چرا گاهی اوقات حسّ می کنیم خدا دایم در فکر عذاب دادن ما است و ما رادوست ندارد؟

پاسخ:
همین سئوال را مردی از امام باقر(ع) پرسید امام(ع) در پاسخ فرمود: "به قلبت رجوع كن و ببین كه آیا دوستان خدا را در دل دوست داری یا خیر؟ اگر چنین محبّتی را در خویش یافتی بدان كه پروردگار نیز تو را دوست می‏دارد.".
اصول كافی، ج 2، ص 126، باب حُبّ الله.
سؤال شما از دوستی خداوند به دو صورت قابل فهم است: یكی آن كه علامت محبّت الهی به بندگان و آفریده‏گان خود چیست؟ و دیگر آن كه نشانه‏های محبت او نسبت به یك بنده خاص چه چیزی است؟ در مورد مسئله اول نشانه‏های بسیاری از حضور محبت خدا نسبت به بندگان می‏توان به دست داد. حالات روحی، روانی ما می‏تواند نشان دهنده آن باشد. حقیقت این است كه ما تا به كسی ارادت و محبّتی نداشته باشیم، به دیدارش نمی‏رویم، او را به مهمانی دعوت نمی‏كنیم، از سخن گفتن با او اكراه داریم، نامه‏ای برایش نمی‏فرستیم و تلفنی برای جویا شدن از احوالش نمی‏نماییم. وجود هر یك از این اعمال نزد ما گویای محبتی درونی به طرف مقابلمان است. بنابراین با همین قیاس كوچك می‏توانیم پی به رابطه محبت‏آمیز خداوند با خویش بریم. قرآن این نامه بزرگ الهی، آیا برای كسی جز انسان فرستاده شده؟ آیا دعوت به عبادت به ویژه نماز و روزه آن هم در مواقع خاص، مفهومی جز محبت پروردگار دارد؟ آیا این خدا نیست كه از رگ گردن به ما نزدیك‏تر و بین قلب ما و خود ما قرار دارد؟
دوست نزدیك‏تر از من به من است
وین عجب‏تر كه من از وی دورم (سعدی)
امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی درباره این محبّت خداوندی كه تمامی عالم را فراگرفته، بسیار سخنان نغز آورده است. در جایی از این دعا می‏فرماید:
"الحمد لله الذی أنادیه كلما شئتُ لحاجتی و أخلوا به حیث شئت لسرّی بغیر شفیع فیقضی لی حاجتی... و الحمد لله الذی تحبّب الی و هو غنی عنّی"
امام(ع)، خدا را شكر كرده و می‏گویند: سپاس خدایی را كه هر وقت خواستم او را برای رسیدن به حاجتی مخاطب ساختم و هر میل داشتم، بدون واسطه شفاعت كسی با او خلوت كردم و او حاجت را به جا آورد. سپاس خدایی را كه به من محبّت و نیكویی كرد، در حالی كه كمتر نیازی به من نداشت.
در مورد مسئله دوم: بهترین راهی كه می‏توان فهمید كه آیا خداوند مرا دوست دارد، این است كه به قلب خود رجوع كرده و ببینم: آیا من او را دوست دارم و به آنچه برای من پسندیده و از من خواسته، راضی بوده و عشق می‏ورزم؟ با او بودن و راز و نیاز با او را بهتر می‏پسندم و بر كارهای دیگر ترجیح می‏دهم؟ آیا دوستان او و نشانه‏های وی را دوست دارم؟

علامه طباطبایی‏رحمه الله با استفاده از دو آیه شریفه «وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ»؛(1) و آیه «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَكُمْ»؛(2) استفاده می‏فرمایند كه در استجابت دعا دو چیز معتبر است::
یكم) دعوت، خواستن و طلب باشد، آن هم به راستی و صداقت؛ نه كه این لقلقه زبان باشد كه لفظ «ادعو» آن را می‏رساند.
دوم) فقط از خداوند بخواهد كه لفظ «عنّی» همین را می‏فهماند. بنابراین اگر به یك سبب از هزاران اسباب خارجی اعتماد كند، از خدا نخواسته و در این جا «عنّی» محقق نشده است»(3) و خداوند قول نداده كه اگر از دیگران چیزی خواستید، آن را مستجاب كند.
حال در هر دعایی این دو شرط مهم تحقق داشته باشد، اجابت حتمی است و اگر هر یك از این دو شرط نباشند در حقیقت دعایی نیست لاجرم خداوند استجابت آن را تضمین نفرموده است؛ بلكه اگر كسی از غیر خدا چیزی بخواهد، خداوند او را به غیر خود واگذار می‏فرماید..
