درسی

پرسش 1:
درسي شرح : اسباب تسعه غير منصرف را نام ببريد، از معاني حرف «من »چهار مورد را با ذکر مثال، اضافه معنوي و لفظي را با ذکر مثال توضيح دهيد.

پاسخ:
پرسشگر محترم با سلام و تشکر از ارتباطتان با اين مرکز؛
1- اسم معرب يا منصرف و يا غير منصرف است . اگر دو سبب از اسباب نه گانه در اسم نباشد، اسم را منصرف مي گويند . اگر حداقل دو سبب از اسباب نه گانه در آن باشد. اسم را غير منصرف گويند
اما آن نه مورد عبارتند از :
عدل ، وصف ، تانيث به الف يا تاء ، معرفه ، عجمه ، جمع (منتهي الجموع )، ترکيب ، الف و نون زائده ، وزن فعل(1)
2- چهار مورد از معاني مِن عبارتند از(2) :
ابتداء غايت ؛ من المسجد الحرام(3)
تبعيض ؛ مِنهم مَن کلّم الله(4 )
بيان جنس ؛ ما نَنسَخ مِن آيةٍ(5)
تعليل ؛ مِمّا خطيئاتهم اُغرقوا (6)
3-اضافه يا لفظي و يا معنوي است (7):
لفظي به مضافي مي گويند که صفت باشد و به فاعل و يا مفعولش اضافه شده باشد مثل ضاربُ زيدٍ.
معنوي به مضاف غير صفتي مي گويند که به فاعل و يا مفعولش اضافه شده باشد که يکي از معاني لام يا مِن يا في در تقدير است مثال :غلامُ زيدٍ در تقدير غلام ٌ لِزيدٍ ، خاتمُ فضةٍ در تقدير خاتمٌ مِن فضةٍ ،صلاةُ الليل در تقدير صلاةٌ في الليل.
براي اطلاع کامل تر به کتاب جامع المقدمات که مهم ترين کتب پايه حوزويان است و يا مغني اللبيب يا مغني الا ديب يا مغني الاريب و يا مبادي العربيه مراجعه نمائيد .
پي نوشت ها:
1،جامع المقدمات جلد دوم ، الهدايه في النحو، فصل سوم، باب اول .
2. مغني اللبيب ابن هشام ، جزء اول ، ذيل معاني مِن.
3. اسراء(17)، آيه 1.
4. بقره (2) ،آيه 252.
5. همان، آيه 106 .
6. نوح(71) ، آيه 25 .
7.جامع المقدمات، جلد دوم ، الهدايه في النحو، مقصد ثالث ، مجرورات.
پرسش 2:
اسم کان و اخواتش را نام برده و دو مورد ان را مثال بزنيد و بگوييد جز کان بر خودش و بر اسمش مقدم مي شود يا خير توضيح دهيد هنگامي که مفعول در کلام نباشد. چند چيز نايب فاعل واقع مي شود توضيح دهيد؟

پاسخ:
پاسخگويي به پرسش هاي ادبيات ، خارج از حوزه وظايف ما مي باشد. اما به اختصار ذکر مي شود تا در مواقع بعدي به کتاب ها مراجعه فرماييد .
1- افعال ناقصه عبارتند از :
کان ،صار ، اصبح، امسي، اضحي،ظلّ ،بات، آض، مازال، مابرح، ماانفکّ ،ما فتي ، مادام ، ليس .
مثال :کان اللهُ عليما حکيما ، صارالماءُ هواءً
2- تقديم خبرکان و تمام افعال فوق جائز است مثال :کان قائما زيدٌ
تقديم خبر بر تمام افعال جائز نيست. بلکه فقط بر کان ،صار ، اصبح، امسي، اضحي،ظلّ ،بات، آض جائز است . بر مازال، مابرح، ماانفکّ ،ما فتي ، مادام ، ليس جائز نيست. (1)
هنگامي که مفعول در کلام نباشد . چند چيز نائب فاعل مي شود :
هر فعل مجهولي که فاعلش حذف شود، مفعول به عنوان نائب فاعل در جاي فاعل قرار مي گيرد. مثلا ضُرِبَ زيدٌ که ضَرَبَ عَمرٌ زيدا بوده است.(2)

پي نوشت ها:
1.جامع المقدمات، الهدايه في النحو ، مقصد اول ، قسم ششم.
2.همان ، قسم دوم.
پرسش 3:
مستثني را تعريف کنيد و در چه زماني نسبت مستثني واجب مي شود؟ نون تاکيد تقليد و خفيه را تعريف و مواضع الحاق را با ذکر مثال بنويسيد .«کم »بر چند نوع است ؟
پاسخ:
به سوال شما به ترتيب پاسخ مي دهيم :
1- مستثني؛ لفظي است که بعد از اِلاّ و اخواتش ذکر مي شود و آنچه به قبل آن نسبت داده شد، بعدش را شامل نمي شود و به آن مستثني گويند و بر دو قسم است:(1)
اول ؛متصل مثل جائني القوم الا زيدا .
دوم منقطع مثل جائني القوم الا حمارا.
2-اعراب مستثني بر اقسامي است ، وجوب نصب در مستثني :
-هر کلامي که در اول آن نفي يا نهي يا استفهام نباشد و به عبارت ديگر کلام تام موجب باشد و مستثني بعد از الّا باشد مثل جائني القومُ الاّ زيدا بايد منصوب شود.
البته بعد از عدا و خلا که نظر اکثر است و بعد ما خلا و ما عدا و ليس و لا يکون هم چنين است.
-اگر در جملات غير موجب بعد الّا مستثني بر مستثني منه مقدم باشد. مثل ماجائني القوم الا اخاک احدا.
اما اگر بعد از الاّ در کلام غير موجب و مستثني منه مذکور باشد ، دو وجه نصب يا بدل از ماقبل جايزاست مثل:
ما جائني احدٌ الا زيدا ، ماجائني احدٌ الا زيدٌ(2)
3-نون تاکيد دو چيز است :
اول؛ تاکيد ثقيله که مشدد و متحرک است .
دوم ؛ خفيفه که يک نون ساکنه است .
نون تاکيد در آخر فعل مضارع معلوم و مجهول در آمده و آن را موکّد و مختص به مستقبل مي کند وتاکيد در ثقيله بيشتر از خفيفه است .
نون تاکيد ثقيله به تمام صيغه ها ملحق مي شود، ولي خفيفه درآخر تثنيه و جمع مونث در نمي آيد. پس نون خفيفه فقط به هشت صيغه مي تواند ملحق شود .
براي اطلاع کامل از مثال ها به صرف ساده ،صفحات 159 تا 163مراجعه نمائيد
4-کَم بر دو قسم است :
اول؛ خبريه به معناي کثير مثل، کم عبدٍ ملکتَ يعني عبد زيادي را صاحب شدي.
دوم؛ استفهاميه به معناي چه عددي مثل،کم مالُک يعني چقدر مالت زياد است.(3)

پي نوشت ها :
1.جامع المقدمات، الهدايه في النحو ، مقصد دوم ، قسم هشتم.
2.همان ، قسم هشتم.
3.تهذيب المغني ، ص128.