O پرسش 4 . توبه به چه چیزهایى محقق مىشود؟
توبه ارکانى دارد که اگر آنها نباشند، توبه وجود خارجى
نخواهد داشت. این رکنها غیر از شرایط است که در جاى خود بحث خواهد شد.
در مورد رکن اصلى توبه بین علماى اخلاق، اختلاف نظر وجود دارد که مهمترین نظرها عبارتند از:
1- گروهى با تکیه بر بعضى از روایات معتقدند، تنها عنصر تشکیل دهنده توبه و رکن اساسى آن، ندامت و پشیمانى است اما عزم برترک گناه شرط توبه و خارج از حقیقت آن است.17 روایت مورد استناد، از پیامبر اکرم(ص) مىباشد که فرمود: « کفى بالندم توبْ؛ در توبه، پشیمانى کافى است » .18
2- گروهى دیگر مانند ملااحمد نراقى و امام خمینى(ره)19 افزون بر پشیمانى، عزم برترک گناه را نیز از ارکان اصلى توبه دانستهاند.
3- غزالى و گروهى دیگر توبه را مجموعه مرکّبى از علم و حال و عمل مىدانند، یعنى اوّل لازم است انسان به زشتى گناه پىببرد، سپس حالِ پشیمانى در دل او به وجود آید، و سرانجام در مقام عمل، گذشته را جبران نماید.20
به نظر مىرسد نظر اوّل صحیح باشد، زیرا روایتى نداریم که به صراحت حقیقت توبه را دو جز یا سه جز بداند، ولى بر کفایت ندامت، روایت صریح داریم که ذکر شد، از طرفى از بعضى روایات استفاده مىشود که پشیمانى برگناه، عزم بر ترک گناه را به همراه دارد، مانند آن که امام على7 فرمود: « اَلنَّدَمُ عَلَى الذَنْبِ یَمْنَعُ عَنْ مُعاوِدَتِهِ؛ پشیمانى برگناه، انسان را از این که دوباره گناه کند، منع مىکند » .21 پس دلیلى ندارد که عزم بر ترک گناه را رکن دیگر توبه بدانیم. اقوالى که ارکان توبه را سه چیز دانستهاند، به مقدمات و شرایط بعدى ندامت نظر داشتهاند.
