گذاشتن مهر براى نماز چه فلسفهاى دارد، قدمت آن از چه زمانى است و در صورتى که بدون مهر نماز بخوانیم نمازمان چه حکمى دارد؟
بنابه فتواى مراجع تقلید از جمله امام خمینى(ره)، در نماز مى بایست بر زمین و چیزهاى غیر خوراکى که از زمین مى روید مانند چوب و برگ درخت سجده کرد. سجده بر چیزهاى خوراکى و پوشاکى صحیح نیست، نیز سجده بر چیزهاى معدنى مانند طلا، نقره، عقیق و فیروزه باطل است.(1)
سجده بر مهر تنها یکى از صورتهاى درست و صحیح سجده است، چون «مُهر» عبارت است از قطعهاى کوچک از گل که معمولاً به شکل مستطیل یا استوانهاى است که نمازگزاران بر زمین نهند و به جاى خاک، پیشانى به هنگام سجده بر آن گذارند.(2)
پس بدون مُهر نماز خواندن اشکالى ندارد، مشروط بر آن که پیشانى را بر جایى که (طبق مسئله مذکور) سجده بر آن جایز است، قرار دهند.
چرا مهر درست شد؟
پاسخ: از زمان رسول خدا(ص) برخى اصحاب بر سنگ سجده مى کردند. جابربن عبداللَّه انصارى(3) و «مسروق بن اجدع»(4) این کار را مى کردند؛ چه در وطن بودند و چه به هنگام مسافرت.
نیز مسلمانان قطعهاى از سنگهاى کوه مروه را مى گرفتند و بر آن سجده مى کردند. امام صادق(ع) مى فرمایند: «سجده بر زمین، لازم است».(5)
چرا بر تربت کربلا سجده مى کنند؟
فلسفهاش شاید به این امر بر گردد که در فرهنگ اسلامى به ویژه در فرهنگ شیعه، شهید و کشته شدن در راه خدا از اجر و ارزش بسیارى بهرهمند است. شیعه براى ارج نهادن به فداکارىهاى سرور شهیدان، حسین بن على(ع) از خاک کربلا مهر درست مى کند و بر آن سجده مى کند. علامه امینى مى نویسد: آیا بهتر آن نیست که سجده گاه، از خاکى قرار داده شود که در آن چشمههاى خونى جوشیده است که رنگ خدایى داشته است؟ تربتى آمیخته با خونِ کسى که خداوند، او را پاک قرار داده و محبّت او را اجر رسالت محمّدى(ص) قرار داده است! خاکى که با خون سرور جوانان بهشت و ودیعه محبوب پیامبر و خدا عجین گشته است...».(6)
بدین جهت است که فقیهان ما فتوا دادهاند که براى سجده بهتر از هر چیز تربت سید الشّهداء است.(7)
بعد از شهادت امام حسین(ع) سجده بر تربت حضرت نزد شیعیان متداول و مرسوم شد و این را شیعه از امامان خود آموخته است. شیخ طوسى گفته که امام صادق(ع) مقدارى از تربت حضرت امام حسین(ع) را در کیسهاى از دیباى زرد قرار داده بود، و هنگام نماز آن تربت را روى سجاده خود ریخته و بر آن سجده مى کرد و مى فرمود: «سجده کردن بر خاک تربت حضرت ابى عبداللَّه حجابهاى هفتگانه را کنار مى زند».
این رسم بین شیعیان بود که تربت با خود بر مى داشتند تا هنگام نماز بر آن سجده کنند و چون همراه داشتن خاک مشکل است، کم کم به این فکر افتادند که خاک را به صورت مهر بسازند و این کار به عرض حضرت ولى عصر - ارواحنا فداه - رسید و حضرت طى توقیعى (نوشتهاى) این عمل را رخصت دادند.(8)
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
پى نوشتها:
1. رساله عملیه، امام خمینى، مسئله 1076.
2. لغت نامه دهخدا، واژه مهر.
3. سنن بیهقى، ج 1، ص 439.
4. طبقات الکبرى، ج 6، ص 79.
5. وسائل الشیعه، ج 3، ص 593.
6. علامه امینى، سیرتنا و سنّتا، ص 166، به نقل فرهنگ عاشورا، جواد محدّثى، ص 111.
7. رساله امام خمینى، مسئله 1083.
8. دائرة المعارف تشیع، ج 4، ص 205.
