چرا امام جواد(ع) كه می دانست پدرش توسط مأمون مسموم شد، با دخترش ازدواج كرد؟

: در سنت برخی از معصومان و رهبران دینی مسایلی وجود دارد كه از اسرار الهی بوده و شناخت آن مشكل است، مانند كشتن كودكی توسط حضرت خضر كه مورد اعتراض حضرت موسی(ع) قرار گرفت، اما حكمت آن، حفظ ایمان دیگران بود.
ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون(ام الفضل) نیز از مسایلی است كه اظهار نظر قطعی دربارة آن مشكل است؛ ولی می توان برخی عوامل را تأثیر گذار دانست. ازدواج حضرت جواد(ع) با ام الفضل هم از ناحیة حضرت قابل بررسی است و هم از ناحیة مأمون كه چه اهدافی از ازدواج دختر خود با امام جواد(ع) داشت؟ به نظر می رسد مأمون اهداف زیر را دنبال می كرد:
1_ نظارت بر رفتار امام جواد(ع): مأمون با فرستادن دختر خود به خانة امام می خواست آن حضرت را همیشه زیر نظر داشته باشد و دختر مأمون نیز در انجام این رسالت موفق بود، زیرا در خبر چینی گزارشگری ماهر بود.
2_ جذب حكومت: مأمون تصور می كرد با این وصلت امام جواد(ع) را مجذوب مادیات و امكانات سلطنتی نموده و به قداست و حرمت امام لطمه وارد نماید؛ غافل از این كه امام جواد(ع) یكی از زاهد ترین امامان بوده و جذب دستگاه حكومت نمی گردید.
3_ جلوگیری از اعتراض علویان: دشمنی مأمون با علویان موجب شد كه آنان علیه وی اعتراض نموده و حكمت او را متزلزل كنند. مأمون با این ازدواج قصد داشت خود را علاقه مند به امام نشان دهد،‌ در نتیجه شیعیان قیام نكنند.
طبیعی بود كه مأمون جهت تحقق اهداف فوق شدیداً امام را تحت فشار قرار داد و برای این وصلت از همة‌ راهكارها و اهرم ها بهره گرفت.
به نظر می رسد عوامل زیر در ازدواج امام جواد(ع) تأثیر گذار بود:
1_ اجبار امام به ازدواج:
بی تردید ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون خواستة امام نبوده و این ازدوج مانند ازدواج های معمولی كه مبتنی بر خواست و رعایت شرایط باشد، صورت نگرفت. زیرا امام جواد(ع) می دانست كه مأمون پدرش (امام رضا(ع) را به شهادت رسانده و یكی از دشمنان خاندان اهل بیت پیامبر(ص) و شیعیان است. از سوی دیگر حكومت مأمون وجاهت قانونی و مشروعیت نداشت.
مأمون جهت رسیدن به اهداف خود شدیداً امام را تحت فشار قرار داد و حتی حضرت را تهدید نمود. برخی عقیده دارند كه اگر امام ازدواج نمی كرد، ممكن بود امام را ترور كند.[1]
گرچه در قاموس ائمه(ع) ترس از مرگ وجود ندارد، ولی در آن مقطع زنده بودن و رهبری او نقش بنیادی در حفظ دین و مصالح مسلمانان داشت.
یكی از نویسندگان می نویسد: "به نظر می رسد كه موافقت امام با این ازدواج عمدتاً بر اثر فشاری بود كه مأمون بر امام وارد كرد".[2]
2_‌ حفظ شیعیان:
یكی از استراتژی های مهم خلفای اموی و عباسی،‌ شیعه ستیزی بوده و آنان از هیچ جنایتی علیه علویان دریغ نكرده و به آزار و زندانی و قتل آنان می پرداختند. از سوی دیگر یكی از سیاست های مهم ائمه(ع) حفظ شیعیان بود،‌ چنانكه امام حسن(ع) یكی از علل صلح خویش را حفظ شیعیان بیان نمود.1[3]
ائمه(ع) سعی می كردند با اتخاذ سیاست و راهكارهای منطقی و معقول به حفظ شیعیان بپردازند، گرچه ممكن بود اتخاذ راهكار حفظ شیعیان، شخصیت آن ها را زیر سؤال ببرد. شاید امام جواد(ع) از ازدواج با دختر مأمون،‌ حفظ شیعیان را دنبال می كرد. طبیعی بود كه مأمون با ازدواج دخترش با امام جواد(ع) تا اندازه ای از سیاست خصمانة خود علیه شیعیان پرهیز می كرد، زیرا به حسب ظاهر با امام شیعیان رابطة فامیلی بر قرار كرده بود.
3_‌ تكلیف گرایی:
بی تردید فعالیت های ائمه(ع) ریشه در انجام تكالیف الهی داشته و همة فعالیت های آنان مبتنی بر مصالح است. شاید علت ازدواج امام جواد (ع) با ام الفضل بر اساس تكلیف بوده است. ائمه(ع) تكلیف گرا ترین انسان ها بوده و در برابر انجام دستور الهی مطیع ترین انسان ها بودند؛ از این رو هر گاه برای ائمه از سوی خداوند تكلیف تعیین می شد، انجام می دادند، گرچه انجام تكلیف به ظاهر برای برخی خوشایند نبوده و حتی عمل ائمه(ع) را زیر سؤال می برند. شاید ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون نوعی تكلیفی بود كه تعیین شده بود شاید امام جواد(ع) با این ازدواج در صدد خدمت به مردم و حفظ دین بود؛ امام با نفوذ در مركز حكومت سعی می كرد كه شیعیان حفظ شده و تا اندازه ای از سیاست دین ستیزی مأمون جلوگیری نماید و به جامعة دینی خدمت كند. با اتخاذ سیاست های مطقی _ به رغم آن كه با ام الفضل ازدواج نمود، تحقق اهداف مأمون را در خصوص ازدواج دخترش غیر ممكن ساخت.
[1]مهدی پیشوایی، سیرة پیشوایان،‌ ص 559.
[2]همان.
[3]اخبارالطوال، ص 220.