟
گفت: زیرا آنان على را دوست داشتند, حلال زاده اند.(11)
4 ـ در روایت سوم از کتاب ((امالى)) از احمد بن حسین از حسن بن على سکرى از محمد بن زکریاى جوهرى ازعباس بن بکار از حسن بن یزید از فاطمه (معصومه) دختر موسى بن جعفر(ع) از عمر بن على بن الحسین از فاطمه دختر امام حسین(ع) از اسمإ دختر عمیس از صفیه دختر عبدالمطلب آمده است:
((وقتى حسین(ع) از مادرش متولد شد, پیامبر(ص) فرمود: عمه! فرزندم را نزدم بیاور.
من عرض کردم: اى رسول خدا! او را پس از ولادت پاکیزه نکرده ایم. رسول خدا(ص) فرمود: عمه! تو مى خواهى او را پاکیزه کنى؟! خداوند تبارک و تعالى او را پاکیزه و از آلودگى ها منزه کرده است.))(12)
5 ـ حدیث دیگر را محمد غمارى شافعى در کتاب خویش بدین طریق نقل کرده است:
از فاطمه دختر حسین رضوى از فاطمه دختر محمد رضوى از فاطمه دختر ابراهیم رضوى از فاطمه دختر حسن رضوى از فاطمه دختر محمد موسوى از فاطمه دختر عبدالله علوى از فاطمه دختر حسن حسینى از فاطمه دختر ابى هاشم حسینى از فاطمه دختر محمدبن احمد بن موسى مبرقع از فاطمه دختر احمد بن موسى مبرقع از فاطمه دختر موسى مبرقع از فاطمه دختر امام رضا(ع) از فاطمه دختر امام موسى بن جعفر(ع) از فاطمه دختر امام صادق(ع) از فاطمه دختر امام باقر(ع) از فاطمه دختر امام سجاد(ع) از فاطمه دختر امام حسین(ع) از زینب دختر امیرمومنان(ع) از فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص).
در این روایت حضرت فاطمه زهرا(س) به نقل از رسول خدا(ص) مى فرماید: ((آگاه باشید, هرکس با دوستى آل محمد بمیرد, شهید مرده است!))
روایت مزبور به حدیث ((فاطمیات)) مشهور است. چون جز دو تن از کسانى که در سلسله آن وجود دارند, بقیه ((فاطمه)) نام دارند.(13)
پى نوشتها:
1 ـ الفصول المهمه, ص 240.
2 ـ کشف الغمه, ج 3, ص 30.
3 ـ توجه به این مطلب که اخلاص در اعمال در طى یک دوره چهل روزه باعث جارى گشتن چشمه هاى حکمت از قلب برزبان مى شود, اذعان و اعتراف به حقیقت فوق را سهل مى نماید. چون حضرت معصومه(س) نه تنها چهل روز که در تمامى عمر شریفش مخلصانه عمل مى کرد.
4 ـ کشف اللئالى تاکنون به چاپ نرسیده و به صورت مخطوط در کتابخانه شوشترىهاى نجف اشرف وجود دارد. مرحوم میرجهانى نسخه اى از این کتاب را در کتابخانه شیخ محمدسماوى دیده است. (مهدى پور, کریمه اهل بیت, متن و پاورقى ص 62.)
5 ـ کریمه اهل بیت, ص 64 و 63. (با تصرف)
6 - فاطمه بنت الامام موسى بن جعفر, ص 58 و 57 و اعلام النسإ, ص 577.
7 ـ در کتاب اسنى المطالب پاره اى از روایاتى که در شإن و منزلت امیرمومنان(ع) وارده گشته, گردآورى شده است. در این کتاب تنها احادیثى ذکر شده که در مصادر و کتب معروف و با سندهاى قوى و محکم بیان گردیده است. (امینى, مقدمه اسنى المطالب, ص 32).
8 ـ ص 51 ـ 49. این کتاب توسط محمدهادى امینى تحقیق شده است. نیز بنگرید به الغدیر, ج 1, ص 197.
9 ـ احقاق الحق, ج 6, ص 282, به نقل از مسند فاطمه معصومه, ص 61.
10 ـ ص 108. این کتاب در ضمن مجموعه اى از آثار مولف در یک مجلد به سال 1369 ه' . در تهران به چاپ رسیده است.
11 ـ بحارالانوار, ج 65, ص 77 و 76, فاطمه بنت الامام موسى بن جعفر, ص 60 و 59.
12 ـ فاطمه بنت الامام موسى بن جعفر, ص 61.
13 ـ رازى, محمد شریف, گنجینه دانشمندان, ج 1, ص 17 و 16.