1-. موانع استجابت دعا
اهل بیت عصمت و طهارت - كه مفسّران قرآن كریم هستند - برای استجابت دعا موانعی را ذكر نموده‏اند كه به بعضی از آنها اشاره می‏كنیم:.
1-1.غفلت قلب‏
دعا یعنی درخواست از خدای متعال برای برآورده ساختن حاجتی می‏باشد و طبیعی است كه این ارتباط در صورتی مؤثر است كه فقط ظاهر دعا مورد توجه نباشد، بلكه در باطن انسان توجه به خدا و تضرع به پیشگاه او شكل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اكرم‏صلی الله علیه وآله می‏فرماید: «اعلموا ان الله لا یقبل دعاءً عن قلب غافل»؛ «بدانید كه خداوند دعائی كه از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمی‏كند».(4)
در واقع خدای متعال این گونه بندگان خود را تأدیب و تربیت می‏كند تا از راه خطا بازگشته و مسیر صحیح هدایت الهی را در زندگی خود انتخاب كنند.
2-1.منافات داشتن با حكمت الهی‏
خدای متعال بر اساس حكمت خود، این عالم را طبق قوانین خاص اداره می‏كند و هیچگاه، این قوانین را نقض نمی‏كند. بنابراین استجابت دعا باید از مسیر قوانین و سنن الهی جریان یابد و اگر دعایی نقض كننده این مطلب باشد، مستجاب نمی‏شود؛ زیرا خدای متعال فقط كریم نیست؛ بلكه حكیم نیز هست و هیچ صفتی از صفات او، صفت دیگرش را نقض نمی‏كند.
امام علی‏ (ع)می‏فرماید: «ان الله سبحانه لا ینقض حكمته فلذلك لا یقع الاجابة فی كل دعوة»؛ «خداوند سبحان حكمت خویش را نقض نمی‏كند بنابراین هر دعایی را مستجاب نمی‏سازد».(5)
3-1.عدم مصلحت‏
در ضمن شمارش علل گوناگونی كه باعث می‏شود حاجات انسان سریعاً اجابت نشود، یكی از مهم‏ترین آنها این است كه گاهی انسان از خداوند چیزهایی را درخواست می‏نماید و فكر می‏كند اجابت آن به نفع او می‏باشد؛ حال آنكه در واقع اجابت آن درخواست؛ به ضرر او است. این حرف، اشاره به آیه 216 سوره «بقره» دارد كه می‏فرماید: «عَسی‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَكُمْ وَ عَسی‏ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ...»؛ «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید حال آنكه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنكه شرّ شما در آن است...». و همه اینها به خاطر جهل و یا محدودیت‏هایی است كه در انسان وجود دارد.
4-1.گناهان اجتماعی‏
گناهان اجتماعی - مثل ترك امر به معروف و نهی از منكر - باعث عدم اجابت دعا است. پیامبر اكرم‏صلی الله علیه وآله فرمودند: «اگر امر به معروف و نهی از منكر را ترك كنید، بدترین شما بر شما چیره خواهند شد، آن گاه نیكان شما دست به دعا برمی‏دارند، ولی اجابت نمی‏شود».
2-آداب دعا
در روایات نورانی معصومین‏ (ع) اموری به عنوان آداب دعا بیان شده كه رعایت آنها می‏تواند در استجابت دعا مؤثر باشد.
. 1-2. اصرار در دعا
یكی از عواملی كه سبب استجابت دعا می‏گردد، اصرار در دعا است خدای متعال بنا به دلایلی گاهی اوقات دعای بنده خویش را سریعاً ا جابت نمی‏كند؛ حال یا به علت گناهی كه انجام داده و باید توبه كند و یا به علت عدم وجود شرایط لازم و نیاز به فرصت برای استجابت دعا از مجرای طبیعی و یا به جهت اینكه خدای متعال می‏خواهد بنده‏اش، ارتباط خود را با او بیشتر كند و به درگاه او توجه زیادتر داشته باشد. بنابراین اصرار در دعا خود می‏تواند عاملی در استجابت دعا محسوب شود و خود اصرار ورزیدن در دعا، موجب خشنودی خداوند متعال است..
