با توجه به این که خداوند از هزاران سال پیش، پیامبرانش را معلوم ساخته و در برخى کتب آسمانى وعده حیات و ظهور آنان را داده و ...
پرسش: با توجه به این که خداوند از هزاران سال پیش، پیامبرانش را معلوم ساخته و در برخى کتب آسمانى وعده حیات و ظهور آنان را داده و خواست خدا بود که آنان خوب باشند و همه فضایل را داشته باشند، آیا انبیا در "پاک و خوب بودن" خود نقشى داشتهاند؟
پاسخ:
از روایات فراوان استفاده مىشود که گزینش انسان هایى از هزاران سال پیش به عنوان پیامبر یا امام و بخشش ابزارهاى لازم (علم و عصمت) براى ایفاى کامل مسئولیتهاى محوّله و هدایت بشر، براساس ملاک و معیار بوده است.
خداوند با علم نامحدود خود مىداند کدام یک از بندگانش با استفاده از اختیار خود، قدر موهبتهاى الهى را بیشتر مىشناسد و مسئولیتهاى ناشى از آن را بهتر از دیدگان انجام مىدهد،از این رو آنان را پیشاپیش گزینش کرد و به بشر معرفى نمود.
به دیگر بیان: گزینش آنان و علم و اراده و عصمت خدادادىشان، معلول شایستگىهاى آنان بوده است، یعنى علم خداوند به این که آنان در شرایط عادى و پیش از عطاى "علم و اراده و عصمت" ویژه، حداکثر ظرفیت استعدادهاى خود را (که در نهاد هر انسانى وجود دارد) در طاعت و بندگى و تقرّب به خدا به کار مىگیرند، سبب شده از میان همه انسانها برگزیده شوند: "الله أعلم حیث یجعل رسالته".(1)
در عین حال افاضه آن موهبتها سبب نشد که اختیار از آنان سلب گردد و توان گناه و نافرمانى نداشته باشند. شاهد این مدعا ترک اولىها، بیدارىها و استغفارها و گریههاى آنان و درخواستهاى عاجزانهشان از خدا است.
بنابراین پیامبران مانند بقیه مردم مکلف بودند و بر اعمالشان ثواب داده مىشود، چون (کردارشان اختیار است و در ترک معاصى مجبور نیستند، بلکه مختار هستند، منتهى خدا بینشى به ایشان عطا فرموده که با اختیار خویش دست به کارهاى زشت نمىزنند، البته به صورتى که سلب اختیار شود، زیرا بدون اختیار، گناه نکردن هنر نیست، چون هر کس را خدا به زور از کار زشت بازدارد، فضل و برترى ندارد. کمال پیامبران به عنوان یک انسان به این است که با اختیار خود، از گناهان خوددارى مىکنند و اوامر خدا را اطاعت مىکنند. خداوند به این حقیقت در نهاد انسانها و بلکه به تمام جهان آفرینش، از ازل علم دارد و علم غیبى که خدا دارد، از سرنوشت انسانهاى شایسته و پیامبران که با اختیار خود مرتکب گناه نمىشوند، آگاه است. کسانى را براى رسالت بر مىگزیند که مىداند به اختیار خودشان مرتکب معاصى نمىشوند.
مددهاى غیبى هم که خدا به انبیا عطا مىکند، براساس ضوابطى است، ولى موجب سلب اختیار نمىشود. کارهاى زشتى هست که همگى پلیدى آنها را قبول داریم و هیچ وقت قصد انجامش را نمىکنیم، ولى مجبور نیستیم. انبیا هم به واسطه علمى که از حقیقت گناهان دارند، پلیدى گناه را چنان مىبیند که هیچ وقت هوس ارتکاب آن را نمىکنند، ولى مجبور نیستند گذشته از آن که اراده الهى با اختیار انسان منافات ندارد، زیرا در متعلق اراده الهى، اختیار انسان اخذ شده، یعنى خدا اراده کرده است که پیامبران با اختیار خودشان کارهاى خوب را انجام بدهند و از کارهاى بد دورى کنند. (2)
پىنوشتها:
1 - اعراف (7) آیه 23.
2 - برگرفته از معارف قرآن (4 و 5) استاد مصباح، ص 162.
