اين عنوان و احكام مربوط به آن تعبدي است و به جهت مصالح وحكمتهايي كه خداوند از آن آگاه است اين احكام براي آنان جعل شده است.

سید به معناي آقا و اطاعت شده (مطاع)، رئیس و بزرگ آمده است.و از آن رو كه هاشم بزگ اين قوم بود به او عنوان سيد (بزرگ قوم خود )اطلاق مي شد.

 سیادت عنواني است اعتباري، نه تكویني و عنواني است براي مردان و زناني كه در طول نسب خویش به حضرت هاشم بن عبد مناف (جدّ دوم رسول خدا) مي‏رسند. هر كس سلسله نسب او به هاشم بن عبد مناف یا فرزندان او برسد، سید محسوب مي‏شود.(1)

اصطلاحاً به فرزندان هاشم، بني هاشم مي‏گویند. برخي از اینان به عموهاي پیامبر مثل ابوطالب، عباس و حمزه مي‏رسند. بنابراین فرزندان عباس عموي پیامبر كه اصطلاحاً به آنان بني عباس مي‏گویند، سید محسوب مي‏شوند. فرزندان ابوطالب به نام‏هاي طالب و عقیل و جعفر طیار و علي(ع) و نسل آنان (تا كنون هر چه هستند) سیدند.

یی نوشت:

1. عروه الوثقي، ج 2، كتاب الخمس، فصل 2، مسئله 3.

عبدالعظيم عليه السّلام فرزند عبدالله بن علي، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبي عليه السّلام است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت مي رسد .

پدرش عبدالله نام داشت و مادرش فاطمه دختر عقبه بن قيس .

ولادت با سعادت حضرت عبدالعظيم عليه السّلام در سال 173 هجري قمري در شهر مقدّس مدينه واقع شده است و مدّت 79 سال عمر با بركت او با دوران امامت چهار امام معصوم يعني امام موسي كاظم عليه السّلام ، امام رضا عليه السّلام، امام محمّدتقي عليه السّلام و امام عليّ النّقي عليه السّلام مقارن بوده ، محضر مبارك امام رضا عليه السّلام ، امام محمّد تقي عليه السّلام و امام هادي عليه السّلام را درك كرده و احاديث فراواني از آنان روايت كرده است .

اين فرزند حضرت پيامبر صلّي الله عليه و آله وسلّم، از آنجا كه از نوادگان حضرت امام حسن مجتبي عليه السّلام است به حسني شهرت يافته است .

حضرت عبدالعظيم الحسني عليه السّلام از دانشمندان شيعه و از راويان حديث ائمه معصومين عليهم السّلام و از چهره هاي بارز و محبوب و مورد اعتماد ، نزد اهل بيت عصمت عليهم السّلام و پيروان آنان بود و در مسايل دين آگاه و به معارف مذهبي و احكام قرآن ، شناخت و معرفتي وافر داشت .

ستايشهايي كه ائمه معصومين عليهم السّلام از وي به عمل آورده اند، نشان دهنده شخصيّت علمي و مورد اعتماد اوست؛ حضرت امام هادي عليه السّلام گاهي اشخاصي را سؤال و مشكلي داشتند، راهنمايي مي فرمودند كه از حضرت عبدالعظيم الحسني عليه السّلام بپرسند و او را از دوستان حقيقي خويش مي شمردند و معرّفي مي فرمودند .

در آثار علماي شيعه نيز، تعريفها و ستايشهاي عظيمي درباره او به چشم مي خورد، آنان از او به عنوان عابد، زاهد، پرهيزكار، ثقه، داراي اعتقاد نيك و صفاي باطن و به عنوان محدّثي عاليمقام و بزرگ ياد كرده اند؛ در روايات متعدّدي نيز براي زيارت حضرت عبدالعظيم عليه السّلام ، ثوابي همچون ثواب زيارت حضرت سيّد الشهدا، امام حسين عليه السّلام بيان شده است.

زمينه هاي مهاجرت حضرت عبدالعظيم عليه السّلام از مدينه به ري و سكونت در غربت را بايد در اوضاع سياسي و اجتماعي آن عصر جستجو كرد؛ خلفاي عبّاسي نسبت به خاندان حضرت پيامبر صلّي الله عليه و آله و سلّم و شيعيان ائمه عليه السّلام بسيار سختگيري مي كردند.

