پرسش: آن هايي كه سنگيني اعمال آن ها از لحاظ خوبي و بدي برابر است. تكليف شان در آخرت چيست؟
پاسخ:
پرسشگر محترم با سلام و تشکر از ارتباطتان با اين مرکز؛
در نگاه علماي شيعه معيار در اين مسئله اين آيه مبارکه است :
«فمن يعمل مثقال ذره خيرا يره، و من يعمل مثقال ذره شرا يره» (1) پس هر کس به قدر ذره اي کار نيک کرده آن را خواهد ديد، و هر کس به قدر ذره اي کار زشتي مرتکب شده به کيفرش خواهد رسيد.
برخي مذاهب نظير معتزله قايل به احباط و تکفيرند، يعني آن ها گمان مي کنند که اگر در پي عمل نيک، عمل بد بيايد، عمل نيک از اثر مي‌افتد و حبط و باطل مي شود. اگر بعد از عمل بد عمل نيک انجام شود ، اثر عمل بد پوشيده مي‌شود ، در نتيجه هر عمل که آخر از انسان صادر مي‌شود، معيار سنجش قرار مي‌گيرد. اگر خوب بود ، به بهشت و گرنه به دوزخ مي‌رود.
برخي معتقدند که عمل نيک و بد با هم محاسبه مي‌شود . بر زايد بر آن محاسبه پاداش و يا کيفر داده مي‌شود. علماي شيعه معتقدند که اين باور يعني احباط موجب ظلم مي شود، زيرا اگر کسي عمل نيک و بد انجام دهد و عمل بدش بيش تر از اعمال نيک او باشد، تنها کيفر داده شود . اگر کسي عمل نيک او بيش تر باشد، تنها پاداش بگيرد ، نزد عقلا پذيرفته نيست . قرآن کريم نيز بر اساس ياد شده آن را نمي پذيرد و تصريح مي‌کند که هر کدام از اعمال نتيجه خاص خود را دارد. (2) بنابراين کساني که اعمال نيک و بد آن ها يکسان است، براي اعمال بد کيفر داده شده و بعد از چشيدن کيفر وارد بهشت خواهند شد. البته اگر توبه نكرده باشد و اگر گناهان او بخشيده شود.
پي‌نوشت‌ها:
1. زلزال (91) آيه 8.
2. کشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، ص 413 ،نشر جامعه مدرسين، قم، بي‌تا .
پرسش:
همه انسان ها حتي گنهكاران پس از مجازات به بهشت مي روند؟
پاسخ:
هرچند وضعيت افراد در عالم آخرت كاملا متفاوت و مختلف خواهد بود و تصميم گيري در خصوص سرنوشت نهايي همه انسان ها در دست خداوند است ، اما بر اساس داده هاي نقلي و به طور كلي مي توان گفت تقريبا اکثريت انسان ها پس از تحمل عذابي موقت به بهشت مي روند، ولي در هر حال اين امر كليت نداشته و شامل همه انسان ها نخواهد بود .
شخصي را در نظر بگيريد که ايمان دارد، ولي به خاطر ضعف ايمان، گناهان کبيره انجام داده، اين فرد اگر توبه نکرده باشد ، با سختي جان دادن يا عذاب برزخ يا شفاعت يا تحمّل عذاب موقت جهنم پاک گرديده، به بهشت مي‌رود ؛ در واقع عذاب براي او حکم تطهير و درمان از پليدي گناه را دارد . اکثر انسان ها که آميخته اي از خوبي ها و بدي ها را دارا هستند ، همين وضعيت را دارند ؛ زيرا مبناي برخورد خداوند با گنهکاران ، رحمت و بخشايش و گذشت است . آيات متعدد قرآن که از «غفور» و « رحيم» بودن خداوند نام برده ، مي تواند اشاره به همين مطلب داشته باشد .
در قرآن کريم ، تصريح شده است: «إِن‌َّ اللَّه‌َ لاَ يغْفِرُ أَن يشْرَک بِه‌ِ وَيغْفِرُ مَا دُون‌َ ذَ َلِک لِمَن يشَآءُ؛(1) خداوند [هرگز] شرک را نمي‌بخشد! و کم‌‌تر از آن را براي هر کس بخواهد [و شايسته بداند] مي‌بخشد!».
معلوم است که اهل شرک عده کم و معدودي هستند ، پس در اکثر گنهکاران زمينه عفو و يخشايش الهي وجود دارد .
در مورد خروج برخى از اهل جهنم از آن مكان و ورودشان در بهشت رواياتى وارد شده است از جمله:
- اَنس گويد: رسول خدا فرمود: مردمى از آتش خارج مىشوند. (2)
- جابر گويد: رسول خدا آيه «فاما الذين شقواللّه» را خواند و فرمود: اگر خدا بخواهد مردم شقاوتمندى را از آتش خارج كرده و به بهشت وارد كند ، آن را انجام خواهد داد.(3)
- ابى بصير گويد: از امام باقر شنيديم فرمود: مردمى از آتش خارج مىشوند ... و به بهشت وارد مىگردند (4).
اما در كنار اين اكثريت، عده اي از جهنميان هم هستند که به عذاب ابدي گرفتار بوده ، امکان نجات از دوزخ را ندارند . بنا بر آيات و روايات، بعضى از گناهان مانند شرك و كفر و نفاق موجب عذاب ابدى است . اين در صورتى است كه صاحب آن بدون توبه واقعى بميرد.
پارهاى از افرادي که وعده خلود و جاودانگي در عذاب به آن ها داده شده ،به علاوه مشرکان که به آن اشاره شد ، عبارتند از:
1. كسى كه مؤمنى را عمدا به قتل رساند. (5)
2. كسى كه با خدا و رسولش به مبارزه بر مىخيزد. (6)
3. كسى كه خدا و رسولش را نافرمانى كند و به حدود و احكام الهى تجاوز كند. (7)
4. كافران و تكذيب كنندگان آيات الهى. (8)
5. مرتكبين گناه كه آثار گناه سراسر وجودشان را گرفته باشد. (9)
6. مرتدى كه كافر از دنيا برود.(10)
البته برخي از مفسران، «خلود» را در بعضي از اين آيات به معناي مدت طولاني تفسير كرده‌اند، نه حضور دائمي و هميشگي ؛ اما در هر حال يقينا برخي از گنهكاران همانند مشركان هيچ گاه مورد عفو و رحمت قرار نگرفته و امكان طهارت و پاك شدن براي آنان وجود ندارد .
بنا براين اهل جهنم دو دسته هستند:
بعضي براي هميشه در عذاب خواهند بود و از آن نجات نمي يابند .
بعضي براي مدت معيني كه خداوند ميداند و به اندازه گناهاني كه كرده اند ، در آن خواهند ماند و در نهايت به بهشت منتقل مي گردند .
پي‌نوشت‌ها:
1. نساء (4) آيه 48 .
2. تفسير الميزان عربى، ج 11، ص 39.
3. همان.
4. همان.
5. نساء ، آيه96.
6. توبه (9)، آيه 63.
7. نساء، آيه 14.
8 بقره (2)، آيه 39؛ تغابن (64)، آيه 10.
9. بقره، آيه 81.
10. همان، آيه 217.
