چرا پیامبر اسلام(ص) برای حکومت امام علی (ع) اقدامی صریح و واضح نکرد؟

پیامبر (ص) در خصوص ولایت امام علی (ع) صریحاً اقدام نمود . شیعیان باور دارند که پیامبر (ص) در جریان غدیر رسماً علی (ع) را به عنوان رهبر و جانشین خود معرفی نمود: «من کنت مولاه فهذاعلی مولاه...» (1) این اقدام پیامبر در پی دستور خداوند صورت گرفت، زیرا خداوند دستور داد که پیامبر علی (ع) را به عنوان رهبر مسلمانان معرفی نماید: «ای پیامبر آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است برسان و اگر نکنی رسالت او را انجام نداده ای ...».(2)
البته اقدامات پیامبر (ص) درخصوص رهبری امام علی (ع) تنها در جریان غدیر صورت نگرفت، بلکه آن حضرت جریان ولایت امام را در مناسبت های مختلف مطرح نمود. پیامبر (ص) با بیان فضایل و ویژگی های علی (ع) بستر و زمینه رهبری آن حضرت را فراهم کرد. پیامبر خطاب به علی (ع) فرمود: «آیا راضی نیستی که نسبت تو به من، همچون هارون نسبت به موسی باشد؟ جز اینکه پس از من پیامبری نیست».(3) این حدیث که در اصطلاح دانشمندان به آن «حدیث منزلت» می گویند تمام مناصبی که هارون داشت برای علی (ع) ثابت کرد، جز نبوّت که باب آن برای ابد بسته شد.(4)
پیامبر (ص) در حدیث ثقلین همگان را به پیروی از قرآن و عترت فراخواند.(5)
پیامبر با بیان این حدیث نیز زمینه اطاعت از اهل بیت را که مصداق بارز آن امام علی (ع) است را فراهم نمود. نکته قابل توجه آن است که حضرت در آخر حدیث گوشزد نمود که مسلمانان در صورت عدم اطاعت از قرآن و عترت گمراه خواهند شد. متأسفانه مردم با کنار گذاشتن امام علی (ع) از صحنه سیاست، دچار خسران و زیان های فراوان و جدی شده و عملاً گمراه شدند.
حال اگر شما اقدامی بیش از این را پرسیده باشید، در پاسخ می گوییم: پیامبر (ص) به مصلحت ندید بیش از این تأکید نماید، چرا که خطر ارتداد وجود داشت.
بسیاری از صحابه با توجه به خصلت ها و فرهنگ جاهلی پذیرای امامت امام علی (ع) نبودند، چرا که آنان می گفتند: امام و پیشوا می بایست سنش از چهل سال بیش تر باشد. که سن حضرت علی (ع) در هنگام رحلت پیامبر از این کم تر بود.
گرچه پیامبر (ص) با انتصاب و امارت به زید بن حارثه و فرزندش اسامه بن زید که از سن پایین برخوردار بودند، کوشید این فرهنگ را متحول نماید، اما عرب های جاهلی در کوتاه مدت زیر بار نرفتند.
مشکل دیگری که وجود داشت امام علی (ع) پهلوان جنگ ها بود و صاحب فضایل بسیار، این ها از سویی موجب حسادت برخی ها شد و از سوی دیگر با توجه به فرهنگ جاهلی که می گفتند خون را خون می شوید، و چون علی بسیاری از دانه درشت ها را در میدان های نبرد بدر و احد و احزاب و... نابود کرده بود ، بدین جهت دلی پرکینه از علی داشتند، حال در سال یازدهم هجری پیامبر می بیند بسیاری از مسلمانان از اعتقاد عمیق و راسخی بهره مند نیستند، احساس کرد که اگر بیش از آن چه که در مورد وصایت و جانشینی امام علی (ع) بیان داشت، اصرار می ورزید این خطر وجود داشت که بعد از رحلت آن حضرت با اساس اسلام مبارزه کنند و تلاش همه جانبه ای بر ضد ملتش صورت گیرد.
شاهد بر این ادعا، آخرین حرکت پیامبر (ص) بود که از اطرافیان خود که برای ملاقات حضرت در بستر بیماری آمده بود، خواست برای او قلم و کاغذی بیاورند تا چیزی مکتوب برای آن ها بنویسید که پس از او گمراه نشوند. به عقیده شیعیان با توجه به اصرار پیامبر که این مکتوب برای جلوگیری از گمراهی مسلمانان خواهد بود و عامل مهمی که باعث گمراهی و جدایی مسلمانان و فتنه های بعدی شد، همین موضوع جانشینی و پیشوایی پس از پیامبر و تمسک به اهل بیت بود، نامه درخواستی پیامبر نیز برای نگارش همین مسئله بود ، اما با صرف نظر از این نکته مهم، اعتراض برخی از مسلمانان به پیامبر که در رأس آنها عمر بن خطاب بود و جلوگیری آن ها از نگارش آن مسئله مهم، و منصرف شدن پیامبر از این موضوع، به خوبی شاهد بر این مدعا است که خطر اسلام را تهدید می کرد که حتی علناً به مخالفت از پیامبر پرداخته بودند.
همان گونه که شیعه معتقد است ، امام علی (ع) بعد ار رحلت پیامبر به مدت بیست و پنج سال با صبر و سکوت با هدف حفظ دین زندگی کرد و با آن همه شهامت و شجاعت دست به شمشیر نبرد، چرا که مصلحت حفظ اسلام از همه مهم تر است. آن حضرت تنها به اندازه ای که راه صحیح اسلام را نشان دهد و حقانیت خود را بیان نموده وحجت تمام باشد، تلاش کرد نه بیش از آن .
پیامبر اسلام (ص) نیز تنها به اندازه ای که حجت و دلیل برا ی مسلمانان آزاد اندیش تمام باشد، کوشید و در موارد متعدد گاه به صورت صریح و واضح و گاه به صورت کنایه و با دلالت التزامی امامت امام علی (ع) را به صحابه گوشزد نمود و بیش از آن اقدامی نکرد، چرا که ممکن بود دشمنان امام علی (ع) بعد از رحلت پیامبر قدرت را در دست گیرند و با اساس اسلام آشکارا مبارزه نمایند، برای این که این خطر پیش نیاید پیامبر (ص) به همان مقدار بسنده نمود.
دقت در آیه تبلیغ (6) و لحن این آیه و جای گرفتن این آیه در لابلای آیات که حساسیت ایجاد نمی کند ، گویای این حقیقت است.
پی نوشت :
1 – پیام قرآن، ج9، ص 194.
2 – سوره مائده، آیه 77 ر.ک: تفسیر نمونه، ج5، ص 4 به بعد.
3 – فروغ ولایت ، ص 117 – 118.
4 – همان.
5 – پیام قرآن، ج9، ص 94.
6 – مائده ، آیه 67.