سادات و علويّون در زمان او در بدترين وضع به سر مي بردند .حضرت عبدالعظيم عليه السّلام نيز از كينه و دشمني خلفا در امان نبود و بارها تصميم به قتل آن حضرت گرفتند و گزارشهاي دروغ سخن چينان را بهانه اين سختگيري ها قرار مي دادند، درچينن دوران دشوار و سختي بود كه حضرت عبدالعظيم عليه السّلام به خدمت حضرت امام هادي عليه السّلام رسيد و عقايد ديني خود را بر آن حضرت عرضه كرد، حضرت امام هادي عليه السّلام او را تأييد فرموده و فرمودند: تو از دوستان ما هستي .

ديدار حضرت عبدالعظيم عليه السّلام در سامرا با حضرت امام هادي عليه السّلام به خليفه گزارش داده شد و دستور تعقيب و دستگيري وي صادر گشت، او نيز براي مصون ماندن از خطر، خود را از چشم مأموران پنهان مي كرد و در شهرهاي مختلف به صورت ناشناس رفت و آمد مي كرد و شهر به شهر مي گشت تا به ري رسيد و آنجا را براي سكونت انتخاب كرد.

حضرت عبدالعظيم عليه السّلام ميان شيعيان شهرري بسيار ارجمند بود و پاسخگويي به مسايل شرعي و حلّ مشكلات مذهبي آنان را برعهده داشت ، وجود او محور تجمّع شيعيان و تمركز هواداران اهل بيت عليهم السّلام بود.برگرفته از :http://rasekhoon.net/article/show-12474.aspx

بنا بر باور همه مسلمانان به ویژه شیعه در عصر غیبت حضرت مهدی (عج)، باید احكام الهی اجرا گردد. به هیچ عنوان نباید تعطیل شود. برای اجرای احكام، نیازمند شخصی است كه آگاه به احكام الهی باشد . چنین شخصی فقیه و اسلام شناس است. بنابراین یكی از شرایط اساسی ولی فقیه، فقاهت و آگاهی به احكام الهی است.

 چون عدالت یك اصل اساسی در حكومت اسلامی است و باید تمام احكام وقوانین بر اساس عدالت برپا و اجرا شود، شرط دوم ولایت فقیه، داشتن عدالت است. داشتن مدیریت برای اداره جامعه، شرط طبیعی هر حاكم است؛ بنابراین شرایط اساسی ولایت فقیه امور ذیل می باشد:

اجتهاد مطلق، عدالت، قدرت مدیریت و رهبری .شرایط دیگر مانند شجاعت، آگاهی به شرایط عصر و زمان نیز برای رهبری (ولی فقیه) لازم است.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی، همین شرایط برای رهبری ذكر شده است.

اگر در جامعه اسلامی كسی دارای این شرایط باشد، یا در داشتن شرایط بر دیگران برتری داشته باشد،حق ولایت و رهبری در جامعه اسلامی دارد. بر مردم جامعه اسلامی لازم است كه چنین شخصی را به عنوان رهبر جامعه اسلامی بپذیرند.

 ولی فقیه به صورت فردی از سوی امام زمان انتخاب نشده، چون در عصر غیبت كبري، امام زمان نائب خاص ندارد، بلكه بر اساس روایتی كه از حضرت نقل شده، فقها نمایندگان عام  حضرت هستند. روایت این است:

وأمّا الحوادث الواقعة فارجعوا فها إلي رواة حدیثنا...؛(1)

 در موضوعات و كارهایی كه پیش می‌آید ،به كسانی كه سخنان ما را نقل می‌كنند (با سخنان ما آشنایی دارند) مراجعه نمایید.

 از این روایت و روایات و ادله دیگر استفاده می‌شود كه در عصر غیبت مردم باید به فقها و ولی فقیه مراجعه كنند . دستور آنان را انجام دهند.

انتخاب و عزل رهبر:

نحوه تعیین و انتخاب چنین شخصی به دو صورت قابل تحقق است:

1- به صورت مستقیم از طرف مردم صورت گیرد ؛

2-عده ای از كارشناسان دینی كه قدرت تشخیص شرایط رهبری دارند و می توانند بهتر شخص مورد نظر را شناسایی كنند، به این كار اقدام نمایند.

