علائم و پیشگیری

برخی از علائم و حالات هشدار دهنده
معمولاً فرد خودکشنده قبل از این که به عمل خودکشی اقدام نماید به گونه ای اطرافیانش را از این قصد آگاه می کند.
اطرافیان و مربیان وی وظیفه دارند که با بروز این حالات به فکر درمان و اقدام پیشگیرانه باشند.
علائم و حوادث هشدار دهنده از این قرار است:
- قطع رابطه با دیگران و تمایل بیش از حد به گوشه گیری
- بروز حالات عصبانیت و ناراحتی شدید در برخورد با دیگران
- اهمیت ندادن به قیافه ظاهری، طرز لباس پوشیدن، بی توجهی به آرایش سرو صورت.
- بهانه گیری بدون دلیل در مورد غذا و پوشاک و سایر موارد
- تکرار این سخن که می خواهم خودم را بکشم.
پیشگیری از بروز این بیماری
همان گونه که در بحث اهمیت و ضرورت توجه اولیاء و مربیان به پدیده خودکشی ذکر شد پدیده خودکشی قابل پیشگیری است. احساس خودکشی ممکن است که در شرایطی بر فرد بیمار روانی عارض بشود و با مراقبتهای ویژه و راهنمایی های حساب شده فرد ، از ارتکاب به عمل خودکشانه رهایی یابد.
همان گونه که جیمز کاستلی می گوید که : اگر در مواقع بحرانی به او کمک بشود به احتمال زیاد فرد دوباره به خودکشی روی نخواهد آورد. (46)
برخی از راههای پیشگیرانه
- تقویت ایمان مذهبی ، توجه به خدا و قیامت یا زندگی پس از مرگ.
- برقراری تفاهم اخلاقی در اعضای خانواده و رعایت احترام همدیگر، احترام به والدین و محبت به فرزندان.
- شرکت در کارهای جمعی مثل بازیهای سالم و مشروع ، رفتن به گردشهای علمی، زیارت اماکن مقدس و شرکت در بسیج دانش آموزی و یا دانشجویی، و مانند آن.
صله رحم ، و رفت و آمد با بستگان دوستان و افراد مومن و شایسته.
- ازدواج
- کنار نهادن آرزوهای بزرگ و طولانی و دور از دسترس.
- مقایسه نکردن امور معیشتی خویش با دیگران ، به ویژه با آنان که از نظر مادی در وضع بهتری هستند.
- تعدیل احساسات و حساسیتهای جوانی، جوان از احساس و حساسیت ویژه ای بهره مند است گاهی افراد در حساسیتها فرد را به عمل خودکشی سوق می دهد حال اگر این احساس تعدیل بشود دیگر به سوی این عمل نمی رود.
اساس خودکشی در نوجوانان و جوانان حساسیت است آنها مسئله قابل ذکر و استدلالی ندارند که در اثر آن بخواهند تن به خودکشی بدهند منطق آنان ضعیف و اغلب قابل تغییر است با مختصر مذاکره و مشاوره ای ، با ایجاد دگرگونی و تغییری در روش زندگی و در محیط او این امر درمان می شود . (47)
دو چیز در بازسازی فرد و پیشگیری و درمان افراد متمایل به خودکشی بیش از دیگر امور موثر است یکی بازسازی شخصیت است و دیگری تقویت ایمان به خدا و زندگی پس از مرگ افرادی که اسیر عواطفند و سطح توقعشان بالا است و خود را عزیزدردانه می دانند و معتقدند که هیچ امری نباید خلاف رای و نظرشان باشد ، با کوچکترین پیش آمدی دست به اعمال خطرناکی می زنند برای جلوگیری از پیشامدهای خطرناکی به مانند خودکشی، راه حل این است که باید شخصیت انسانی او را بازسازی نمود و به او تفهیم نمود و راه و رسم زندگی و علاقه اجتماعی را در او گوشزد کرد، باید به او فهماند که دیگران او را دوست دارند و نیز باید به او تفهیم کرد که نباید او بیش از اندازه وابسته به دیگران باشد، باید بکوشد تا روی پای خود بایستد.
