سوال 9: باتوجه به حدیثی از اصول کافی که در آن نام مصحف فاطمه آمده است،آیا پیامبر و اصحاب او قرآن فاطمه را می دانستند؟

پاسخ: واقعاً مایه شگفت است چگونه فردی حدیثی را به صورت نادرست ترجمه کند. آنگاه سؤال پیشین را با سؤالهای دیگر ردیف نماید. حدیث مربوط به «مصحف فاطمه» است. گردآورندۀ این سؤالها تصور کرده است که «مصحف» در زبان عرب و در عصر رسول خدا به معنی قرآن بوده است، در حالی که مصحف که از «صحیفه» گرفته شده است در لغت عرب به معنی مطلق کتاب است. در قرآن کریم آمده است: «آنگاه که نامه های اعمال منتشر گردد».(1) «این، در صحیفههای نخستین، در کتاب ابراهیم و موسی است».(2) تاریخ گواهی میدهد که در صدر اسلام «مصحف» به معنای دفتر یا کتاب جلد شده به کار می رفت حتی پس از درگذشت پیامبر، «مصحف» نام قرآن نبود بلکه هر کتاب مجلّدی را مصحف می نامیدند. ابن ابی داوود سجستانی در باب گردآوری قرآن در مصحفی، از محمد بن سیرین نقل میکند: وقتی پیامبر درگذشت، علی سوگند یاد کرد: رداء بر دوش نیندازد مگر برای نماز جمعه تا این که قرآن را در مصحفی جمع کند. و نیز ابی العالیه نقل می کند: «آنان قرآن را در خلافت ابی بکر در مصحفی جمع کردند». و نیز نقل می کند: «عمر بن خطاب فرمان به گردآوری قرآن داد و او اول کسی است که قرآن را در مصحف جمع کرد».(3) این جمله ها حاکی است که در آن روزگار، مصحف به معنای دفتر بزرگ و یا کتابی مجلد بوده که اوراق را از پراکنده شدن حفظ میکرده، سپس به مرور زمان اختصاص به قرآن یافته است. اتفاقاً روایات پیشوایان ما حاکی است که حتی در زمان آنان، لفظ مصحف به معنای کتاب و یا دفتر مکتوب بوده است. امام صادق فرمود: «هر کس قرآن را از روی مصحف (برگ های مجلد) بخواند، از چشم خود بهره میگیرد».(4) و نیز در حدیثی دیگر آمده است: «خواندن قرآن از روی مصحف (برگ های مجلد)، عذاب را از پدر و مادر کم میکند».(5) موّرخان دربارۀ ترجمۀ خالد بن معدان مینویسند: «خالد بن معدان دانش خود را در مصحفی (دفتری) ضبط کرده بود که آن دکمه ها و دستگیره داشت».(6) خالد بن معدان از تابعان بوده و هفتاد صحابی را درک کرده است.(7) تا این جا روشن شد که تا پایان قرن اول، لفظ «مصحف»‌ به معنای کتاب مجلد و یا دفترچۀ شده بود که افراد، دانش و آگاهی خود را در آن ضبط میکردند. و اگر بعدها قرآن را مصحف گفته اند، چون از ذهنها بیرون آمده و بر برگها نوشته شده و به صورت مجلّد درآمده بود. با توجه به این مسأله، نباید در شگفت باشیم که دخت گرامی پیامبر دارای مصحفی باشد و دانش و آگاهی های خود را که از پدر بزرگوارش برگرفته بود، در آن نوشته شود و برای فرزندان خود، به صورت بهترین میراث، به یادگار بگذارد. خوشبختانه فرزندان فاطمه حقیقت و واقع این مصحف را شناسانده و گفته اند: ‌این مصحف، جز یک رشته آگاهی هایی که از پدر بزرگوارش و یا به خاطر «محدّث» بودن از فرشته شنیده، چیز دیگری نیست. اینک برخی از روایات را میآوریم: امام صادق فرمود:‌ «نزد ما جامعه ای است که در آن حلال و حرام وارد نشده و مصحف فاطمه هست در حالی که در آن حلال و حرام وارد نشده و مصحف فاطمه هست در حالی که در آن کلمه ای از قرآن نیست بلکه املای رسول خدا و خطّ علی است و همگی در اختیار ماست».(8) امام صادق در روایات دیگر در توصیف مصحف فاطمه میگوید: « به خدا سوگند، کلمه ای از قرآن شما در آن نیست. راوی میگوید: پرسیدم:‌ آیا در آن دانش است؟ امام در پاسخ میگوید: بلی ولی نه از این دانشهای معمولی».(9) با توجه به آنچه گفته شد، روشن میگردد که مصحف فاطمه ارتباطی به قرآن ندارد و کسانی که آن را دستاوردی برای اتهام پیروان اهل بیت به تحریف قرآن، قرار داده اند، اگر مغرض نباشند، - ناآگاهانه و بدون تحقیق – دربارۀ واقعیت آن سخن میگویند، بنابراین اصل پرسشها واقعیت ندارد تا پاسخ بخواهد. پینوشتها: 1. تکویر:10. 2. اعلی:18-19. 3. کتاب المصاحف، نگارش حافظ ابوبکر عبدالله بن ابی داوود سجستانی، ص10-9. 4. اصول کافی: 2/613. 5. اصول کافی: 2/613. 6. کتاب المصاحف سجستانی، ص 134 و 135. 7. اللباب فی تهذیب الأنساب، ابن اثیر:‌3/62 و 63. 8. بصائل الدرجات، الصفار، ص 157 و 158، چاپ مؤسسۀ نعمان. 9. کافی، همان، حدیث1.