در جمهوری اسلامی ایران برای این كه این عمل به صورت قانونی صورت گیرد، این انتخاب از طرف خبرگان رهبری (كارشناسان دینی) صورت می گیرد . برای این كه نقش مردم در انتخاب و قبول رهبر تضعیف نگردد، انتخاب اعضای فقهای خبرگان رهبری نیز توسط مردم صورت می گیرد. شخصي كه مورد تاييد اكثر خبرگان باشد، به عنوان رهبر و ولي فقيه  برگزيده مي شود.

 حضور تمامي فقها و علما در خبرگان و اتفاق نظرشان عملي نيست. در هر صورت مخالفاني وجود دارند اما از آن رو كه ميزان راي اكثريت مي باشد و براي جلوگيري از وقوع هرج و مرج كه امر حكومت بايد به دست يك فرد شايسته باشد، منتخب اكثريت به عنوان رهبر برگزيده مي شود.

خبرگان كه منتخبان مردمند ، علاوه بر كشف و تعیین رهبر، وظیفه نظارت و در صورت لزوم عزل رهبری و اعلام عزل او را بر عهده دارند. چنانچه موردی ثابت  شود كه موجب ساقط شدن ولایت گردد، بر خبرگان رهبری است كه رهبر را عزل و به اطلاع مردم برسانند .

رهبری نیز از آن جهت كه به وسیله خبرگان رهبری انتخاب می شود، منتخب مردم می باشد. این جاست كه جایگاه خطیر خبرگان روشن می شود . مردم باید با هوشیاری خاص و تحقیق كامل نماینده خود را روانه مجلس خبرگان رهبری نمایند . تا آزادانه اظهار نظر نمایند .

این نوع انتخاب ضریب اشتباه رهبری و نمایندگان مجلس خبرگان را بسیار پایین می آورد. از یك سو نوع حكومت قابل اعتماد مردم می شود. از طرفی دیگر  مورد رضایت پروردگار عالم نیز می باشد.

 در فقه سياسي جمهوري اسلامي ايران ولي فقيه و رهبري با وجود تفاوت هاي مفهومي در يك مصداق و فرد  بايد جمع باشد.

برای آگاهی بیش تر به كتاب ولایت فقیه از آیت الله جوادی آملی مراجعه نمایید.

پی‌نوشت‌:

1. علامة المجلسي، بحار الأنوار، بيروت، دار إحياء التراث العربي، 1403 - 1983 م ، ج 53، ص 181.

در آغاز بايد گفت: گرچه قيام توابين شكست خورد، اما اين قيام بر مردم تاثيرعميق گذارده و براي بيداري امت اسلامي، جرقه قابل توجهي بود و زمينه و جرأت و جسارت قيام در برابر حكومت ديكتاتوري اموي را به خوبي فراهم كرد. (1)اين قيام سبب شد كه مردم بيشتر با جنايات امويان آ شناشوند و حق را از ناحق تشخيص دهند، هم چنين قيام توابين زمينه ي قيام مختار فراهم نمود.

 در شكست قيام توابين عوامل متعدد تاثير گزار بودند، از جمله اينكه توابين به منظور پيروزي قيام نكرده بودند، بلكه با هدف انتقام از قا تلان امام حسين (ع) قيام نموده بودند ، حال اين امر با پيروزي ظاهري تحقق مي يافت يا با شهادت، همچنين شتاب زدگي، كمي نيرو و تجهيزات و عدم مديريت جنگ از عوامل مهم اين شكست محسوب مي شوند. توضيح اينكه قيام توابين درزماني صورت گرفت كه بر تخت دارالاماره كوفه در زمان قيام توابين عبدالله بن يزيد، فرستاده عبدالله بن زبير نشسته بود. زبيريان خود از طالبان قدرت بودند. از سوي ديگر، قاتلان اصلي حسين بن علي عليه السلام همچون عمر بن سعد و شبث بن ربعي هر كدام با قبيله يا طايفه اي در پشت سر خود هنوز در كوفه حضور داشتند و روابطشان با دارالاماره زبيريان نيز حسنه بود. جنگ كردن با اين قاتلان و طوايف منتسب به آن ها، كنار آمدن با عبدالله بن يزيد و زبيريان حاكم بر كوفه و همچنين تجهيز براي انتقام كشي از قاتلان اصلي همچون عبيدالله بن زياد همگي كياست و تدبير فوق العاده اي مي طلبيد. آنان در عزم به سوي اين قتال، چنان شتاب داشتند و آن قدر احساسات شهادت طلبانه در آن ها قوي بود كه آن هنگام كه از «نخيله» حركت مي كردند سليمان به سپاهيان دستور داد تا هنگام شب خود را به «دير اعور» برسانند. اين حركت سريع باعث شد تا بسياري از همراهان وي جا بمانند. (1)

