پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مركز
در ابتدا بايد مفهوم تقدير روشن گردد. واژه قدر= تقدير، به معناي حد و اندازه و مقدار شي، است . قدر= تقدير به دو قسم علمي و عملي تقسيم مي‌شود:
مقصود از تقدير علمي آن است که خداوند پيش از آفرينش هر شي، به خصوصيات و حدود و اوصاف آن علم دارد . خداوند از ازل مي‌داند که هر يک از مخلوقات او داراي چه ويژگي‌ها و اوصافي هستند، مراد از تقدير عيني، تعيين و تحديد خصوصيات و اوصاف ذاتي و عرضي موجودات از سوي خداوند است.
در مقابل هر کدام از اين دو نوع تقدير، قضا علمي و عيني قرار دارد، قضاي علمي عبارت است از اين که خداوند از ضرورت وجود اشيا در ظرف تحقق علل آن ها آگاه است ، يعني خدا در ازل مي‌داند که هر يک از اشيا در شرايط خاصي و تحت تاثير اسباب و علل خاصي موجود مي‌شوند . خلاصه قضاي علمي عبارت از علم پيشين خداوند به خصوصيات اشيا و ضرورت وجود آن هاست.
اما قضاي عيني عبارت است از آن که خداوند ضرورت وجود را به مخلوقات خويش اعطا مي‌کند . از طريق نظام اسباب و علل وجود آن ها را تعين مي‌بخشد. (1)
با توجه به معناي تقدير در دو ساحت علمي و عيني و تفاوت آن با قضاي علمي و عيني بايد گفت: تقدير تا زماني که به مرحله قضا نرسد ، ممکن است بر اثر علل و عواملي خاصي تغييرکند، ولي هر گاه به مرحله قضا( که احيانا از آن به قضاي حتمي نيز ياد مي‌شود) برسد، تغيير پذير نخواهد بود. اما درباره امکان تغيير تقدير از نظر فلسفي بايد اشاره شود: گر چه تغيير و تبديل تقدير و سرنوشت خارج از مشيت و علل الهي ناممکن است، ولي تغيير سرنوشت به معناي عاملي از مظاهر قضا و قدر الهي و حلقه‌اي از حلقات عليت ، مي‌تواند سبب تغيير و تبديل سرنوشتي بشود. (2)
اما امکان تغيير سرنوشت از نظر آموزه‌هاي ديني: در روايات متعددي آمده که برخي اعمال نيک ممکن است سبب تغيير شود. مثلا درباره اين که صله رحم موجب طول عمر، دفع بلايا، زيادتي رزق، برطرف شدن فقر و زياد شدن نسل مي‌شود ، روايات بسياري آمده از امام صادق (ع) نقل شده :
شخصي صله رحم مي‌کند و از عمرش سه سال بيش تر مانده، پس خداي تعالي به سبب اين عمل عمرش را سي سال قرار مي‌دهد . شخصي قطع رحم مي‌کند و از عمرش سي سال مانده، پس خداي تعالي آن را سه سال قرار مي‌دهد،
حضرت صادق (ع) به شخصي فرمود: چندين مرتبه مرگت رسيد و خداي تعالي به سبب صله رحمي که کردي و احساني که به خويشاوندانت نمودي، آن را به تاخير انداخت. (3)
در روايات متعدد آمده که دعا سبب مي‌شود که قضا و قدر تغيير نمايد مثلا امام کاظم (ع) فرمود: «ان الدعا يرد ما قد قدر؛ (4) دعا آنچه را مقدر شده، دفع مي‌کند».در روايت ديگر آمده بلاي نازل شده به وسيله دعا دفع مي‌شود. (5)
از نظر تحليل فلسفي و بر اساس آموزه‌هاي ديني، تقدير و قدر الهي اگر به مرحله قضاي ختمي نرسيده باشد ،قابل تغيير است.
چه بسا رخ دادهاي ناگوار که به وسيله دعا و يا صدقه و يا صله رحم دفع و آنچه مقدر شده ،تغيير نمايد.
پي‌نوشت‌ها:
1. آموزش کلام اسلامي، ج 1، ص 327- 328- نشر طه، قم 1383 ش .
2.شهيد مطهري، مجموعه آثار 1، ص 389، نشر صدرا، 1370 ش .
3. گناهان کبيره ج 1، ص 145، نشر دفتر انتشارات اسلامي، قم 1376 ش .
4.اصول کافي ج 2، ص 469، نشر دار الکتب الاسلاميه، تهران، 1388 ش.
5. همان .
