به گزارش روابط عمومی مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، با توجه به سوالات متعدد از این مرکز درباره وحدت وجود، لذا به تشخیص گروه علمی کلام و اعتقادات طی جلسه ای این مبحث مهم و ابعاد مختلف آن با حضور دکتر مجید احسن از اساتید مدعو گروه فلسفه دانشگاه امام صادق علیه السلام مورد واکاوی قرار گرفت.

در ابتدای نشست دکتر مجید احسن مساله وحدت وجود یا وحدت شخصیه وجود را بنیادی ترین مساله و در عین حال پر چالش ترین مساله در عرفان برشمرد و گفت: در این موضوع موافقین و مخالفین در مقابل هم صف کشیده و توحید ناب تا کفر محض را محصول این دیدگاه می دانند.

وی افزود: بحث از این مساله به دلیل ماهیت خاص آن که با مهمترین آموزه دینی یعنی خدا گره خورده است در حصار اهل تخصص باقی نمانده و متعاطیان غیر تخصصی نیز پیدا کرده است که البته نقش فقها و اندیشمندان مخالف را نیز در این باره نباید نادیده گرفت.

این پژوهشگر فلسفه در ادامه بحث خود با اشاره به مسائلی همچون تبیین جایگاه وحدت و کثرت در سنت عرفانی، تبیین آموزه وحدت وجود، تبیین تقریرهای مختلف از این آموزه، بررسی ادله عقلی و نقلی و شواهد ارائه شده در اثبات آن، بررسی لوازم قول به این دیدگاه در تفسیر متون دینی، بیان دیدگاههای مخالف و بررسی دلائل آنها در نقد نظریه وحدت وجود و... توضیح داد که انتظار بررسی همه این عناوین در یک نشست ممکن نیست؛ اگرچه بدون آگاهی دقیق از آنها، فهم مواضع مخالف و موافق در این باب را مشکل و بلکه ناممکن می سازد و بر این اساس  تلاش خواهیم کرد تا با امعان نظر به مساله «جایگاه وحدت و کثرت و نسبت میان آن دو در سنت عرفانی» بحث را پی بگیریم.

احسن افزود: جایگاه نفس الامری وحدت و کثرت در نگاه عارفان محل تامل در این جلسه محل بحث است و  لذا باید میان وحدت شهود عرفانی و وحدت وجود عرفانی تفکیک قائل شویم.

ارزیاب گروه اعتقادات مرکز ملی پاسخگویی گفت: فرق است میان "وحدت بینی" که حیث روانشناختی داشته و لزوما بنیادی هستی شناختی ندارد و "وحدت بودی" که حیث نفس الامری و انتولوژیک دارد. وی سپس کوشید با تقریر نظریات متکلمان و فلاسفه به نحو سلبی نشان دهد که نظریه وحدت وجود عرفانی چه تمایزی با دیگر نظریات دارد.

وی به عنوان نمونه به دیدگاه های قائل به اشتراک لفظی وجود به نحو مطلق و اشتراک لفظی وجود میان واجب و ممکن و توضیح لوازم خاص دیدگاه آنها همچون لزوم تعطیل امکان شناخت حضرت حق و الهیات سلبی و ...، نظریه تشکیک عامی و کثرت تباینی مشائی و نیز تشکیک خاصی اشراقی و صدرایی اشاره کرد و سپس با اصطلاحات فنی فلسفی، کوشید تا نسبت وحدت و کثرت را در هر یک از آنها تنسیق نماید.

احسن در ادامه در راستای تلاش برای واکاوی نسبت وحدت و کثرت در دیدگاه عرفای مسلمان بیانات و عین عبارات برخی از مشاهیر عرفانی را قرائت کرده و بیان کرد که کثرت در سنت عرفانی هرگز انکار نمی شود بلکه صرفا موطن آن عوض می شود. در این رویکرد، کثرت دیگر امری مقابلِ وحدت نیست پس نفی هر کثرت مقابل، به معنای نفی کثرت نمی باشد. ایشان با اشاره به بحثهای عرفا از تمایز احاطی، حضرات خمس، اعیان ثابته و اعیان خارجه، تشکیک و...  بیان کرد در صورت نسبت نفی کثرت به ایشان، این مباحث معنای محصلی نخواهد داشت. ایشان در ادامه اشاره کرد طرح کثرت در عرفان اسلامی چنان گسترده و غلیظ است که می توان  مدعی شد که گستره کثرتی که در عرفان طرح می شود چنان است که احدی از غیر عارفین به آن پی نبرده اند.

استاد مدعو گروه فلسفه دانشگاه تهران با استفاده از تعبیر هیچ فیلسوف و متکلمی در قول به کثرت به گرد پای عارفان نرسیده است تشریح کرد: بر این اساس، قول به "همه کثرت خدایی" و یا "نفی هر کثرتیو توهم محض شمردن کثرات" به دلیل لوازم باطل عقلی و نقلی شان قرائت مقبول و رایج عرفان اسلامی نمی باشد چرا که در نگاه ایشان عینیت در تلقی عرفی و تمایز عُزلی به نحو توامان مورد انکار قرار می گیرد. از دیدگاه دکتر احسن اینها محکماتی است که متشابهات عارفان تنها به فنای فی الله رسیده را باید با آنها تطبیق و توجیه نمود و نه برعکس.

وی در انتهای بحث با تمرکز بر اطلاق مقسمی و مساله عدم تناهی حضرت حق کوشید تصویر  برخی عارفان مسلمان از مساله وحدت شخصیه وجود را تبیین نماید.

پرسش و پاسخ حول این مساله و ارائه برخی راهکارها به کارشناسان گروه اعتقادات مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی در پاسخ به سوالات پرتکرار مردمی در باب این مساله خصوصا با توجه به اختلاف فقها و علما درباره آن، پایان بخش این نشست دو ساعته بود.

شایان ذکر است نشست‏های علمی در بخش‏ پشتیبانی علمی مرکز در گروه های قرآن و حدیث، احکام، اخلاق، مشاوره، کلام و تاریخ، با رویکرد پاسخگویی به طور پیوسته با حضور اساتید مبرز برگزار می‏شود.

همچنین این جلسات با رعایت تمامی دستورالعمل های بهداشتی برگزار می گردد.