پرسش 1:
چند سوال با موضوعات مختلف شرح :
ارتباط با دختران تا چه حد جايز است؟
پاسخ:
پرسشگر گرامي با سلام و سپاس از ارتباطتان با اين مرکز
اگر رابطه دختر و پسر به صورت سخن گفتن معمولي باشد، اشكال ندارد، مگر آن كه از روي لذت و شهوت باشد که حرام است. از‌آن جا كه به طور طبيعي سخن گفتن دختر و پسر جوان به واسطه قوي بودن غريزه شهواني، در معرض شهوت و تحريك شهواني قرار دارد ، بايد سعي شود حتي المقدور جز در موارد ضروري از اين كار دوري شود.
هر گونه ارتباط و تماس بدني دختر و پسر از نظر شرعي حرام است.
نگاه مرد به موي سر و بدن زن (چه با قصد لذت يا بدون آن ) اشكال دارد و حرام است؛ هم چنين نگاه كردن زن به بدن مرد نامحرم، ولي نگاه كردن به صورت و دست‌هاي زن نامحرم تا مچ، اگر به قصد لذت نباشد و مايه فساد و گناه نگردد، هم چنين نگاه كردن زن به بدن مرد نامحرم(به آن مقداري كه معمولاً نمي‌پوشانند) مانند سر و صورت و گردن و مقداري از پا و دست اشكال ندارد.(1)
به چند حديث اكتفا مي‏كنيم:
اميرالمؤمنين(ع) فرمود: الشهوات سموم قاتلات؛(2) شهوت‏ها و خواهش‏هاي نفساني زهرهاي كشنده‏اند.
نيز فرمود: طهروا انفسكم من دنس الشهوات تدركو رفيع الدرجات؛ نفس خود را از پليدي شهوتراني پاك سازيد تا به درجه‏هاي بلند آخرت دست يابيد.(3)
قال رسول اللَّه(ص): جاهدوا انفسكم علي شهواتكم تحلّ قلوبكم الحكمة؛(4) با شهوت تان مبارزه كنيد تا حكمت در دل‏هاي شما وارد گردد.
يكي از نصيحت‏هاي ابليس به حضرت موسي(ع) اين بود:
لا تخل بامرأة ولا تخل بك فانه لا يخلو رجل بامرأة و لا تخلو به الا كنت صاحبه دون اصحابي؛(5)
هيچ وقت با زني خلوت نكن و (نگذار) زني با تو خلوت كند، زيرا هر گاه مردي با زني خلوت مي‏كند، كنار آن دو هستم (و آنان را وسوسه مي‏كنم).
در روايات ديگر اين تعبيرها آمده كه: خلوت كردن با زنان قلب را فاسد مي‏كند.(6) علاقه به زنان از فتنه‏ها و شمشير شيطان است.(7) زياد صحبت كردن با زنان قلب را مي‏ميراند.(8)

پي نوشت ها:
1 . توضيح المسايل مراجع ،م 2433 و ذيل آن ؛ ناصر مكارم، استفتائات جديد، ص 227 مسئله 805؛ فاضل لنكراني، جامع المسائل، ص 482، مسئله 1715.
2 . غررالحكم، ج 1، ص 30.
3 . همان، ج 2، ص 472.
4 . مجموعه ورام، ج 2، ص 122.
5 . بحارالانوار، ج 69، ص 197.
6 . همان، ج 1، ص 203.
7 . همان، ج 2، ص 107.
8 . همان، ص 128.
پرسش 2:
آيا ديدن فيلم هايي که در آن زنان و مردان در آميزش دارند جايز است؟

پاسخ:
ديدن فيلم‌ها ي مستهجن كه به منظور انحراف تدارك ديده شده ،جايز نيست .(1)
ديدن اين گونه فيلم ها براي زن و شوهر نيزحرام است. ( 2 )
از ديدن اين گونه فيلم ها خود داري کنيد زيرا مفاسد زيادي به دنبال دارد، از جمله:
1- طبق گفته متخصصان و روانشناسان موجب دلزدگي بين زن و شوهر مي شود .
2- ممکن است فتنه و فساد را در خانه شما بياورد .
3- غيرت ناموسي را از مردان و غيرت عفت و حيا را از زنان مي گيرد. آنچه در تصوير هستند ،زن و مرد لخت و عريان هستند . مرد غيرتمند حاضر نمي شود که زنش اندام تناسلي مردان را ببيند .

لطفا هرگاه سوال شرعي مي پرسيد ،نام مرجع تقليد خود را ذکر کنيد تا بر اساس نظر مرجع شما پاسخ بدهيم .
پي نوشت ها:
1 . آيت الله فاضل لنکراني ، جامع المسائل ، ج1 ، ص 485 ، س 1729 .
2 . سؤال تلفني ( 7840001 ـ 0251 ) از دفتر آيت الله مکارم شيرازي .

پرسش 3:
آيا فکر کردن حرام ها جايز است؟براي مثال با تخيل خود تن لخت تصور کردن؟آيا لذت بردن يا نبردن در اين مورد نيز مهم است؟

