جهت انجام امر به معروف و نهی از منکر، چه مراحلی در نظر گرفته می شود؟

علما و فقها بر این عقیده اند که امر به معروف و نهی از منکر در سه مرحله (از برخورد ضعیف تا قوی) اجرا می شود و جایز نیست با حاصل شدن مقصود از مرحله ای ، به مرحله دیگر عمل شود.
مراحل و مراتب امر به معروف و نهی از منکر:
1. انکار با قلب و آشکار کردن آن:
مرحله اول از این واجب الهی، انکار قلبی همراه با عملی مانند ترش رویی و اخم کردن است. اگر کسی منکری انجام داد و متوجه شدیم، در مرتبة نخست با بستن چشم ، گردا ندن رو ، نگاه تند ، و چهره عبوس ومانند این ها به عمل او اعتراض می کنیم ، تا از کار بدی که می کند، منصرف شود.
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «پایین ترین درجة نهی از منکر آن است که با گناهکاران با چهره گرفته و خشم آلود برخورد کند».(1)
2. انکار با زبان:
مرحله دوم پیشگیری از منکر، تذکر زبانی است، یعنی با زبان نصیحت و ارشاد جلو منکر گرفته شود. البته تذکر زبانی دارای مراحلی است که ابتدا با لطف و نصیحت همراه است اما در نهایت از زبان تند و تهدید استفاده می شود، که این مراحل نیز باید مراعات گردد.
3. انکار با عمل:
آخرین مرحله از مراحل امر به معروف و نهی از منکر، اقدام عملی است. کسی که در برابر مردم به کار زشتی روی آورده و نمی توان او را با نگاه تند یا نصیحت از عملی که انجام می دهد، منصرف کرد، جای برخورد عملی خواهد بود. در این مرتبه نیز پله پله باید اقدام نمود مثلا اگرگرفتن دست فرد خلافکار، اثرگذار باشد نوبت به مرحله بالاتر نمی رسد 0 (2 )
بعضی از بزرگان نوشته اند: «ترتیب در مراتب امر به معروف و نهی از منکر عبارت است از این که: اوّلاً با قلب، دفع منکر شود. با آشکار کردن نارضایتی قلبی به وسیله نگاه ها و یا اشاره و امثال این دو، سپس با تغییر و دگرگون کردن صورت و درهم کشیدن چهره، سپس با روی گردانی و دوری، سپس نوبت به زبان می رسد. و در نهی از منکر با زبان رعایت «حکمت» (استدلال) و موعظه و پند نیک و مجادله و بحث هایی که نیک است با رعایت درجه پایین تر وسپس درجة دیگر بعد از آن و ... تا به مرحله ای برسد که در آن شدّت و خشونت زبانی هست، و پس از این مرتبه، نوبت به مرتبه سوم یعنی امر به معروف و نهی از منکر عملی می رسد».(3)
البته در صورتی که انکار عملی، نیاز به قوه قهریه و خشونت مانند برخورد فیزیکی دارد، این امر باید از طریق حاکم شرع و با اِعمال قانون صورت گیرد تا از هرج و مرج و بی نظمی در جامعه پرهیز شود.
-------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
1. وسائل الشیعه، ج 11، ص 413، چاپ جدید.
2 امام خمینی تحریرالوسیله ج1 ص 476 -480 0
3. آیت الله حسین نوری همدانی، امر به معروف و نهی از منکر، ص 293.