راه‏هاى مختلف از بین بردن گناهان و جلب محبت الهى چیست؟

همان گونه که اعمال صالح و نیکوى انسان به واسطه برخى گناهان حبط و تباه مى شود، بعضى از اعمال نیک نیز سبب از بین رفتن گناهان مى گردد. در قرآن و روایات راه‏ها و مصادیق فراوانى ذکرشده که موجب از بین رفتن گناه و آثار و عوارض آن، بلکه تبدیل سیئات به حسنات می شود. از مجموع آن‏ها به دست مى آید که ایمان و عمل صالح و توبه و ترک گناهان کبیره، مطمئن‏ترین راه از بین بردن گناهان گذشته و جلب محبّت الهى است. در ذیل به برخى از آن‏ها اشاره مى شود:
1- ایمان و عمل صالح:
قرآن کریم مى فرماید: «والّذین آمنوا و عملوا الصالحات لنکفّرنّ عنهم سیئاتهم؛(1) کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام مى دهند، گناهان آنان را مى بخشیم».
پس باید کوشید از طریق افزایش معرفت و شناخت خدا و آگاهى از نعمت‏هاى مادى و معنوى و انجام عمل صالح، ایمان را تقویت کرد.
2- توبه و بازگشت از گناهان:
توبه سبب محو و از بین رفتن همه گناهان کبیره، و صغیره مى گردد.(2)
آیات 68 و 69 سوره فرقان به مرتکبان برخى گناهان کبیره وعدة عذاب چند برابر و جاودانگی در جهنم داده، فرموده است: »مگر کسى که توبه کند و ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد که در این صورت خداوند (نه تنها) گناهان او را مى بخشد (بلکه) سیئات و بدى‏هاى اعمال آن‏ها را به حسنات تبدیل مى کند».(3)
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لکلّ داء دواء و دواء الذّنوب الاستغفار؛(4) براى هر دردى، درمانى است. درمان بیمارى گناهان توبه و استغفار است». با توبه مى‌توان محبّت الهى را جلب کرد و محبوب حق تعالى گشت.
امام باقر(ع) فرمود: « خدا از توبه بنده گناهکار خویش بسیار خشنود مى گردد؛ خشنودتر از مردى که در شب تار شتر و توشه خود را گم کند و سپس پیدا نماید». در حدیث قدسى آمده است: «اگر آنان که از درگاه من روى برتافتند و به معصیت آلوده گشتند، مى دانستند چقدر مشتاق آنان هستم (و از بازگشت و توبه آنان خشنود مى گردم)، از شدّت شوق و شعف، جان مى سپردند».(5)
3- ترک گناهان بزرگ:
ترک گناه کبیره سبب از بین رفتن آثار گناهان کوچک شود: «إن تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه، نکفّر عنکم سیئاتکم و ندخلکم مدخلاً کریماً؛(6) اگر از گناهان بزرگى که از آن نهى مى شوید، پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را مى پوشانیم و شما را در جایگاه خوبى وارد مى سازیم».
4- کار خوب و شایسته:
هر کرداری که مصداق «حسنه» باشد، عاملى براى از بین رفتن سیئات و بدى‏ها مى باشد: «انّ الحسنات یذهبن السیئات ذلک ذکرى للذاکرین؛(7) حسنات، سیئات و گناهان (و آثار آن) را برطرف مى سازند. این مطلب یادآورى است براى آن‌هایى که تذکر پذیرند».
حسنات، مطلق است و شامل همه عبادات و هر کار ارزشمندى است که شرع آن راتأیید و تعیین کرده و به قصد تقرّب به خدا انجام گیرد.
امیرالمؤمنین(ع) مى فرماید: «انّ اللَّه یکفّر بکل حسنةٍ سیئةً؛(8) با انجام هر حسنه، خداوند، یک گناه و سیئه را
مى‌پوشاند و محو مى سازد».
5- اقرار و اعتراف به گناه در پیشگاه حق تعالى:
وقتى با خدا خلوت کردى و به دعا و مناجات مشغول شدى، گناهان و معصیت‏هاى گذشته را به یاد آور و به زبان اعتراف و اقرار کن و از خدا عفو و مغفرت طلب نما. امام باقر(ع) فرمود: «واللَّه ما ینجو مَن الذّنب ألاّ من أقرّ به؛(9) سوگند به خدا! جز آن که به گناه اقرار کند، نجات نیافت».
6- پیوسته با طهارت (وضو و غسل) بودن و خواندن نمازهاى پنجگانه با حضور قلب.