پاسخ:
آيت الله خامنه اي مي فرمايد: : فکر گناه جنسي و تخيل زن نامحرم به قصد تحريک, بنابر احتياط جايز نيست ، هرچند انزال صورت نگيرد.(1)
پي نوشت:
1. آيت الله خامنه اي، اجوبت الاستفتاء، سؤال 791.
آيت الله مکارم مي فرمايد:
فكر گناه تا زماني که منتهي به انجام گناه نشود،گناه محسوب نمي شود، ولي بي شک آثار نا مطلوبي بر روح انسان مي گذارد.(1) از نظر اولياي الهي درست است که فكر و انديشه گناه ، گناه محسوب نمي شود، ولي پاكى و صفاى قلب را از بين مى برد . انسان را به ارتكاب آن وا مى دارد. حضرت على(ع) فرمود: «من كثر فكره فى المعاصى دعته إليها؛(2) كسى كه در مورد گناهان زياد فكر كند، گناهان او را به سوى خود مى كشند».
نيز فرمود: «خوض النّاس فى شى‏ءٍ مقدّمة الكائن؛(3) فرو رفتن و تفكّر در مورد چيزى، سرآغاز وجود و پيدايش آن چيز است».
از اين رو حضرت مسيح به پيروان خود فرمود: «موسى بن عمران به شما دستور داد زنا نكنيد، اما من به شما سفارش مى كنم فكر زنا را هم نكنيد، زيرا كسى كه به زنا بيانديشد، مانند كسى است كه در اتاق زيبا و رنگ آميزى شده‏اى، آتش روشن كند. در اين صورت هر چند ممكن است خانه در آتش نسوزد، لكن دست كم دود، آن را سياه و خراب مى كند».(4)

پى نوشت‏ها:
1 آ يت الله مکارم، بخشي از مسائل کثير الابتلا، س162.
2. غررالحكم،ج5،ص321.
3. غررالحكم،ج3،ص451.
4. بحارالانوار، ج 14، ص

پرسش 4:
بنده نوجوان هستم و مي دانم که درباره آميزش جنسي و بدن جنس مخالف چيزهايي را نمي دانم.آيا با اين نيت مي توانم به جستجو براي پيدا کردن پاسخ براي اين سوال بگردم؟اگر لذت بردم چه؟

پاسخ:
اين كار چنانچه موجب تحريك شهوت شود، جايز نيست.
توصيه مي كنيم به اين کار اقدام نکنيد، زيرا اگر اقدام کرديد، کم کم شما را از درس باز مي دارد . فکر شما را مشغول مي کند . توان درس و مطالعه را از شما مي گيرد . اگر اقدام کرديد ،حتما شما را به وادي شهوت مي کشاند . نتايج آن براي شما غير قابل پيش بيني است.
دانستن اين امور براي شما در زمان حاضر كه قصد ازدواج نداشته يا شرايط آن را نداريد، بي فايده بوده ، چيزي جز اشتغال ذهني و فكري و كنجكاوهايي بي مورد ندارد.
گام نهادن در اين زمينه نفس شما را براي برداشتن گام هاي بعدي تقويت مي كند . توانايي شما را براي ايستادگي در مقابل گناه ضعيف مي سازد.
دانستن اين امور را براي مدت كمي قبل از ازدواج قرار دهيد. عرض دو سه روز همه چيزهاي لازم را خواهيد دانست.
پرسش 5:
راه هاي پيشنهادي شما براي خاموش کردن نفس انسان چيست؟