پیشگیری و تقویت ایمان
یکی از مهمترین و بهترین راههای پیشگیری و درمان خودکشی تقویت ایمان است به اعتراف روانپزشکان و متخصصان امر تعلیم و تربیت ، بین خودکشی و افسردگی با بی ایمانی ، رابطه ای مستقیم برقرار است افرادی که دست به خودکشی می زنند یا از ایمان به خدا و زندگی پس از مرگ محرومند و یا از ایمان ضعیفی برخوردارند، حال اگر در جهت تقویت ایمان آنان کوشش بشود و به خدا و زندگی پس از مرگ معتقد گردند، در این صورت از خطر خودکشی مصون می مانند، "دلیل کارنگی" در این باره می نویسد:
" در آمریکا به طور متوسط در هر سی و پنج دقیقه یک نفر خودکشی می کند و در هر دو دقیقه یک نفر دیوانه می شود اگر این مردم از تسکین خاطر و آرمش دین و عبادت به آدمی می بخشد نصیبی داشتند، ممکن بود از اغلب این خودکشیها و بسیاری از دیوانگی ها جلوگیری شود.
دکتر " کارل جونک" معروفترین پزشک روانشناس در یکی از کتابهای خود می نویسد: د رطی سی سال اخیر، مردمانی از تمام کشورهای متمدن جهان به من مراجعه کرده اند ، من صدها بیمار را معالجه نموده ام ، در بین تمام بیماران من ، که نیمه دوم حیات یعنی سنین بالاتر از سی و پنج سال را می گذرانند، یکی پیدا نشده است که مشکل او بالاخره مربوط به پیدا کردن یک عقیده دینی نسبت به زندگی نباشد.
با اطمینان خاطر می توانم بگویم که هر یک از آنان از آن جهت مریض شده بودند که آن چه را که ادیان زنده هر عصر به پیروان خود عطا کرده است، ازدست داده بودند و آنانی که عقیده دینی خود را باز نیافتند، هیچ کدام واقعاً درمان نشدند. (48)
این سخن به خوبی گویای این حقیقت است که مربیان و اطرافیان فردی که در خطر اقدام به خودکشی قرار دارد، مهمترین وطبعی ای که برعهده شان قرار دارد این است که بذر ایمان را در جانش بکارند و آن را تقویت نمایند چرا که با تقویت ایان آسوده خاطر می شود و زندگی برایش با معنا و ارزشمند می گردد و در نتیجه از ارتکاب به خودکشی مصون می ماند.
نظر اسلام درباره خودکشی:
در اسلام اقدام به خودکشی حرام و زشت شمرده شده است آیات قرآنی و روایات معصومان(ع) بر زشتی و نادرست بودن این کار دلالت دارد که اینک به گونه ای فشرده و گذرا، در این باره مطالبی را بیان می داریم.
الف: آیات قرآنی در مورد خودکشی
- ولاتقتلوا بایدیکم الی التهلکه
- خود را به دست خود به هلاکت نیفکنید (49)
- ولا تقتلوا انفسکم ان الله کان بکم رحیماً و من یفعل ذلک عدواناً و ظلماً فسوف نصلیه ناراً و کان ذلک علی الله یسیراً (50)
- و خودتان را مکشید، خداوند نسبت به شما مهربان است و هر که این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد به زودی او را در آتش وارد خواهیم ساخت و این کار برای خود آسان می باشد.
- ب: روایاتی چند در مورد خودکشی
از رسول گرامی سلام (ص) : «الذی یخنق نفسه یخنقها فی النار والذی یطعنها فی النار» (51)
«آن که خود را خفه کند و بکشد خویشتن را در آتش جهنم خفه کرده است و آن که با نیزه خودکشی کند در آتش جهنم است.»
