آیا مذهب شیعه از زمان امام علی (ع)وجود داشته است؟

شیعه در لغت به معناى پیرو و یارى دهنده است، اما در اصطلاح بدین معنا است که کسى به امامت و خلافت بلافصل على(ع) معتقد باشد. شیعیان بر این عقیده‏اند که مرجعیت سیاسى و دینى و علمى بعد از پیامبر(ص) بر دوش امام على (ع) و سپس بر عهده فرزندان معصومش است و بر این عقیده‏اند که امامت او از طریق نص جلى یا خفى ثابت شده است و امامت حق او و فرزندان او است. (1)
پیامبر(ص) در تفسیر آیه «اولئک هم خیر البریه»(2) خطاب به على(ع) فرمود: «انت و شیعتک یوم القیامه راضین مرضیین؛(3) تو و شیعیان تو در روز قیامت از خدا خشنودند و خدا از آنان خشنود است».
نیز فرمود: «ان هذا و شیعته لهم الفائزون یوم القیامه؛(4) على و شیعیانش در روز قیامت پیروز و سعادتمندند».
در زمان پیامبر چهار نفر از صحابه، سلمان، ابوذر، مقداد و عمار یاسر به عنوان شیعه على شناخته مى‏شدند.(5) برخى از علما همانند سید على خان شیرازى و سید محسن امین جبل عاملى بسیارى از صحابه را نام برده‏اند که این‏ها شیعه على بودند. (6) و بعد از صحابه در میان تابعین (نسل بعد از صحابه) شیعیان به قدرى زیاد شدند که به قول «ذهنى» در «میزان الاعتدال» در میان تابعین تشیع به حدى افزون شده بود که اگر این‏ها نبودند، آثار پیامبر (ص) نابود شده بود.(7)
بعد از رحلت پیامبر(ص) دو تفکر در حوزه سیاست اسلامى در برابر یکدیگر قرار گرفت. یکى تفکر خلافت است که در سقیقه بنى ساعده و با در دست گرفتن قدرت سیاسى توسط ابى بکر سر درآورد، و دیگرى تفکر شیعى یا تفکر امامت است که با تمسک به حدیث ثقلین و غدیر به امامت امام على(ع) باور داشتند. این دو تفکر با فراز و نشیب‏هاى‏گوناگون تا به امروز به حیات خویش ادامه داده است. تفکر نخست از این که قرن‏هاى متمادى قدرت سیاسى را در اختیار خویش داشت از جهت پیروان و کمیت مقام اول را دارد.
در زمان خلفاى ثلاث، ابوبکر، عمر و عثمان، شیعیان تعدادشان اندک بود و بعد که امام على(ع) حکومت را در دست گرفت شیعه قدرى رشد کمى یافت و در خلال سال‏هاى 35 به بعد مردم عراق به تشیع رو آوردند. بعد از معاهده صلح نامه بین امام حسن(ع) و معاویه، معاویه سیاست ضد شیعى را در دستور کار خویش قرار داد و با شدت تمام شیعیان را از حقوق اجتماعى خویش محروم ساخت.
بعد از شهادت امام حسین(ع) و یارانش، در حرکت شیعى گر چه از جهتى وقفه حاصل شد، ولى شیعیان کوفه و بصره با قیامشان تا حدودى حرکت سیاسى تشیع را زنده نگه داشتند. ظلم بیش از حد حکومت بنى امیه زندگى را بر شیعیان بسى مشکل نمود که بر اثر آن در دوره بنى‏مروان شیعیان از رشد منفى برخوردار بودند، اما تأثیرات گوناگون نهضت عاشورا به ویژه تأثیر عاطفى آن، این رشد منفى را مهار کرد و در فرصت مناسب سبب بالندگى آن شد.
درگیرى بین عباسیان و امویان فرصت خوبى بود که به کوشش امام پنجم و ششم(ع) مکتب و مذهب تشیع غنى و بالنده‏تر گردد و رشد کند و گسترش یابد. سدیر صیرفى یکى از یاران امام صادق(ع) از این رشد چشمگیر شیعیان به وجد آمد و با تعجب و خوشحالى به امام صادق(ع) عرض کرد که ا نگار نصف جهان به تشیع رو آوردند.(8)
این تحول خود یکى از عوامل و زمینه‏هاى شکست بنى مروان در نبرد با بنى عباس به شمار مى‏آید. آن گاه که مأمون عباسى حکومت را در دست گرفت و با نیرنگ امام هشتم(ع)را به مرو فرا خواند و در پى واگذارى خلافت و سپس ولایت عهدى برآمد و به دنبال آن امام رضا(ع) حرکت‏هاى روشنگرانه فراوانى از خود بروز داد، شیعه بیش از پیش گسترش یافت. این گسترش تا زمان متوکل ادامه داشت، اما متوکل سیاست سرکوبى شیعیان را دنبال کرد و تا روى کارآمدن آل بویه این سیاست و ممانعت از رشد تشیع کما بیش ادامه داشت.
آن گاه آل بویه زمام امور را در دست گرفت، شیعه رشد کرد، بعد که سلجوقیان روى کار آمدند سیاست ضد شیعى دنبال شد.
این سیاست‏ها واکنش‏هاى بسیارى را در پى داشت که برخى به پیروزى سیاسى شیعیان منجر شد، مانند حکومت فاطمیان در شمال آفریقا و مصر، علویان در طبرستان و قیام سربداران در خراسان، و سرانجام با تلاش عالمان شیعه.
به ویژه علامد حلى در سال 709 هجرى یازدهمین پاشاه ایلخانیان مذهب شیعه را اختیار نمود و براى اولین بار در ایران مذهب شیعه، مذهب رسمى معرفى شد. بعد از این بار روى کار آمدن حکومت صفویه در سال 907 شیعه در ایران از رشد فراوانى بهره‏مند شد.
از آن تاریخ تاکنون همچنان شیعه مذهب رسمى این کشور است.(9)
اصول عقاید شیعه:
شیعه همانند دیگر مسلمانان به سه اصل مهم و اساسى توحید، نبوت و معاد اعتقاد دارند، نیز به امامت و ولایت امام على(ع)، امام حسن وامام حسین و... ایمان دارند، مسئله عدل و عصمت امام، تقیه، بداء و رجعت از دیگر اعتقادات شیعه است.(10)
-------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
1- توضیح الملل، ج 1، ص 191.
2 - بینه (98) آیه 7.
3 - سیوطى، تفسیر در المنثور، ج 8، ص 538.
4 - همان.
5 - اعیان الشیعه، سید محسن امینى، ج 1، ص 20.
6 - همان، ص 29.
7 - همان، ص 30.
8 - کلینى، اصول کافى، ج 2، س 242 و 243.
9 - براى اطلاع بیشتر ر. ک: علامه طباطبایى، شیعه در اسلام، ص 27 - 75.
10 - براى اطلاع بیشتر ر. ک: همان، ص 117 - 239؛ على ربانى گلپایگانى، فرق و مذاهب کلامى، ص 137 - 162 و محمد جواد مشکور، مقدمه ترجمه فرق الشیعه نوبختى، ص 137 - 154.