پاسخ:
تو پاي در راه نه و هيچ مترس خود راه بگويدت كه چون بايد رفت
اگر آيينه‏ دل از زنگار گناه و شرك و ريا پاك گردد، نورحقيقت حق تعالي در آن تجلي مي‏يابد و نفس مغلوب مي گردد. گام اول براي تحقق اين منظور، بيداري دل از خواب غفلت و توجه کردن به غافل بودن خويش مي‏باشد که عارفان از آن به «يقظه»تعبير مي کنند ، که اين بيداري الحمد لله در شما پديد آمده است. آن چه که شما را نگران ساخته ،چگونگي حفظ و حراست ايمان و ضعف قدرت تصميم گيري و ايستادن در برابر خواسته هاي نفس است .
عرفا براي کساني که «دل شان»از حالت غفلت خارج شده و به مرحله« آگاهي و بيداري » رسيده اند ، مراحلي را جهت غلبه بر هواي نفس و خود سازي ‌، و وصال به قرب الهي، معرفي كرده‌اند كه اشاره مي کنيم :
1- طلب و اراده:
اساسي ترين و مشکل ترين گام در مسير خود سازي جهت غلبه بر نفس « خواستن» و داشتن « عزم و اراده » قوي و استوار است .انسان تشنه و گرسنه تا رمق دارد ، دنبال آب و غذا مي دوَد . چون نقش و اهميت آن را در حيات و هستي خويش مي داند.انسان تشنه کمال و انسانيت ، و گرسنه محبت و قرب الهي نيز مي داند همه حيات و هستي معنوي و بقاي ابدي او، در غلبه بر هواي نفس و حرکت در مسير عبوديت و بندگي خدا نهفته است .
بر اساس آموزه هاي قرآن کريم ، تمام عمر و اعمال انسان بر باد فنا است جز عملي که بر اي پروردگار انجام شده باشد و منتسب به او باشد(1) . تقويت عزم و اراده مرحله اي است که بايد به تدريج و با صبر و حوصله حاصل شود، و حاصل نمي شود مگر با افزايش "خويشتن شناسي" و معرفت نسبت به خدا و صفات جمال وجلال او و آگاهي از نعمت هاي بيکران به ويژه نعمت هاي معنوي و هدايتگري هايي که به انسان ارزاني داشته است.
تا ميوه هاي اين معرفت- که مهم ترين آن نهادينه شدن ذکر خدا در روح و قلب و تقويت اراده و شوق و علاقه لازم به خود سازي است - در انسان پديد نمي يايد، تا شوق و علاقه به خود سازي در انسان پيدا نشود و آدمي در طلب آن مجاهدت نکند ،درهاي « وصال » و « قرب الهي » به روي او باز نمي گردد.
پس بايد با استمرار مطالعه در جهت شناخت خدا و آگاهي يافتن از حال و کار خود و« هدف خلقت » و مسئوليتي که در اين گنبد دوار دارد، در جستجوي رسيدن به حقيقت باشد.
. کم ترين ثمره آن تصميم بر ترک گناه و حرکت در راستاي رضايت پروردگار است. ذکر خدا در دل هم باعث تقويت بصيرت و بينش فرد مي شود . چراغ نور و حکمت را در درونش روشن مي کند. قدرت تشخيص حق و باطل به او مي بخشد. باعث فزوني قدرت اراده و تصميم گيري مي گردد. در اين صورت او هميشه تابع خواست خداوند بوده و همواره درصدد انجام تكاليف الهي است. هر قدمي كه بر مي‏دارد و هر سخني كه مي‏گويد و هر برنامه‏اي كه دارد ، نخست مي بيند آيا رضاي خداوند در آن هست .
تقيد به نماز اول وقت به ويژه نماز صبح و مداومت به خواندن نماز شب ،تلاوت قرآن و تدبر در آن ،شما را در رسيدن به هدف و مقصد نهايي کمک مي کند.
2 - مشارطه‌:
شرط نمودن و عهد و پيمان بستن با خويشتن براي اطاعت فرمان الهي و پرهيز از گناه‌، که اگر غفلت و تخلفي صورت گرفت ،زود توبه کند . نفس خويش را جريمه نمايد. بهترين وقت آن بعد از نماز صبح است‌.البته در طول روز بايد نفس خويش را به آن شرط و پيمان متذکر شود.
3- مراقبه‌:
به معناي مواظبت و زير نظر گرفتن عملکردها ،رابطه ها ،نگاه ها ،خواسته ها و بالاخره پاكي خويش است. کسي که قلبش آگاه به اين است كه جهان هستي مخلوق خدا و همه عالم محضر اوست ، انسان کجا و در کدامين مکان و زمان مي تواندحضور داشته باشد که خدا آن جا نباشد و يا او را نبيند، فرشتگان الهي در همه جا و همه حال مراقب اعمال او هستند; "و إن‌ّ عليكم لحـَفظين‌;(2) بي‌شك حافظان و مراقباني بر شما گمارده شده است‌."،قدرت اراده و ايمانش در کنترل نفس افزايش مي يابد.
4- محاسبه‌:
هر كسي در پايان هر روز،هفته،ماه،و سال ، به محاسبه كارهاي خويشتن بپردازد، عملكرد خود را در زمينه خوبي‌ها و بدي‌ها، خداپرستي و هواپرستي دقيقاً مورد محاسبه قرار دهد، بداند كه قبل از او خدا او را محاسبه كرده است;
اگر آنچه را در دل داريد، آشكار يا پنهان كنيد، خداوند شما را محاسبه مي‌فرمايد: "و إن تبدواْ مَا في‌َّ أنفسكم‌ْ أوتخفوه‌ُ يحاسبْكم به‌ِ اللَّه‌ (3) ‌"
براي تقويت برنامه خود سازي و پيروي نکردن از خواسته هاي نفس، لازم است از هم‏نشيني با اهل دنيا و دور از معنويت،پرهيز شود،. خداوند در قرآن کريم مي‏فرمايد:
«فاعرض عن من تولي عن ذكرنا ولم يرد الا الحيوه الدنيا (4) ؛از كساني كه از ياد ما روي گرداندند و جز زندگي دنيا را نخواستند ،روي بگردان».
براي هر مرحله از تقوا و تهذيب نفس، تکلف ويژه اي است که رعايت آن در هر مرحله‏اي، زمينه ساز درك بيش تر و توفيق افزون‏تر و توجه و تقرب خواهد شد.
«يا ايها الذين آمنوا ان تتقوالله يجعل لكم فرقانا و يكفر عنكم سيئاتكم و يغفر لكم و الله ذوالفضل العظيم ؛ (5) اي اهل ايمان! اگر پرهيزگار بوده و تقواي الهي پيشه كنيد ،خداوند براي شما نيروي تشخيص حق از باطل قرار داده ، بدي‏هاي شما را پوشانده ،شما را بيامرزد و خداوند داراي فضل و رحمت بزرگ است».
تذکرات:
در خودسازي و جهاد با نفس به چند نکته اساسي بايد توجه نمود:
1 - همان گونه که در تربيت و سلامت بدن، رياضت و ورزش لازم است، در خود سازي و تهذيب نفس نيز رياضت و مبارزه و جهاد با نفس ضرورت دارد.