امام باقرعلیه السلام می‏فرماید: «ان الله عزوجل كره الحاح الناس بعضهم علی بعض فی المسأله و أحب ذلك لنفسه»؛ «بدرستی كه خداوند متعال كراهت دارد از اصرار مردم نسبت به یكدیگر برای ادای حاجات، در حالی كه آن را برای خود دوست دارد».(6)
و نیز می‏فرماید: «والله لایلحّ عبد مؤمن علی الله عزوجل فی حاجة الا قضاها له»؛ «به خدا قسم اصرار نمی‏ورزد بنده مؤمن بر خداوند متعال برای حاجتی مگر این كه آن را برآورده می‏سازد».(7)
رسول اكرم‏صلی الله علیه وآله می‏فرماید: «ان الله یحب السائل»؛ «خدای متعال درخواست‏كننده را دوست دارد»،(8)
بنابراین اصرار در دعا به پیشگاه الهی، گذشته از اینكه موجب برآورده شدن حاجت می‏شود. فی نفسه امری مطلوب و مورد عنایت خداوند متعال است بدین جهت هیچ‏گاه نباید از تأخیر در استجابت دعا دلگیر و نا امید شد.
پیامبر اسلام‏صلی الله علیه وآله می‏فرماید: «رحم الله عبداً طلب من الله عزوجل حاجة فالّح فی الدعاء استجیب له او لم یستجیب»؛ «خدا رحمت كند بنده‏ای را كه از خداوند متعال حاجتی را درخواست كند و بر آن اصرار بورزد. چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد»(9))
2-2.انجام كار نیك‏
همان‏طور كه گناه مانع استجابت دعا و سبب محرومیت از لطف الهی است. انجام دادن كار نیك سبب استجابت دعا می‏گردد و طبیعی است كه هر قدر اعمال نیك انسان زیادتر باشد، لطف الهی به او بیشتر است، به خصوص بعضی از اعمال كه بسیار در این زمینه مؤثر بوده و عامل ایجاد ارتباط انسان با خدا است؛ مانند نماز كه دریچه ملكوت را بر روی انسان باز می‏كند و زمینه‏ساز استجابت دعا می‏گردد. بنابراین بعد از هر نمازی، می‏توان به استجابت دعایی امیدوار بود.
پیامبر اسلام‏صلی الله علیه وآله می‏فرماید: «من ادّی فریضة فله عندالله دعوة مستجابة»؛ «هر كس نماز واجبی را بجا آورد نزد خدا دعایی مستجاب خواهد داشت».(10
3-2.عجله نداشتن در اجابت دعا
انسان وقتی خواسته‏ای دارد، می‏خواهد هر چه زودتر به آن برسد؛ اما گاهی صلاح او در آن نیست و یا شرایطش فراهم نشده است و با مدتی صبر و تأمل به خواسته خود خواهد رسید. اما بی تابی و عدم شكیبایی، گاهی سبب ناامیدی می‏شود و مانعی برای رسیدن به خواسته‏های مورد نظر است. بدین جهت بهتر است همراه با اصرار در دعا، عجله بیش از حد نداشته باشیم. آنچه كه وظیفه انسان است دعا كردن و امیدوار بودن است و آنچه كه بر عهده خداوند است، اجابت است. بنابراین در آنچه كه به خداوند مربوط می‏شود، مداخله نكنیم كه در غیر این صورت به زیان ما تمام شده و مانعی برای وصول رحمت الهی خواهد گشت. امام صادق‏علیه السلام فرمود: «همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامی كه عجله نكند. در غیر این صورت ناامید می‏شود و دعا را ترك می‏كند. از امام‏علیه السلام پرسیده شد: چگونه عجله می‏كند! امام می‏فرماید: می‏گوید از فلان زمان دعا كردم اما اجابت نشده است.(11)
بنابراین باید امید فراوان داشت و اصرار در دعا نیز ورزید؛ اما عجله نباید داشت كه خود مانع تحقق استجابت دعا است..
امام صادق (ع)می‏فرماید: «ان العبد اذا دعا لم یزل الله تبارك و تعالی فی حاجته ما لم یستعجل»؛ «به درستی كه بنده هنگامی كه دعا می‏كند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت او است تا زمانی كه او عجله نكند».
4-2.واسطه قرار دادن معصوم‏ (ع):
خداوند متعال می‏فرماید: «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ»؛ «به سوی خداوند واسطه بجویید»(12) و نیز می‏فرماید: «وقتی مردم به خود ستم نموده و نزد تو می‏آمدند و طلب مغفرت می‏كردند، پیامبر نیز برای آنان استغفار می‏نمود، خدا را مهربان و توبه‏پذیر می‏یافتند»(13
5-2.دعا در مكان‏های مقدس‏
دعا در مساجد، حرم اهل بیت(ع)، تربت شهیدان و... زمان هایی كه در مظان استجابت دعا هستند (مانند شب قدر، روز عرفه و میلاد و شهادت ائمه اطهار و سحرها)، در سرعت استجابت آن بسیار مؤثر است.
