آیا برزخ جنبه همگانی دارد؟
آیا تمام کسانی که از دنیا میروند و به جهان برزخ منتقل میشوند همه حیات آگاهانه دارند؟ یا گروهی همانند کسانی که به خواب فرو میروند حیات برزخیشان ناآگاهانه است و گویی در قیامت از خواب بیدار میشوند و هزاران سال را ساعتی میپندارند؟ از آیه 55 سوره روم معنای دوم استفاده میشود که فرموده است: یُوم تَقُومْ الساعُهْ یْقْسِمْ الْمْجًرِمْونُ مالَبِثُوا غَیًرُ ساعُهٍ روزی که قیامت برپا میشود گناهکاران سوگند یاد میکنند که جز ساعتی توقف نکردهاند. البته این معنی در صورتی است که آیه را به معنی ناچیز بودن عالم دنیا یا عالم برزخ در برابر قیامت تفسیر نکنیم ولی بعضی از آیاتی که به مساله برزخ اشاره میکند مثل آیه 100 سوره مومنون مطلق و عام است که میفرماید: «من وارئهم برزخ الی یوم یبعثون» و از روایات فشار قبر هم استفاده میشود که عمومیت دارد و همه به استثنای بعضی از اولیاء الله به آن گرفتار میشوند و سووال قبر گرچه در روایات برای دو گروه ذکر شده کسانی که دارای ایمان خالص و یا کفر خالصاند و بقیه به حال خود رها میشوند اما تعبیر «یلهی عنهم» مفهومش این نیست که آنها برزخ ندارند بلکه سووال قبر در باره آنها نیست.(8)