2 - همان گونه که در پرورش اندام، از نرمش و فعاليت‏هاي ساده و اندک آغاز مي‏شود و به تدريج به ورزش‏هاي سنگين‏تر وارد مي‏شوند، در تربيت روح نيز بايد از اندک شروع کرد و به تدريج به مراحل بالاتر رسيد.
3 - همان طور که در ورزش بدني، تداوم و استمرار لازم است، در رياضت نفساني نيز تداوم، شرط رسيدن به مقصد است. قرآن مي‏فرمايد: "به يقين کساني که گفتند: پروردگار ما خداوند يگانه است، سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مي‏شوند که نترسيد و غمگين مباشيد".(6)
علي(ع) مي‏فرمايد: "قليلٌ مدوم عليه خير من کثير مملول منه؛(7) عمل اندکي که پيوسته باشد، بهتر است از بسياري که تو را خسته و وامانده سازد".
در حديث ديگري امام باقر(ع) مي‏فرمايد: "احب الاعمال الي اللَّه عز وجل ماداوم عليه العبد و ان قل؛ (8) محبوب‏ترين کار نزد خدا، آن است که انسان بر آن مداومت کند ،هر چند اندک و ناچيز باشد".
4 - چنان که در سلامت جسم، فعل و ترک (دارو و پرهيز) هر دو با هم مؤثر است، در سلامت و تهذيب روح نيز فعل و ترک هر دو لازم است، مانند اداي واجبات و ترک گناهان و محرمات و تولي و تبري.
5 - مهم‏ترين چيزي که درجميع مراحل بايد رعايت شود، نيت و حضور قلب و اخلاص است. خداوند در قرآن بر اين نکته تأکيد دارد که در مسير دين و پرستش بايستي اخلاص داشته باشيد: "به آن‏ها دستوري داده نشده بود جز اين که خدا را با کمال اخلاص پرستش کنند".(9)
6 - يکي از مشکل‌ترين کارها تهذيب نفس و خود سازي است. به تغبير قرآن: راه فلاح و رستگاري همين‌است. "‌قد افلح من تزکي(10)؛ هر کس خود را تزکيه کرد، رستگار شد" و "‌قد أفلح من زکاها و قد خاب من دسّاها(11)؛‌همانا رستگار شد کسي که خود را تزکيه و زيان کرد کسي که فريب نفس خود را خورد".
‌عالمان علم اخلاق مي‌گويند: براي خودسازي ابتدا بايد رذائل اخلاقي و اخلاق بد را از خود دور کرد، سپس‌ درخت پاکي نشاند. ديو چو بيرون رود ، فرشته در آيد .
با وجود صفاتي مانند حسد و کبر و خودپسندي و خودخواهي و شهوت راني،‌دسترسي به صفات پسنديده و انجام اعمال خير و غلبه بر هواي نفس، بسيار مشکل خواهد بود.
‌اخلاق بد در وجود انسان به منزله بيماريي است که مفاسدي به دنبال دارد.
‌مرحوم نراقي مي‌گويد: "‌زنهار اي جان برادر! تا حديث بيماري روح را سهل نگيري و معالجه آن را بازيچه ‌نشماري و مفاسد اخلاق را اندک نداني...‌ مسامحه در معالجه آن ها آدمي را به هلاکت دائم و شقاوت ابدي‌ مي‌رساند . صحت روح و اتصاف آن به محاسن اخلاق باعث زندگاني ابدي و حيات حقيقي مي‌شود . بعد از آن‌که ساحت نفس از اخلاق ناپسند پاک و آراسته گردد، مستعد قبول فيض‌هاي الهي مي‌گردد(12)".
پيامبر(ص) فرمود: "‌لا تدخل الملائکه بيتاً فيه کلب؛(13)‌ملائکه داخل خانه‌اي که در آن سگ باشد، ‌نمي‌شوند". پس چگونه ملائکه در خانه دلي داخل شوند، که مملوّ از صفات رذيله و سگان درنده وجود آدمي هستند ؟!
‌7 - عادت دادن نفس بر عادات خوب و پسنديده، گر چه بر نفس انساني شايد مشکل باشد، ولي‌چاره‌اي از آن نيست. عادات خوب مانند: خواندن نماز در اول وقت و با جماعت، خواندن مناجات و راز و نياز با‌خدا، قرائت قرآن، خواندن نماز شب، کمک و دلسوزي نسبت به مستضعفان و بينوايان احترام به بزرگان، امر به‌ معروف و نهي از منکر.
بايد با خواسته هاي نفساني مبارزه کرد اما در اين راستا نبايد کاري کرد که با عزت نفس منافات داشته باشد. رياضتي مورد قبول اسلام است كه
اولاً با بدعت توأم نباشد .
ثانياً با عزت نفس و كرامت انساني منافات نداشته باشد. قرآن مجيد يكي از رياضت هاي مسيحيان را كه رهبانيت و ترك دنيا به منظور گريز از مسئوليت هاي زندگي است، به شدت نكوهش كرده و آن را بدعتي مي داند كه ريشه وحياني نداشته است.(14)اسلام رهبانيت مسيحيان را با فرمان جهاد از پيش پاي مسلمانان برداشت. پيامبر اكرم(ص) در اين باره مي‌فرمايد: "رهبانيت امت من جهاد در راه خدا است".(15)
يكي از رياضت هايي كه در مكتب تصوف معمول بوده، روش ملامتي است. اين افراد براي اين كه مردم به آنان عقيده پيدا نكنند، تظاهر به بدي مي كنند. استاد مطهري مي‌گويد:
"اين ها مبارزه با نفس است، اما [يك نوع] جهاد با نفسي است كه اسلام آن را اجازه نمي دهد".(16)زيرا با عزت نفس منافات دارد. ترك دنيا و رهبانيت هندوها و پيروان كليسا و يا چله نشيني و عزلت صوفيان و اصحاب خانقاه از رياضت هاي نامشروع محسوب مي‌شود. امام خميني(ره) از قول استادش مرز ميان رياضت باطل و رياضت صحيح را بيان داشته و فرموده اند:
"ميزان در رياضت باطل و رياضت شرعي صحيح، قَدَم نفس و قَدَم حق است. اگر سالك به قدم نفس حركت كرد و رياضت او براي پيدايش قواي نفس و قدرت و سلطنت آن باشد، رياضت باطل [است] و سلوك آن منجر به سوء‌ عاقبت مي‌باشد و دعوي هاي باطله نوعاً از همين اشخاص بروز مي‌كند و اگر سالك به قدم حق سلوك كرد و خداجو شد، رياضت او حق و شرعي است".(17)
اگر منظور از رياضت را مهار نفس و كنترل غرايز دروني و تقويت اراده بدانيم، كدام رياضت بهتر از ترك محرّمات و لذّات نفساني و انجام واجبات است؟ نفس انسان به منزلة اسب سركش و چموشي است كه آدمي را از طريق پيروي از نفس به ورطه سقوط مي‌كشاند. دشمن غدّار كه نفس اماره نام دارد، بسيار نيرومند ظاهر مي گردد كه جز با رياضت رام نمي گردد. از طرفي واجبات الهي توأم با رنج و مشقت است مانند روزه گرفتن در تابستان، وضو با آب سرد در هواي سرد، واجبات مالي مانند خمس و زكات، جهاد و امر به معروف و نهي از منكر، حج و غيره.

