پیامبر(ص) بعد از فتح مکه (دقیقاً) چه کسانی را عفو نمود؟

واقعیت آن است که نمی توان دقیقاً مشخص نمود که پیامبر اسلام(ص) چه کسانی را مورد عفو قرار داد؛ زیرا پیامبر(ص) بعد از فتح مکه همة قرشیان (به جز چند نفر) را عفو نمود(1) و فرمود: «شما مردم هموطنان بسیار نامناسبی بودید. رسالت مرا تکذیب کردید، و مرا از خانه ام بیرون کردید و در دورترین نقطه که من به آن جا پناهنده شده بودم؛ با من به نبرد برخاستید، ولی من با این همه، جرایم همة شما را بخشیده و بند و بردگی را از پای شما باز می کنم و اعلام می نمایم که بروید دنبال زندگی خود. همه آزادید».(2)
در فتح مکه تعداد زیادی از قریشان در جنگ شرکت کرده بودند، و برخی دیگر گرچه در جنگ حضور نداشتند، ولی زمینه و بستر جنگ، با پیامبر(ص) را فراهم کرده بودند و هر کدام به نحوی در جنگ نقش داشتند. مشخص نمودن تک تک دشمنانی که مورد عفو قرار گرفته بودند، مبتنی بر آن است که همة افراد دشمن توسط مورخان شناسایی شوند، و حال آن که این امر به شکل دقیق و کامل منتفی است، زیرا تعداد دشمنان زیاد بود و اکثر آنان چهره های شاخصی نبودند که با وجود آن اسامیشان ثبت وضبط گردد. بر همین اساس مورّخان و سیره نگاران تنها مشخصات و اسامی افرادی را که مورد عفو پیامبر(ص) قرار نگرفته بودند، بیان کرده اند.(3) و اسامی افرادی را که مورد عفو قرار گرفته بودند بیان نکرده اند و این بدان جهت است که ذکر تعداد افرادی که مورد عفو قرار گرفته بودند (با تمام مشخصات آنان) معیّن نبوده است. از سوی دیگر نیاز نبود که تک تک افراد مورد بررسی قرار گیرند. البته مورّخان به تدوین و تبیین زندگی نامة برخی از سران قریش (که شخصیت هایی مهم بوده و میان مردم از موقعیت سیاسی و اجتماعی برخوردار بودند) پرداخته اند. از جمله: عبدالله بن سعد بن ابی مسرح، هبّار بن أسود بن مطلّب بن اسد، صفوان بن أمیّه بن خلف جمحی و عکرمه بن ابی جهل.(4)
پی نوشت :
(1) الکامل فی التاریخ، ج 2، ص 249 – 252؛ تاریخ طبری، ج 2،‌ص 333؛ مغای واقدی،‌ ج2، ص 821؛ تاریخ پیامبر اسلام، ص 561 به بعد.
(2) فروغ ابدیت، ج 1 – 2، ص 337 – 338.
(3) تاریخ طبری، ج 2، ص 327؛
(4) ابراهیم آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ص 562 – 564.