سلمان فارسى مى گوید: روزى با پیامبر زیر درختى نشسته بودیم. حضرت شاخه‏هاى خشک درخت را تکان داد، تمام برگ‏هاى آن فرو ریخت. سپس رو به من کرد و فرمود: سؤال نکردى چرا این کار را کردم. گفتم: بفرمایید منظورتان چه بود. فرمود: هنگامى که مسلمان وضو بگیرد (و مواظب باشد) خوب وضو بگیرد، سپس نمازهاى پنجگانه را به جا آورد، گناهان او فرو مى ریزد، همان گونه که برگ‏هاى این شاخه فرو ریخت. سپس آیه «انّ الحسنات یذهبن السیئات» را تلاوت کرد.(10)
آیه مذکور به عنوان بیان سرّ و حکمت نماز در سوره هود بعد از امر به برپایی آن بیان شده است، یعنى نماز به عنوان یکى از مصادیق بارز حسنات، آثار معصیت و تیره گى‌هایى را که در دل وجود دارد، از بین مى برد.
7- خواندن نمازهاى مستحبى و نافله مخصوصاً نماز شب:
امام صادق(ع) در ذیل تفسیر آیه 114 هود مى فرماید: «صلوة المؤمن باللیل تذهب بما عمل من ذنب النهار؛ نماز شب مؤمن، گناهان روز او را محو و نابود مى سازد».(11)
8- خضوع در عبادت و اشک ریختن در دعا و مناجات:
شخصى از پیامبر پرسید: چه چیزى گناهان مرا پس از توبه، نابود مى کند؟ فرمود: «اشک ریختن و خضوع در عبادت و دعا و مناجات و تحمّل بیمارى‏ها».(12)
9- تحمل بیمارى:
پیامبر فرمود: «السقم یمحو الذنوب؛ بیماری، گناهان را از بین می‌برد».(13)
10- ناراحتى‏ها، مشکلات و همّ و غم‏ها:
پیامبر فرمود: «ساعات المهموم، ساعات الکفّارات ؛ اوقات غم و غصه، هنگام کفارة گناه است».(14)
11- طواف خانه خدا و خدمت به بندگان خدا و برآورده کردن خواسته‏هاى مؤمنان:
امام ششم(ع) فرمود: «هر کس خانة خدا را طواف کند، خداوند شش هزار حسنه براى او بنویسد و شش هزار گناه از او بزداید و شش هزار درجه مقامش را بالا ببرد. روا ساختن حاجت مؤمن از یک طواف بلکه ده طواف خانة خدا بهتر است».(15)
12- جهاد در راه خدا:
مردى نزد پیامبر آمد و عرض کرد: اى رسول خدا! من به جهاد خیلى علاقه دارم و با جهاد نشاط پیدا مى کنم. حضرت فرمود: «پس جهاد در راه خدا کن، زیرا اگر کشته شوى، نمرده‏اى بلکه زنده‏اى و از سفرة خاص خدا روزى مى خورى و اگر در مسیر رفت و برگشت - در غیر میدان جنگ - بمیرى، اجر و پاداش تو با خدا خواهد بود و اگر (به وطن و خانه ات) بازگشتى، از همه گناهان پاک مى‏شوى». (16)
13- صله ارحام:
اسحاق بن عمار مى گوید: پیوسته این جمله را از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: «انّ صلة الرحم و البر لیهوّنان الحساب و یعصمان من الذّنوب؛(17) صله رحم و احسان و نیکى، حساب را آسان مى کند و از گناهان نگه مى دارند».
14- خوش اخلاقى:
امام صادق(ع) فرمود: «همان گونه که گرماى خورشید یخ را آب مى کند، خوش اخلاقى گناه را آب مى کند».(18)
15- راستگویى.(19)
16- شکر نعمت‏هاى خدا.(20)
17- امانت‏دارى و اداى امانت.(21)
18- به دیدار برادران دینى رفتن.(22)
19- مصافحه کردن و دست دادن:
امام باقر(ع) فرمود: «وقتى دو مؤمن به هم رسیدند و با هم دست دادند، گناهان آن دو مى ریزد، چنان که برگ از درخت مى ریزد و تا زمانى که از هم جدا نشده‏اند، خداوند به آنان نظر رحمت دارد».(23)
20- معانقه و در آغوش گرفتن مؤمن با نیت نزدیکى به خدا.(24)
21- خدمت به پدر و مادر و مؤمنان کفاره گناهان کبیره است.(25)
22- اطعام فقرا (26) و دادن لباس به آنان.(27)
23- کار زن در خانه و انجام هر کارى که از شئون زن مى باشد، مثل حاملگى، زایمان، شیردادن و... کفاره گناهان مى باشد. در حدیث آمده است که اگر زنى حتى یک لیوان آب به دست شوهرش بدهد، خداوند شصت گناه او را مى آمرزد و شهرى در بهشت براى او آماده مى کند.(28)
24- کار مرد در خانه و کمک کردن به همسر در امور خانه‏دارى کفاره گناهان بزرگ است.