پي‌نوشت‏ها:
1. قصص(28) آيه 88.
2. انفطار(82)آيه 10.
3. بقره (2)آيه 284.
4.نجم (53)آيه 29.
5. انفال(8) آيه 29.
6. فصلت (41) آيه 30.
7. صبحي صالح، نهج البلاغه، حکمت 444.
8. محمد رضا مهدوي کني، نقطه‏هاي آغاز در اخلاق عملي، ص 41.
9. بينه (98) آيه 5.
10. اعلي (87) آيه 14.
11. شمس (91) آيه 9.
12. معراج السعاده، ص 13.
13. بحارالانوار، ج 62، ص 54.
14 . حديد (57) آيه 27.
15 . بحارالانوار، ج67، ص 114.
16. استاد مطهري، انسان کامل، ص 233.
17 . امام خميني، چهل حديث، ص 45.

پرسش 6:
اين روز ها بسياري از دکتر علي شريعتي سخن نقل مي کنند,نظر شما درباره ايشان و نظريه اسلام منهاي روحانيت چيست؟

پاسخ:
دكتر على شريعتى از چهره‏هاى شناخته شده فرهنگى و مبارزه و زجر كشيده از حكومت ستم شاهى بود. در دهه پنجاه و قبل از شكوفايى و پيروزى انقلاب اسلامى ايران در جهت بيدارى، آگاهى بخشيدن به قشر جوان و تحصيل كرده و شوراندن آنان بر ضد حكومت ستم پيشه پهلوى نقش ارزنده‏اى را ايفا نمود.
او در اين امر از دو پايگاه فرهنگى دانشگاه و حسينيه ارشاد يارى گرفت. با سخنرانى‏هاى انقلابى و آتشين به نهضت امام خمينى كه از پانزدهم خرداد چهل و دو در شكل جديدى ظاهر شده بود، نيرو بخشيد.
در هنگامى كه مرحوم دكتر على شريعتى از پايگاه حسينه ارشاد بهره مى‏گرفت و در كنار شخصيت‏هاى بزرگ علمى - فرهنگى ديگرى همانند شهيد مرتضى مطهرى به بيدارى نسل جوان همت مى‏گماشت، برخى با ديدگاه‏هاى ايشان مخالفت مى‏ورزيدند.
به جهت برخى از موضع‏گيرى‏هاى مرحوم شريعتى، در جمع متدينان، برخى به حمايت و بعضى به انتقاد از او رو آوردند. متأسفانه هر دو سوى حمايت‏ها و مخالفت‏ها به جاى نقد و بررسى و رعايت عدل و انصاف، به افراط و تفريط ها رو آوردند.
برخى از موافقان، او را فردى مطلق پنداشته و ديدگاه‏هاى وى را بدون چون و چرا پذيرفته بودند و به صورت غير منطقى از آن دفاع مى‏كردند. برخى مخالفان از او چنان عيب جويى مى‏كردند و به صورت غير منطقى وى را به باد انتقاد مى‏گرفتند كه گويا در زندگى و ديدگاه‏هاى او هيچ نكته مثبتى يافت نمى‏شود! در اين راستا پاره‏اى از برچسب‏ها را نثار او مى‏كردند.
افراط ها و تفريط ها موجب شد زمينه مناسبى براى معرفى و نقد آثار و ديدگاه‏هاى مرحوم دكتر على شريعتى فراهم نگردد.
اينك كه آن جو پر التهاب فروكش كرده است، مى‏توان تا حدودى در مورد ديدگاه‏ها و فعاليت‏هاى ايشان اظهار نظر و داورى نمود:
1- نسبت به اسلام سوز و درد و دغدغه داشت. بى اعتنا نبود و آن چه را مى‏گفت، باور داشت. در عين حال از انديشه‏هاى مكاتب عصر خود به ويژه اگزيستانسياليسم و تفكرات ماركسيستى متأثر بود . تا حدودى با ادبيات آن‏ها سخن مى‏گفت. تأثير پذيرى به نحوى منشأ انديشه التقاطى گرديد. هر چند مرحوم دكتر على شريعتى در مواردى به نقد ماركسيسم پرداخت، اما نفوذ تفكرات ماركسيستى در وى چنان بود كه ماركسيسم را با ادبيات ماركسيستى و تحت تأثير همان نگرش‏ها به نقد و چالش مى‏كشيد.
وى به همان وضعى گرفتار مى‏شد كه از آن مى‏گريخت. تصويرى كه شريعتى از اسلام ارائه نموده، در موارد متعددى آلوده به اين گونه افكار است، مثلاً تحليلى كه از قيام امام حسين(ع) در كتاب حسين وارث آدم ارائه نموده است كه به جهت مذكور شهيد مطهرى از آن به روضه ماركسيستى ياد مى‏كند.(1)
