آیا در زمان غیبت ذكر نام امام زمان(عج) به‏طور صریح جایز است؟

در بعضى از روایت وارد شده كه نباید صریحاً اسم امام زمان(عج) برده شود، بلكه باید بگوییم (م ح م د). در روایتى آمده است: «لا یَحِلُّ لَكُمْ ذِكْرُهُ بِاِسْمِهِ».(1) بنابر این، ذكر نام حضرت مباح نیست. بعضى از اعاظم و علماى دین مستقلاً در این موضوع كتاب نوشته‏اند.(2) شیخ حر عاملى در این مسأله كتاب مستقلى تألیف كرده است.(3)

شیخ صدوق كه متخصص و استاد جمع روایات درباره امام زمان(عج) است، در كمال الدین مى‏فرماید:

وَالَّذی أذْهَبُ إلَیْه ما رُویَ فیَ النَّهیِ مِنَ الْتَسْمِیةِ؛ آن چه من بدان مایل شده‏ام روایاتى است كه در آنها از تسمیه نهى شده است.

معتقدان به این رأى چون شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طبرسى، سید اسماعیل عقیلى مؤلف كتاب كفایةالموحدین، میرداماد، علامه مجلسى و محدث نورى، هر كدام به‏گونه‏اى حكم به حرمت داده و آن را به زمان یا شرایط خاصى مقید كرده‏اند.(4)

اما قول دیگرى نیز حاكم است و آن این كه هیچ یك از مراجع عظام تقلید، ذكر نام امام زمان(عج) را حرام نمى‏دانند، زیرا روایاتى را كه در این خصوص صادر شده، ناظر به زمان تقیّه مى‏دانند و استدلال مى‏كنند كه در روایات مربوط به امام زمان(عج) بیان شده كه نام آن حضرت، نام پیامبر(ص) و كنیه‏اش، كنیه پیامبر(ص) است. وقتى كنیه پیامبر(ص) درباره ایشان صراحتاً و علناً مطرح بود نام پیامبر نیز علناً در مورد ایشان به كار گرفته مى‏شد و این زمینه‏اى مى‏شد تا دشمنان حضرت مهدى(عج) را شناسایى كرده و جان ایشان در خطر جدّى قرار گیرد. البته این مربوط به زمان تقیّه و خطر بوده است.

استنباط فقهاى ما این است كه این روایات ناظر به زمان تقیّه است؛ یعنى زمانى كه خلفاى عباسى با شدّت هر چه تمام‏تر از همه احتمالات و اخبار براى ردیابى امام زمان(عج) استفاده مى‏كردند تا آن حضرت را به شهادت برسانند. اما الآن كه آن تقیّه وجود ندارد، آن حركت هم منتفى است. بنابراین،ذكر نام امام زمان(عج): «حرمت مادامى» دارد، یعنى مادامى كه تقیّه حاكم بوده ذكر نام صریح امام(ع) حرام بوده، اما وقتى تقیّه مرتفع شد، حرمت هم مرتفع مى‏شود.

در این میان، بعضى از بزرگان بین دو قول مطرح در این مسئله جمع كرده و گفته‏اند: به استناد بعضى از روایات ذكر نام صریح حضرت در ملأ عام و محافل و مجالس جایز نیست، اما در غیر این موارد، بیان نام امام زمان(عج) اشكال ندارد.(5)

............................................
پی نوشت:
1. كافى، ج 1، ص 332، روایت از امام حسن عسكرى(ع).

2. شیخ آقا بزرگ تهرانى (1389 - 1393)، الذریعه الى تصانیف الشیعه.

3. محمد بن الحسن الحر العاملى (متوفاى 1104 ق) كتابى به نام كشف التعمیة فى حكم التسمیه نوشته كه درواقع، جواب رساله میرداماد است و در آن جواز تسمیه را اثبات كرده است.

4. ر. ك: محدث نورى مكیال المكارم و نجم الثاقب.

5. شیخ مفید، ارشاد، ج 2، ص 342 - 343؛ محدث نورى، النجم الثاقب، ص 58؛ شیخ صدوق؛ اعتقادات، ص‏95-93.