25 – پیروی از پیشوایان دین:
مهم‏ترین عاملى که سبب آمرزش گناهان مى شود و محبّت الهى را همراه دارد، اطاعت همه جانبه از پیامبر و ائمه و رهبران دینی، در امور عبادى، سیاسى، اجتماعى، فرهنگى و حکومتى است، چنان که عدم اطاعت موجب کفر مى‌گردد (29).
«قل إن کنتم تحبّون اللَّه فاتّبعونى یحببکم اللَّه و یغفر لکم ذنوبکم واللَّه غفور رحیم؛(30) بگو اى پیامبر! اگر خدا را دوست مى دارید، مرا پیروى کنید، تا خدا شما را دوست داشته باشد و گناه شما را ببخشد که خداوند آمرزنده و مهربان است».
26- صلوات بر محمد و آل محمد:
امام رضا(ع) مى فرماید: «مَن لم یقدر على ما یکفر به ذنوبه فلیکثر مِن الصلوة على محمّد و آله فإنّها تهدّم الذّنوب هدماً؛ کسى که توانایى بر چیزى که موجب محو و آمرزش گناهان شود ندارد، پس بسیار بر محمّد و آلش صلوات بفرستد، چرا که صلوات گناهان را نابود و ریشه کن مى‏کند».(31)
27- تلاوت قرآن:
حضرت امام صادق(ع) فرمود: «تلاوت هر آیه‏اى از قرآن ده حسنه دارد و ده سیئه و گناه را محو نماید».(32) اگر تلاوت در شب یا روزهاى ماه مبارک رمضان باشد، اثر آن هزار برابر مى گردد.
28- روزه:
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «کسى که در ماه رمضان روزه مى گیرد، در حالى که ایمان به خدا دارد و علاوه بر شکم، قلب و چشم و گوش و زبان او نیز در روزه باشد، خداوند روزه‏اش را قبول مى کند و همه گناهان او را مى آمرزد و مى بخشد».(33)
29- افطار دادن به روزه داران مؤمن:
امام صادق(ع) فرمود: «مَن فطر مؤمناً کان کفّارة لذنبه؛(34) افطار دادن به مؤمن روزه دار کفاره گناهان است».
مواردى که بیان شد، همه از مصادیق حسنه و عمل صالح است.
بنابراین عواملى که باعث از بین رفتن گناهان و جلب محبّت الهى مى شود، منحصر به موارد مذکور نیست، بلکه عواملى چون توسّل به ائمه(ع) و شفاعت آنان، محبّت به یتیم، صدقه و... نیز باعث از بین رفتن گناهان مى گردد.
پى نوشت‏ها:
1. عنکبوت (29) آیه 7.
2. البته هر نوع حق النّاس و تضییع حقوق مردم اعم از تعدّى به مال، جان و آبرو و حیثیت آن‏ها لازم است جبران شود و از آنها حلالیت و رضایت گرفته شود و در صورت عذر برای‌شان دعا و استغفار کند.
3. فرقان (25) آیه 70.
4. وسائل الشیعه، ج 11، ص 354.
5. شیخ محمّد بهارى همدانى، تذکرة المتقین، ص 101.
6. نساء (4) آیه 31.
7. هود (11) آیه 114.
8. شیخ عبد على بن جمعه، نورالثقلین، ج 2، ص 402.
9. همان، ج 4، ص 157.
10. تفسیر نمونه، ج 9، ص 268.
11. نورالثقلین، ج 2، ص 401.
12. میزان الحکمه، ج 2، ص 462، به نقل از آثار گناه، قرائتى، ص 333.
13.بحارالانوار، ج 67، ص 244.
14. همان.
15. کافی، ج2،ص194.
16. اصول کافى، ج 3، ص 233، ترجمه مصطفوى.
17. همان، ص 239.
18. همان، ص 157.
19. همان.
20. همان.
21. همان.
22. همان، ص 254 و 256.
23. همان، ص 259 - 264 که حدود ده حدیث آمده است.
24. همان، ص 265 و 266.
25. وسائل الشیعه، ج 15، ص 215.
26. اصول کافى، ج 3، ص 289.
27. همان، ص 292.
28. وسائل الشیعه، ج 14، ص 123.
29. آل عمران (3) آیه 32.
30. همان، آیه 31.
31. سفینه البحار، ج 2، ص 50، به نقل از شرح و فضایل صلوات ، احمد بن محمد الحسین اردکانى، ص 24.
32. وسائل الشیعه، ج 4، ص 851.
33. همان، ج 7، ص 118.
34. همان، ص 101؛ نساء (4) آیه 31.