2- ايشان سخنورى توانا بود و قدرت بيان خوبى داشت. مطالب را با شور و نشاط بيان مى‏كرد و صاحب زبانى بسيار حساس و موج آفرين بود، اين پديده سبب شد كه نسل پرشور و انقلابى با اشتياق تمام به سوى او گراييده و آرمان خويش را در او مى‏جوييدند. امّا ضعفى كه از اين ناحيه گرفتار شد، اين بود كه مسائل اسلامى را با ظاهرى زيبا ولى با انديشه‏هاى بدلى و گاهى غير دينى بيان مى‏داشت؛ ريشه اين وضع و حال، فقدان آگاهى ژرف و عميق از اسلام ناب بود.
3- دركى كه دكتر على شريعتى از اسلام داشت، اسلامى بود كه در صحنه زندگى و جامعه حضور داشت. او بر خلاف روشنفكران (يا به عبارتى رساتر: بر خلاف روشنفكر مآبان) كه مى‏كوشيدند دين را از صحنه جامعه بيرون رانده و ميدان را براى سكولارها و لائيك‏ها خالى كنند و دين را به رابطه فردى بين بنده و خدا کاهش دهند، دين را در متن جامعه مى‏خواست و از دين در حاشيه و بى مسئوليت، سخت گريزان و متنفر بود.
اين يكى از نقاط بسيار خوب و مثبت ايشان است، ليكن او در اين راه گرفتار يك بُعدى گرايى شده، بيش ترين همتش در نگاه به اسلام از بُعد انقلابى و مبارزه بود اما نسبت به مسائل ماورائى و مبدأ و معاد بى مهرى نشان مى‏داد، تا جايى كه عالمان بزرگى را كه به هدايت جامعه و نشر تعاليم اخروى و دينى پرداخته بودند، گرفتار طعن و تمسخر ساخت و گفت:
شيعيان دو قسمند؛ شيعه علوى و شيعه صفوى. هر كه با حكومت‏ها درگير شد، شيعه علوى است و هر كه با آنان سازش و مدارا نمود، شيعه صفوى است.
از جمله علامه مجلسى را جزء شيعه صفوى معرفى مى‏كرد. او در اين نگاه اصل را بر انقلاب و مبارزه قرار داد، نه اصل را بر اسلامى كه از زندگى امامان و رهنمودهاى آنان فهميده مى‏شود. در حالى كه در زندگى امامان(ع) هم جنگ و مبارزه هست و هم صبر و سكوت و مماشات، و اين‏ها به شرايط زمان و مكان و مصالح مسلمانان بستگى دارد. هر كه شيعه على است، هم در جنگ و مبارزه، شيعه على بايد باشد و هم در صبر و سكوت، ولى مرحوم شريعتى تنها يك بُعد را نگريسته و آن بُعد مبارزه و انقلاب است.
4- اگر چه تخصصش در جامعه‏شناسى بود، ولى كارشناس دين نبود بنابراين نظرياتش با نگاهي جامعه شناختي به دين بود نه به عنوان كارشناس دين. البته به مقتضاى شغل معلمى از معلومات عمومى خوبى بهره‏مند بود، و در بسيارى از زمينه‏ها اظهار نظر مى‏كرد. از همين جهت دچار ضعف شد، چون بسيارى از ابعاد اسلام تخصص‏هاى ويژه‏اى مى‏طلبد تا آدمى بتواند نظر درستى بدهد. طبيعى است كه انسان با توان محدودش نمى‏تواند در زمينه هايى كه تخصص ندارد نظر درستى بدهد. متأسفانه مرحوم دكتر اظهار نظرهايى در زمينه‏هاى مختلف اسلامى از جمله در مورد حديث و تاريخ داشتند كه از استواري لازم بى بهره بود.
ايشان با شهيد مطهرى در حسينيه ارشاد فعاليت‏هاى فرهنگى داشتند. شهيد مطهرى برخى از اشتباهاتش را گوشزد نمود و مرحوم دكتر درصدد بود كتاب هايش را اصلاح كند. برخى را اصلاح كرد، ولى عمر كفاف نداد كه همه را اصلاح كند و پيش از مسافرتش به خارج، از آقاى محمد رضا حكيمى خواست كتاب‏هاى او را بازبينى و اصلاح نمايد. او پذيرفت، ولى بعد از رحلت شريعتى به علت دخالت برخى موفق به اين كار نشد.
مى‏توانيد نظريات شهيد مطهرى را در مورد دكتر على شريعتى دراين كتاب‏ها جستجو نماييد:
1. استاد مطهرى و روشنفكران؛
2. حماسه حسينى، ج 3(بحث نقد كتاب حسين وارث آدم).
پى نوشت‏:
1. حماسه حسينى، ج 3، ص 307.

