پرسش 37 .آیا در هنگام مرگ، توبه قبول مىشود؟
از آیات قرآن و روایات معصومان استفاده مىشود که توبه پیش از فرارسیدن مرگ، پذیرفته مىشود، ولى به هنگام دیدن نشانههاى مرگ، توبه پذیرفته نیست. قرآن مجید مىفرماید: « لَیْسَتِ التَّوْبَُْ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتّى اًِّذا حَضَرَ أَحَدُهُمُ الْمَوْتُ قالَ اًِّنِّى تُبْتُ اَّْلانَ؛ براى کسانى که کارهاى زشت انجام مىدهند تا هنگامى که مرگِ یکى از آنها فرا رسد بگوید الان توبه کردم، توبهاى نیست» .153
آیه دیگرى که براین امر دلالت دارد، درباره داستان فرعون و ایمان آوردن او است: لحظهاى که امواج دریا فرعون را به کام خود کشید گفت: به خدایى که بنىاسرائیل به او ایمان آوردهاند ایمان آوردم و من از تسلیم شدگان هستم»، ولى خطابى به جز رد قهرآمیز حق نشنید، آن جا که به او گفته شد: آیا اکنون توبه مىکنى، در حالى که قبلاً گناه مىکردى و از مفسدانبودى»154؟!
در روایات نیز این مطلب مورد تأکید قرار گرفته است. امام صادق علیه السلام مىفرماید: « هر کس پیش از آن که مرگ را مشاهده کند توبه نماید، توبهاش پذیرفته مىشود» .155 مفهوم این روایت عدم قبولى توبه در حال مرگ است. دلیل عدم پذیرش توبه آن است که توبه در حال مرگ، نوعى پشیمانى ناخواسته است که گناهکار به خاطر مشاهده کیفر الهى به آن روى مىآورد و حالتى است که از بیرون بر او تحمیل شدهاست و هیچ ارتباطى به انقلاب درونى ندارد و هرگز نمىتوان آن را مایه طهارت نفس و پاکى روح دانست.
استاد مطهرى مىگوید: «آدمى که در قعر دریا، آب تمام اطرافش را گرفته و به هر طرف که نگاه مىکند آب مىبیند و در این حال اظهار توبه مىکند، وجدانش منقلب نشدهاست، فطرتش زنده نشدهاست ... چون خودش را مضطر و بیچاره مىبیند از روى اضطرار، اظهار تسلیم مىکند، لذا به او مىگویند: چرا یک ساعت پیش که آزاد بودى، این حرف را نزدى؟ اگر یک ساعت پیش در حالى که آزاد بودى، این حرف را مىزدى، معلوم بود که در درون تو انقلاب مقدس پیدا شده اما حالا که این حرف را مىزنى، این انقلاب مقدس نیست، اضطرار و بیچارگى است» .156
بنابراین عدم پذیرش توبه از جانب خداوند در لحظه مرگ، از روى بخل نیست، بلکه به دلیل عدم صداقت در توبه انسان در آن وضع ویژه است.
