واژه رمضان از لحاظ لغوی و اصطلاحی به چه معنی است؟ روزه از چه زمانی بر مسلمانان واجب شد ؟ آیا روزه در امت‌های پیشین بوده است؟
واژه رمضان از ماده «رَمَض» است و «رَمَضَ»به معنای شدت تابش خورشید بر ریگ و مانند آن است.(1) «ارض رمضا» به زمین تاخته از گرمی آفتاب گفته می‌شود. امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «افرأیتم جزع احرکم من الشوکة تعبه و الرمضاء تحرقه...؛ آیا شما ضعف و بیتابی خود را هنگامی که خار به پای‌تان می‌رود، یا موقعی که پای‌تان بر اثر راه رفتن بر زمین تفتیده «رمضاء» می‌سوزد دیده‌اید؟ پس چگونه خواهید بود آن زمان که میان دو طبقه از آتش قرار گیرید».(2) گفته شده رمضان از نام‌های خداوند است.(3)
رمضان در اصطلاح نام نهمین ماه از ماه‌های قمری است. قرآن می‌فرماید:
«شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن».(4) در علت نام گذاری این ماه به رمضان گفته‌اند: چون موقع نام گذاری این ماه، مصادف بوده با شدّت گرما، این ماه به «رمضان» موسوم شد.(5) رسول خدا فرمود: «رمضان، ماه گناه سوزی است و خداوند در این ماه گناهان بندگانش را می‌سوزاند و می‌بخشد، بدین جهت این ماه، رمضان نامیده شده است».(6)
رمضان یگانه ماهی است که نامش در قرآن آمده است.
نظر به این که به خاطر مصالحی، قوانین و احکام اسلام به تدریج نازل شده است، حکم وجوب روزة ماه رمضان، در روز دوم ماه شعبان سال دوم هجرت بر مسلمانان نازل شد.(7)
دلیل وجوب روزه قرآن کریم است: «یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام؛ ای افرادی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما نوشته شده، پس آن کس که در ماه رمضان در حضر (وطن) باشد، باید روزه بگیرد».(8)
روزه در امت‌های پیشین نیز بوده است. قرآن کریم بر این مطلب تصریح کرده و فرمود: «کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم؛ روزه بر شما نوشته شد، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بودند، نوشته شد». (9)
از تورات و انجیل فعلی نیز بر می‌آید روزه میان یهود و نصارا بوده است.
اقوام و ملل دیگر هنگام رو به رو شدن با غم و اندوه، روزه گرفته‌اند، چنان‌که در قاموس کتاب مقدس آمده است: روزه در تمام اوقات میان هر طایفه و هر ملت و مذهب ، در موقع ورود اندوه و زحمت غیر مترقبه، معمول بوده است.
از تورات بر می‌آید که موسی(ع) چهل روز روزه داشت ، چنان که می‌خوانیم: «هنگام برآمدنم به کوه که لوح‌های سنگی یعنی لوح‌های عهدی که خداوند با شما بست بگیرم، آن گاه در کوه چهل روز و چهل شب ماندم. نه نان خوردم و نه آب نوشیدم».(10)
مرحوم علامه طباطبایی می‌فرماید: عبادت بودن روزه امری است که فطرت انسانی به آن پی می‌برد و از طوایفی که پیرو ادیان آسمانی هم نبوده‌اند، مثل مصر و یونان و روم قدیم نیز نقل شده است،و بت پرستان هند نیز به روزه معتقد بوده، و اکنون طبق عقاید خود روزه می‌گیرند.(11)
پی نوشت‌ها :
1. مجمع البحرین،ج2، ص 223، واژه رمض.
2. بحارالانوار،ج8، ص 306.
3. مفردات راغب، واژه رمض.
4. بقره (2) آیه 185.
5. مجمع البحرین، ج2، ص 223 ، واژه رمض.
6. مستدرک الوسائل، ج7، ص 487 و 546.
7. محمد ابراهیم آیتی، تاریخ اسلام، ص 298.
8. بقره (2) آیه 183 تا 185.
9 . همان.
10 . تفسیر نمونه، ج1، ص 633، به نقل از قاموس کتاب مقدس ، ص 28 ؛ تورات، سفر تثنیه،فصل 9 ، شماره 9.
11. تفسیر المیزان، ج2، ص 7.
