گریه اختیارى و غیر اختیارى
ممکن است گفته شود که گریه بر دو قسم است؛ اختیارى و غیر اختیارى. در روایاتى که درباره عزادارى و گریه به آنها استدلال شد، همگى بیانگر غیر اختیارى بودن گریه پیامبر (ص) یا صحابه آن حضرت در برابر مصایب است و ربطى به برگزارى مجال عزادارى ندارد؛ چرا که گاهى انسان ناخواسته با مصیبتهایى روبرو مىشود که او را متأثر نموده و موجب گریستن او مىشود و گاهى پس از تشکیل مجالس و بیان حوادث جانسوز تاریخى که مورد علاقه مسلمانان است حالت گریه براى او پدید مىآید. با توجه به این مسأله روایاتى که ذکر شد براى اثبات قسم اول صحیح است و در برگیرنده قسم دوم که همانا متضمن برپایى مجالس عزا و سخنرانى و یادآورى وقایع تاریخى است نمىباشد.
در پاسخ این شبه باید مواردى را متذکر شد؛
1. این که احادیث که یادآورى شد تنها گویاى قسم اول نیست بلکه پارهاى از آنها قسم دوم را اثبات مىکند و پاره دیگر به صورت مطلق بیان گردیده و بر هر دو قسم دلالت دارد. در روایات مذکور آمده است که پس از پایان جنگ احد و شهادت گروهى از سربازان اسلام پیامبر اکرم (ص) مشاهده نمودند که زنان انصار براى شهداى خود مجالس عزا برگزار کرده و گریه مىکنند. در آن حالت ایشان فرمودند: «ولکن حمزه لا بواکى له»؛ یعنى حمزه گریه کنندهاى ندارد. این سخن در میان مسلمانان پخش شد و آنها را ناراحت کرد، آنان به خانه حمزه رفتند و به عزادارى پرداختند و از آن هنگام زنان انصار پیش از شهداى خود براى حمزه سیدالشهدا مىگریستند.
2. در روایات دیگر آمده است که پیامبر گرامى (ص) به زیارت قبر مادرشان تشریف بردند و گریستند و دیگران را گریاندند.
3. افزون بر موارد بالا بسیارى از یاران پیامبر نه تنها در وفات پیامبر (ص) بلکه پس از مرگ برخى از صحابه مرثیهسرایى کردهاند که همه اینها گویاى این واقعیت است که گریه پیامبر (ص) و سایر مسلمانان غیر اختیارى نبوده بلکه با اختیار و گاهى همراه با تشکیل مجالس عزا بوده است. در این باره نمونههاى فراوانى در روایات آمده که برخى از آن ذکر گردید و پارهاى از آنها در فصلهاى بعدى خواهد آمد.
بنابراین بر فرضى که بین دو نوع گریه تفاوت اساسى وجود داشته باشد از جهت حکم تفاوتى ندارد، زیرا در روایات براى آن تفاوتى بیان نشده است بلکه تنها در روایات از بعضى اعمال و آداب دوران جاهلیت که غیر شرعى است جلوگیرى شده است ولیکن در اذهان بعضى از صحابه گریه به طور مطلق غیر شرعى بوده است اما پیامبر اکرم (ع) در موارد گوناگون تصریح نمودهاند که صرف گریه و عزادارى اشکالى ندارد.