هر جامعه انساني، مخصوصاً جامعه مسلمان مکلّف است گروه ها و تخصص‌هايي در علوم گوناگون جهت خدمت به جامعه تشکيل دهد و براي آن سرمايه‌گذاري نمايد.
تخصص در علوم ديني نيز از اين قاعده مستثنا نيست. قرآن مي‌گويد:"چرا از هر گروهي، طايفه‌اي نمي‌روند تا در دين (معارف و احکام اسلام) آگاهي پيدا کنند و به هنگام بازگشت به سوي قوم خود آنان را بيم نمايند تا (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند و خودداري کنند".(1)
خداوند متعال، جامعه انساني را براي آشنايي به احکام حلال و حرام و امور ديني، مکلّف کرده و دستور داده تا گروهي از آن جامعه جهت تخصص در اين علوم الهي همت بگمارند.
روحانيت به معناي امروز آن - که به قشر خاص از جامعه گفته مي‏شود - در صدر اسلام وجود نداشت، زيرا در زمان حضور معصومان(ع) مردم مسايل شرعي و پرسش‏هاي خود را مستقيماً از آن ها مي‏پرسيدند. آنان خود و يا نمايندگان آن ها پاسخ مسايل شرعي مردم را بيان مي‏نمودند.
البته بعضي از انسان‏ها بودند که با عنوان «روحاني» از آنان ياد نمي‏شد، ولي وظايف روحاني را انجام مي‏دادند، بدين معنا که تبليغ دين نموده و به هدايت مردم مي‏پرداختند.(2) مانند اين که در صدر اسلام، پيامبر (ص) برخي را به عنوان مبلّغ و برخي را به عنوان قاري قرآن اعزام و نصب مي‏نمود.
ائمه(ع) نيز شاگردان و دانش‏آموختگاني داشتند که عملاً وظايف روحاني را در عصر آنان انجام مي‏دادند. امام علي(ع) قثم بن عباس را به عنوان فرماندار مکه برگزيد و فرمود: «أفت المستفتي و علّم الجاهل؛ (3) فتوا براي پرسشگر بيان کن و جاهل را تعليم ده.»
امام صادق(ع) به ابان بن تغلب فرمود: «اجلس في مسجد المدينه وأفت الناس فإنّي اُحبّ أنْ يري شيعتي مثلک(4)؛ در مسجد مدينه بشين و براي مردم فتوا بده، زيرا دوست دارم مانند تو ميان شيعيان ديده شوند.»
از جمله وظائف وخدمات روحانيون در اين زمان:
1. تبيين معارف قرآني:
قرآن ـ که اساس اسلام است ـ به تفسير و بيان مطالب نيازمند است. تفسير قرآن در درجه اول بر عهده رسول اللّه‏ بود. قرآن مي‌گويد: «وانزلنا اليک الذکر لتبين للناس ما نزل اليهم؛ قرآن را به سوي تو نازل کرديم تا آن را براي مردم توضيح دهي و بيان کني. (5)
بعد از نبي اکرم(ص) تفسير قرآن بر عهده جانشينان آن حضرت؛ يعني، ائمه اثني عشر قرار گرفت. در زمان غيبت نيز بر عهده علما و دانشمندان راستين ـ که در حقيقت پيروان انبيا و جانشينان آنان هستند ـ مي‏باشد.
2. تبيين و تفسير معارف و سنن نبوي و اهل البيت:
منبع ديگري در معارف اسلامي احاديث و سنني است که از نبي اکرم(ص) و ائمه هدي(ع) به يادگار مانده است. اين روايات نيز نيازمند بيان و تفسير است. عالمان ديني با تخصصي که درعلم الدرايه، علم الروايه و علم الحديث دارند به تبيين و تفسير روايات مي‌پردازند.
3. اجتهاد و استنباط احکام:
تطبيق احکام و موضوعات با منابع فقهي، نياز به اجتهاد و تلاش دانشمندان متخصص اين فن دارد که اين نيز يکي از وظايف خطير عالمان دين است.
4. هدايت و تزکيه :
خدمت و وظيفه يک روحاني بر محور هدايت و تزکيه مردم دور مي‌زند. نيازهاي جامعه انساني، تنها در نيازهاي جسمي خلاصه نمي‌شود.جامعه تنها به پزشک،‌مهندس و... (که مربوط به جسم و بدن و نيازهاي آن هستند) نياز ندارد، بلکه علاوه بر آن، انسان‌ها از نيازهاي روحي و معنوي نيز برخوردارند. اين نيازها نيز بايد برآورده شده و به پاسخگويي نياز دارند.
بخش عمده برآورده کردن اين نيازها بر عهده روحانيون است. در واقع نقش روحانيون در جامعه مانند پزشک و طبيب است.
5. تعليم آموزه‌هاي ديني:
آشنا کردن مردم با معارف اسلامي از جمله خداباوري که وظيفه انبيا و امامان(ع) است، در عصر حاضر بر دوش عالمان دين است. آنان به عنوان مرجع ديني به مسايل شرعي مردم پاسخ مي‌دهند و به تعليم و تربيت آنان مي‌پردازند. اين کار کار انبيا است که به همين جهت در روايات از عالمان به عنوان وارثان پيامبران ياد شده است.(6)
يکي از مصاديق مهم وارث بودن، انتقال فرهنگ اسلام به نسل‌هاي بعد و آشنا کردن مردم به دستورهاي اسلام است.
روشن است که اگر روحانيت را از اسلام بگيريم و خود بدون تخصص لازم بخواهيم به احکام اسلام عمل نمائيم ،اسلام کاملا مسخ مي شود.چيزي از حقيقت اسلام محمدي باقي نمي ماند .اسلام مهم ترين حافظ و مفسر خود را از دست مي دهد .
پي‌نوشت‌ها:
1. توبه (9) آيه 122.
2.شهيد مطهري، ده گفتار، ص 251.
3. اسد الغابه، ج 4، ص 197.
4. جامع الرواة، ج 1، ص 9.
5. نحل، آيه 44.
6. الکافي، ج 1، ص 33.

