دو سوال درباره آيه ولايت

پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
پاسخ سوال اول :
برخى از مفسّران اهل سنّت گفته‏اند: «إنّما» در آيه فوق دلالت بر حصر ندارد، چون در قرآن آيه ديگرى نيز وجود دارد كه كلمه «إنّما» در آن آمده و دلالت بر حصر ندارد و آن، آيه شريفه 20 سوره حديد است:
إِعْلَمُوا أَنَّما الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزينَةٌ وَتَفاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكاثُرٌ فِى الْامْوالِ وَالْاوْلادِ ...
بدانيد زندگى دنيا تنها بازى و سرگرمى و تجمّل پرستى و فخر فروشى در ميان شما و افزون طلبى در اموال و فرزندان است ...
«إنَّما» در آيه فوق به معناى حصر نيست؛ زيرا مى‏دانيم زندگى دنيا فقط آنچه در آيه آمده نيست، بلكه شامل لذّت و عبادت و كار و فعاليّت و تحصيل علم و امور ديگر هم مى‏شود؛ بنابراين، همان گونه كه «انَّما» در اين آيه دلالت بر حصر نمى‏كند، در آيه ولايت نيز دلالت بر حصر نمى‏كند، پس استدلال به آن آيه ناقص است.
اما در جواب اين توجيهي که گفته شد، عرض مي کنيم :
اوّلًا: «إنّما» حتي در اين آيه هم به معناى حصر است. زيرا دنيا از ديد يك انسان مؤمن و عارف، حقيقتاً جز لهو و لعب و مانند آن نيست.
گرفتار زرق و برق دنيا شده‏ايد و خيال مى‏كنيد. دنيا چيز ديگرى هم هست، ولى اگر با چشم حقيقت بين نگاه كنيد، حكومت ها، مقام ها، قصرها، كاخ ها، و همه مظاهر دنيا را بازيچه‏اى بيش نخواهيد ديد كه دنيا پرستان بسان كودكان سرگرم آن هستند.
ثانياً: بر فرض كه در يك جا كلمه «انّما» در معناى حقيقى خود استعمال نشود، اين، دليل نمى‏شود كه در موارد ديگر هم حمل بر معناى غير حقيقى كنيم.
نتيجه اين كه، بدون شك «انّما» در آيه ولايت دلالت بر حصر دارد و استدلال به آيه كامل است.(1)
امّا پاسخ سوال دوم شما ؛
اين که مي گوئيد وليّ به معناي دوست باشد و انحصار در دوستي را مي رساند ،يعني دوست شما فقط خداوند و رسول او و امام علي است .پس با آيه 71 سوره توبه چگونه سازگاري خواهد داشت که در آن جا مي گويد مومنان همه دوست و ياور يکديگر هستند ؟
پاسخ : اولا ما قبول نداريم که ولي در آيه ولايت به معناي دوست و محبّ است، بلکه به معناي سرپرست و رهبري است ، اين آيه با كلمه" انما" كه در لغت عرب به معنى انحصار مى‏آيد، شروع شده و مى‏گويد:" ولى و سرپرست و متصرف در امور شما سه كس است:
خدا و پيامبر و كسانى كه ايمان آورده‏اند، و نماز را برپا مى‏دارند و در حال ركوع زكات مى‏دهند( حضرت علي)
كلمه" ولى" در آيه به معنى دوست و يا ناصر و ياور نيست، زيرا ولايت به معنى دوستى و يارى كردن مخصوص كسانى نيست كه نماز مى‏خوانند، در حال ركوع زكات مى‏دهند، بلكه يك حكم عمومى است كه همه مسلمانان را در بر مى‏گيرد. همه مسلمانان بايد يكديگر را دوست بدارند و يارى كنند. حتى آن هايى كه زكات بر آن ها واجب نيست. چيزى ندارند كه زكات بدهند، تا چه رسد به اينكه بخواهند در حال ركوع زكاتى بپردازند. آن ها هم بايد دوست و يار و ياور يكديگر باشند. (2)
پس با وجود کلمه انّما ، نمى‏توانيم «ولى» را در آيه ولايت به معناى دوست بدانيم، زيرا اين معنى خصوصيتى ندارد تا آن را براى برخى از مؤمنان ثابت و از برخى سلب كنيم. بديهى است كه دوستى براى همه مؤمنان است- نه برخى از آن ها- خداوند متعال مى‏فرمايد: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ» يعنى زنان و مردان مؤمن، دوست يكديگرند (توبه 71). بنا بر اين نمى‏توان آيه را بر اين معنى حمل كرد و چاره‏اى نداريم. جز اينكه بر همان معناى اول حمل كنيم- يعنى امام واجب الاطاعه و صاحب اختياراست.(3)
منابع اهل سنت که اشاره به شان نزول آيه ولايت نمودند :
برخي از کتب و منابع اهل سنّت راجع به اين که شان نزول اين آيه حضرت علي (ع) است:
تفسير فخر رازي، ج 12، ص 26 ؛
ينابيع الموده، ص 51؛
مجمع الزوائد، ج 9، ص 134؛
فرائد السمطين، ج 1، ص 191 و 193؛
شواهد التنزيل، ج 1، ص 173؛
الدرالمنثور، ج 3، ص 98 - 99؛
الكشاف، ج 1، ص 49
پي نوشت ها:
1. آيات ولايت در قرآن، ص 88.
2. تفسير نمونه، ج‏4، ص 424و429.
3.ترجمه مجمع البيان، ج7 ،ص 89.