- از رسول خدا (ص): "من قتل نفسه بشی فی الدنیا عذب به یوم القیامه.» (52)
هر که در دنیا به هر گونه ای اقدام به خودکشی کند و بمیرد و روز قیامت به همان گونه مشمول عذاب خداوندی خواهد شد.
از رسول خدا(ص): " کان فیمن کن قبلکم رجل به جرح فجزع فاخذ سکنیاً" فخربها یده فما رقا الدم حتی مات، قال الله تعالی: بادرنی عبدی بنفسه حرمت علیه الخبه."
قبل از شما مردی بود که بر اثر جراحت دست بی تابی می کرد چاقو را برداشت و دستش را قطع کرد و از آن به قدری خون چکید تا جان داد. خداوند متعال درباره این شخص فرمود: " بنده من اقدام به خودکشی کرد و جانش را از دست داد من بهشتم را بر این آینده ام حرام کردم واو را به بهشتم راه نمی دهم."
از رسول خدا (ص): من شرب سما " فقتل نفسه فهو یتمساه فی نار جهنم خالدا" مخلدا" فیها ابداً" (53)
هر که زهر بخورد و خودکشی کند، همان زهر را در جهنم خواهد نوشید ودر آتش دوزخ جاودان خواهد ماند.
امام باقر(ع) : " ان المومن یبتلی بکل بلیه و یموت بکل میته الا انه لایقتل نفسه." (54)
همانا مومن به هر بلایی گرفتار می شود و به هر مرگی می میرد جز آن که خودکشی کند."
از امام صادق(ع): من قتل نفسه متعهداً فهو فی نار جهنم خالداً فیها." (55)
هر که عمداً " خود را بکشد او در آتش دوزخ جاودان معذب خواهد بود."
رهیافت های اسلامی
با توجه به این آیات و روایات مذکور بهره می جوییم:
اولاً: مومن اقدام به خودکشی نمی کند آنان که به خدا و قیامت اعتقادی ندارند و از نفس مطمئنه بهره ای نبرده اند و از نظر روحی به جهت نداشتن ایمان آسوده خاطر نیستندبه سوی خودکشی اقدام میکنند.
اما آن که از ایمان راسخ به مبدا و معاد برخوردار است او از گرفتاریها و سختیهای روزگار از کوره به در نمی رود و خم به ابرو نمی آورد در روایت است که پیامبر گرامی(ص) فرمود که مومن از کوه استوارتر است (56)
گرفتاریهای روزگار او را متزلزل نمی کند آن که متزلزل است مومن نیست و آن که مومن است متزلزل نمی شود.
ثانیاً به فرض که بر اثر سختیهای روزگار مومن متزلزل شود رهنمودهای اسلامی او را از عذاب خداوندی می ترساند و می فرماید آن که با اقدام به خودکشی جانش را از دست دهد در جهنم خداوندی تا ابد معذب خواهد بود. توجه و دقت به این رهنمود آدمی را از ارتکاب به خودکشی باز می دارد ایمان به خدا و روز قیامت و توجه به حرمت این کار که موجب عذاب خداوندی خواهد شد مهمترین عامل بازدارنده از این کار است.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها
46- خودکشی واپسین تقاضای کمک، روزنامه سلام، مورخه 31/1/1372
47- مسایل خانواده و نوجوانان و جوانان ج 2 ص 185
48- دیل کارنگی آیین زندگی ص 154 به نقل از فلسفی کودک ج 1 صص 458-457
49- بقره، 195
50- نساء، 29 و 30
51- میزان الحکمه خ 16023 ، کنزل العمال، ج 15، ص 35، خ 39961
52- میزان الحکمه ، خ 16024 ، کنزل العمال، خ 39965
53- سنن ابن ماجه: ج 2 ص 1145، به نقل از آثار الصادقین، ج 17، ص 135
54- کلینی، کافی ج 3 ص 112
55- وسایل الشیعه، ج 19 ص 13
56- سفینة البحار ، ماده امن