اگر به زندگی گذشته خود توجه كنیم همه جا و در همه مراحل لطف و رحمت خداوند را آشكارا می‏بینیم و توجه به نعمت‏های بی‏پایان خداوند انسان را شكرگزار خدا می‏كند؛ مثلا یكی از نعمت‏های خدا امكان تحصیل در مراكز آموزش عالی است. در سال هزاران نفر در كنكور شركت می‏كنند و عده زیادی از آنان به هر دلیل در این آزمایش ناموفق هستند. استعداد و امكاناتی كه خداوند به شما عطا كرده است دلیل موفقیت شما بوده است و لذا عقل سلیم حكم می‏كند كه انسانی چون شما شكرگزار خدا باشد. سعدی در دیباچه گلستان چه زیبا گفته است: باران رحمت بی حسابش همه را رسیده و خوان نعمت بی‏دریغش همه جا كشیده پرده ناموس بندگان به گناه فاحش ندرد و وظیفه روزی به خطای منكر نبرد.
ای كریمی كه از خزانه غیب
گبر و ترسا وظیفه خور داری!
دوستان را كجا كنی محروم
تو كه با دشمنان نظر داری
قطعا در وجود شما، نقاط مثبت و خوبی‏هایی وجود دارد كه اگر به آنها توجه داشته باشید و به شكوفایی آنها بپردازید، از بدی‏ها و نقاط منفی خود گریزان خواهید شد و سعی خواهید كرد كه آنها را از وجود خود، ریشه‏كن سازید.
: برای راهنمایی شما می‏توان گفت
الف) آینده نگر باشید و برای چند سال آینده برنامه‏ریزی كنید.
ب ) با افراد شاد، خوشبین و امیدوار مجالست داشته باشید و از روحیه آنان الهام بگیرید.(مهم)
ج ) به شدت از منفی گرایی بر حذر باشید و افكار منفی را از خود دور كنید.
د ) با هسته‏های مشاوره در این زمینه ارتباط داشته باشید.
ه ) از اساتید دلسوز و متعهد كمك بگیرید.
و ) منزوی نباشید و با افراد با تجربه و متعهد ارتباط صمیمانه برقرار كنید.
ز ) كتاب‏هایی را كه در زمینه شادكامی، رمز موفقیت، راز موفقیت مردان بزرگ و... نوشته شده، با دقت بخوانید و به دستورات آنها عمل كنید.
ح ) ورزش كنید؛ زیرا ورزش در شادی روح و سلامت جسم مؤثر است.
ط ) در محیط‏های شاد و سالم، به استراحت و تفریح بپردازید.
ی ) از افراد منفی‏گرا بر حذر باشید.
ك ) از بحث‏های رنج‏آور با این و آن اجتناب كنید.
ل ) توجه داشته باشید كه مشكلات و رنج‏ها، همیشگی نیست و روزگار در تحوّل و تغییر است و چه بسا حوادث پیش‏بینی نشده‏ای نیز در حل مشكلات به یاری انسان بشتابد.
م ) سفرهای شاد و سیر و سیاحت‏های علمی برای شما لازم و مؤثر است.
ن ) خاطرات تلخ را به دست فراموشی بسپارید و از بازگو كردن آن برای دیگران، پرهیز كنید.
س ) اگر ذوق هنری دارید، به كارهای هنری از قبیل كاریكاتور، گرافیك، نقاشی، خط، نویسندگی و... بپردازید. ضمنا نیایش و دعا مؤثر و نافذ است.
پی نوشت ها:
1-بقره (2)، آیه 186؛ «هرگاه بندگانم از من سؤال كردند، به درستی كه من نزدیك هستم دعای دعا كننده را هرگاه مرا بخواند اجابت می‏كنم.».
غافر (40)، آیه 60؛ «بخوانید مرا استجابت می‏كنم شما را.».2-
3-المیزان، 2، صص 30 - 33.
4-میزان الحكمه،ج 2، ص 875.
5-میزان الحكمة، ج 2، ص 876.
6-میزان الحكمه، ج 2، ص 880.
7-همان‏
8-همان‏
9-همان، ص 880.
10-همان‏
11-همان‏
12-مائده، آیه 35.
13- نساء، آیه