پرسش 7:
7_آيا سادات بر انسان ها برتري دارند؟از لحاظ ثواب يا گناه کردن؟آيا همه آن ها شفاعت مي يابند؟

پاسخ:
هيچ دليلي نداريم که ثابت کند مقام سادات از افراد عامي بيش تر است. قرآن كريم اساساً تقوا و پرهيزكاري‌، ايمان‌، پاكي و طهارت نفس را ماية بزرگي و عظمت انسان در مراحل زندگي دنيوي و اخروي مي‌داند: "يـَاَيُّهَا النّاس‌ُ اِنّا خَلَقنـَاكُم مِن ذَكَرٍ واُنثي‌َ وجَعَلنـَاكُم شُعوبـًا وقَبائل‌َ لِتَعارَفوا اِن‌َّ اَكرَمَكُم عِندَ اللّه‌ِ اَتقـا‌كُم‌; (1)
اي مردم‌! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را تيره ها و قبيله ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد; اين‌ها ملاك امتياز نيست‌، گرامي‌ترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست‌..." البته در قرآن كريم برخي صفات ديگر ذكر شده كه وجود آن‌ها در انسان مي‌تواند منشأ و سرچشمة بزرگي و عظمت باشد; مثل علم و دانش‌، مهرباني و سخاوت‌، كمك به ديگران‌، جهاد (2)و... "...قُل هَل يَستَوِي الَّذين‌َ يعلَمون‌َ والَّذين‌َ لا يَعلَمون‌َ...; (3)... بگو آيا كساني كه مي‌دانند با كساني كه نمي‌دانند يكسانند...".(4)
گاهي انتساب به شخصيت‏هاي الهي مسئوليت را بيش تر مي كند.شايد انجام برخي اعمال از انسان‏هايي كه به شخصيت‏هاي الهي منسوب نيستند، لغزش به حساب نيايد يا كم تر به حساب مي آيد، حال آن كه انجام آن از انسان‏هايي كه به بزرگان دين منتسب هستند، لغزش محسوب گردد، مانند انجام برخي رفتارها از همسران پيامبر. خداوند خطاب به همسران پيامبر فرمود: "هر كدام از شما گناه آشكاري انجام دهيد، عذاب‏تان دو چندان خواهد شد".(5)
در سوره مؤمنون آمده است: "هنگامي كه در صور دميده مي شود، هيچ گونه نسبي ميان آن‏ها نخواهد بود... كساني كه ترازوي اعمال شان سنگين باشد، رستگار خواهند شد".(6)
پيامبر اسلام(ص) بعد از فتح مكه بالاي تپه صفا رفته فرمود: "من فرستاده خدا به سوي شما هستم. دلسوز شمايم. نگوييد كه پيامبر از ما است. به خدا! از ميان شما يا غير شما تنها پرهيزكاران، دوستان من هستند. مبادا روز قيامت بياييد در حالي كه دنيا را به دوش بكشيد و ديگران آخرت را! من عذري بين خود و شما و بين شما و خدا باقي نگذاشتم. براي هر كس ميان من و شما عملش خواهد بود".(7)
طاووس يماني گزارش مي دهد: امام سجاد(ع) را ديدم كه بر خاك افتاده و بي تابي وزاري مي كند. عرض كردم: شما كه پدرتان حسين بن علي است و مادرتان فاطمه زهرا(س) و جدتان رسول خدا - يعني با اين نسبت شريف و پيوند عالي چرا ناراحت هستيد؟ امام فرمود: "نه، نه، اي طاووس! نسب را كنار بگذار. خداوند بهشت را براي كسي آفريده است كه مطيع و نيكوكار باشد، هر چند غلامي سياه باشد. به خدا قسم! تو را فردا سود نمي‏دهد مگر عمل صالحي كه امروز پيش مي فرستي".(8)از اين آيات و روايات استفاده مي شود كه انتساب به كسي امتياز ايجاد نكرده و انسان‏ها در قيامت مرهون اعمال خود هستند: "كل نفس بما كسبت رهينة"(9)
در قرآن خطاب به فرزند نوح پيغمبر آمده است: "قال يا نوح انّه ليس من اهلك انّه عمل غير صالح".(10)«او از خانواده تو نيست زيرا (داراي) علم غيرصالح است». آيه بيان كننده اين مطلب است كه كفر و اعمال غيرصالح ،خويشاوندي را از بين مي‏برد .حتّي فرزند پيامبر و رسول الهي را به منزله شخصي غريبه قرار مي‏دهد؛ به خلاف آن جا كه فردي ايراني همچون سلمان در اثر كسب مراتب بالاي ايمان در زمره اهل بيت قرار مي‏گيرد، كه پيامبر در حق او فرمود: «سلمان منّا اهل البيت؛ سلمان از اهل بيت ماست».
بستگان برخي از بزرگان دين از مسير حق خارج شدند و در صدد بودند از انتساب خود سوء استفاده كنند: امام رضا(ع) برادري داشت به نام "زيد النار". اين برادر چندان مورد رضايت امام نبود. روزي امام در مجلسي سخن مي گفت و زيد در آن جا حضور داشت. امام متوجه شد كه زيد عدّه‏اي از اصحاب را مخاطب قرار داده و از مقام خاندان پيامبر سخن گفته و به طور غرورآميزي دائماً "نحن، نحن" (ما چنين، ما چنان هستيم) مي گويد: امام رضا(ع) سخن خودر ا قطع كرده، خطاب به زيد فرمود: "اين سخنان چيست كه مي گويي؟ اگر سخن تو درست باشد و فرزندان رسول خدا وضع استثنايي داشته باشد و خداوند بد كاران آن‏ها را عذاب نكند و بدون عمل به آن‏ها پاداش دهد، پس تو از پدرت موسي بن جعفر(ع) نزد خدا گرامي‏تري، زيرا وي خدا را بندگي كرد تا به درجات قرب نائل آمد و تو مي پنداري بي آن كه بندگي خدا كني، مي تواني در درجه موسي بن جعفر قرارگيري!".(11)
پس سادات احترام دارند اما لزوم احترام گذاردن بر آن ها دليل بر رتبه و مقام معنوي آن ها نيست . اين كه همه آن ها شفاعت مي شوند، دليل خاصي ندارد .ايشان نيز مثل بقيه مردم هستند و بايد داراي شرايط شفاعت باشند.
پي نوشت‏ها:
1-حجرات(49)آيه 13
2-نسأ(4) آيه95
3-زمر(39) آيه 9
4- تفسير نمونه‌، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران‌، ج 19، ص 390 ـ 397، دارالكتب الاسلامية‌، تهران‌.
5. احزاب (33) آيه 30.
6. مؤمنون (23) آيه 101.
7. بحارالانوار، ج 21، ص 111، چاپ آخوندي، به نقل از عدل الهي، ص 370.
8. عدل الهي، ص 369 - 370.
9. مدثر (74) آيه 38.
10. هود (11) آيه 49.
11. عدل الهي، ص 371 - 372.

پرسش 8:
8_اگر دانستيم که از مادر کسي شير خورديم ،ولي ندانستيم چقدر و کسي هم نبود تا شهادت دهد که چگونه بوده,حکم چيست؟

پاسخ:
اگر يقين نداريد که به حد محرميت شير خورده ايد ،حکم محرميت بر شما بار نمي شود .
با بچه هاي آن خانم محرم نيستيد ،ولي بهتر است احتياط کنيد .(1)
پي نوشت:
1 . توضيح المسايل مراجع ،م 2497 و ذيل آن .