حدیث: "الفقهاء امناء الرّسل" به چه معنا است؟

این روایت توسط امام صادق(ع) از پیامبر گرامی(ص) نقل شده است: "الفقهاء أمناء الرّسل مالم یدخلوا فی الدّنیا. قیل یا رسول الله(ص): و ما دخولهم فی الدّنیا؟ قال(ص)[:] اتّباع السّلطان فأذا فعلوا ذلک فاحذروهم علی دینکم؛ دانشمندان فقیه و مجتهد تا هنگامی که وارد دنیا نشده اند، امین پیغمبران خدا هستند. عرض شد: معنای ورودشان در دنیا چیست؟ فرمود: پیروی از سلطان، پس چون چنین کنند، نسبت به دین تان از ایشان بر حذر باشید".
توضیح حدیث:
سند حدیث مشکل نداشته و یکی از احادیث موثق می باشد و مورخانی از آن به عنوان حدیث موثق یاد نموده اند.
مرحوم کلینی آن را در کتاب کافی آورده است. فقیهان نیز بر این حدیث اعتماد نموده اند.
دوم:‌ یکی از پیام های این حدیث بیان جایگاه عالِمان دینی در آموزه های دینی است، زیرا این حدیث از فقیهان به عنوان امانت داران انبیا یاد نموده است که نشان از جایگاه بلند فقیهان در فرهنگ اسلام دارد. این روایت مکمّل آن دسته از روایاتی است که برای عالمان دینی و فقیهان، ‌شأن و منزلت رفیع قائل شده اند. تا آن جا که نگاه نمودن به صورت عالِمان دینی عبادت خوانده شده است.
سوم: یکی از وظایف مهم فقیهان، امانت داری انبیا بیان شده است.
بی تردید، امانت انبیا رسالت و وظایف آنان می باشد. انبیا وظیفه داشتند که مرجعیت دینی و سیاسی مردم را بر عهده گرفته و آنها را به عبودیت و بندگی خدا و معنویت گرایی فرا خوانده، به هدایت و ارشاد آنان بپردازد. از سوی دیگر انبیا وظیفه داشتند با تشکیل حکومت، احکام الهی را اجرا نمایند. فقیهان نیز به عنوان وارثان انبیا امانت داران پیامبران هستند، از این رو وظیفه دارند مردم را به خدا محوری، فرا خوانده و به هدایت و ارشاد آنان بپردازند، از این رو فقیهان در طول تاریخ به بیان احکام الهی پرداخته و مرجعیت دینی را بر عهده داشتند. دو مقولة اجتهاد و تقلید ریشه در این حدیث و احادیث دیگر دارد.
برخی از فقیهان مانند امام راحل(س) یکی از وظایف و امانت انبیا را تشکیل حکومت دانسته و باور دارند که فقیهان وظیفه دارند حکومت تشکیل داده و عملاً رهبری دینی و سیاسی مردم را بر عهده گرفته و به اجرای احکام الهی بپردازند، از این رو امام راحل(س) یکی از دلایل ولایت فقیه را همین حدیث دانسته است.
چهارم: یکی از پیام های دیگر این حدیث، ضرورت ساده زیستی فقیهان و ستم ستیزی آنان است؛ چنان که در متن حدیث بدان اشاره شده است: مقصود از وارد نشدن در دنیا "ساده زیستی" است و پیروی از سلاطین، اشاره به روحیه ستم ستیزی است. این حدیث و روایات دیگر موجب شده که فقیهان دین مدار از پارسایان به حساب آمده و در ایفای مسئولیت خود موفق باشند. از سوی دیگر فقیهان شیعی در طول تاریخ با ظالمان مبارزه نموده و به حکومت آنان وجاهت و مشروعیت قانونی ندادند.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
[1] کافی، ج 1، ص 46،کتاب فضل علم، باب المستأکل بعلمه.
(2) حسین علی منتظری، دراسات فی ولایت الفقیه، ج 1، ص 475.
(3) کافی، ج 1، ص 46.
(4) حسین علی منتظری، همان.
(5) کافی، ج 1، ص 32؛ کنز العمال،‌حدیث 28714؛ میزان الحکمه، ج 3، ص 2067.
(6) بحارالانوار، ج 1، ص 205.
(7) کافی، ج 1، ص 32.
(8) ولایت فقیه، ص 76 _ 77.