 يكي از عوامل مهم واساسي شكست توابين محدودبودن نيرو و تجهيزات جنگ مي باشد. گرچه توابين انسان ها با ايماني بودند، از اين رو در نبرد هاي اوليه پيروزي هايي نصيب آنان گرديد، اما تجهيزات و نيروي طرف مقابل بيشتر از توابين بود وهر روز بر تعداد آنان افزوده مي شد، چنانكه ده هزار نيروي تازه نفس به فرماندهي«ابن نمير» و «ادهم بن محرزباهلي» در برابر نيروهاي خسته و مجروح توابين قرار گرفتند.(3)

در اين باره به كتاب قيام توابين ،محمد علي چناراني مراجعه نماييد، همچنين درباره ابعاد زندگي مختار به كتاب ماهيت قيام مختار، ابوفاضل رضوي مراجعه فرماييد.

پي نوشت ها:

1. http://www.tabnak.ir/fa/news/286622

http://rajanews.com/detail.asp?id=753 .2.

3. http://www.hawzah.net/FA/MagArt.html?MagazineArticleID=38623MagazineNumb...

ما در ايام جنگ هيچ گاه شهر مقدس نجف و كربلا را مورد حمله قرار نداديم، زيرا اين دو شهر- مانند شهر هاي مقدس ديگر - حرمت و قداست خاص دارند، البته دشمنان سعي مي كردند وانمود كنند كه ايران اين شهر ها را نيز مورد حمله قرار داده است، يعني با اين كار مي خواستند شايعه كنند كه ايران- در جنگ - قوانين بين الملل را رعايت نمي كند. بر اساس قوانين بين الملل از جمله شهر هاي كه حمله به آن ها مشروع نيست اماكن مقدسه مي باشند، در مجموع حمله ايران به كربلا و نجف صحت ندارد. و شهرهاي كربلا و نجف و بغداد وساير شهرها مهم، حتي بصره كه در مرز هم بود، بدست ايران نيفتاد

در مورد نماز و سوره اخلاص اصلا مشكلی نیست، زیرا خواندن یك سوره در نماز واجب است و آن هر سوره ای غیر از سوره های سجده واجب دار می تواند باشد. لازم نیست حتما سوره اخلاص باشد تا بپرسیم پیامبر  قبل از نزول این سوره چگونه نماز می خوانده اند؟

اما خواندن حمد در نماز واجب است. از رسول خدا نقل شده : "لا صلوه الا بفاتحه الكتاب" (1)

در مورد سوره حمد همه مفسران قبول دارند كه این سوره در مكه نازل شده و  از اولین سوره های نازل بر رسول خداست. فقط مجاهد نزول این سوره را مدنی شمرده كه این را از لغزش های او برشمرده اند.(2)

این سوره از اولین سوره ها و آیاتی است كه بر رسول خدا نازل شده ، چون نماز بر محور این سوره است. رسول خدا از ابتدای بعثت بلكه قبل از بعثت نماز می خواند. برخی بر این هستند كه این سوره هم قبل از بعثت، بر پیامبر نازل شده و ایشان آن را در نماز می خوانده و هم بعد از بعثت جزو اولین سوره هایی است كه بر رسول خدا به عنوان قرآن نازل شده است.

عللامه طباطبایی در ذیل آیات سوره علق كه به نماز پیامبر اشاره دارد، می نویسد:

بنا بر اين فرض كه سوره علق  اولين سوره نازل شده از قرآن باشد و نيز بنا بر اينكه از اول تا به آخر سوره يكباره نازل شده باشد، سياق اين آيات دلالت دارد بر اينكه رسول خدا (ص) قبل از نزول قرآن (و قبل از شروع بعثت) نماز مي‏خوانده و همين معنا دلالت دارد بر اينكه آن جناب قبل از رسيدنش به مقام رسالت  ، از انبيا بوده است . (3)

پس قبل از رسالت و قبل از نزول سوره علق و بعثت، ایشان نبی بوده و بر ایشان وحی می شده و مانعی ندارد كه سوره حمد، نه از باب وحی قرآنی، بلكه از باب وحی مطلق، به ایشان وحی شده تا آن را در نماز بخواند. اما ماور به ابلاغ آن به مردم نبوده است. بعد از بعثت نیز به عنوان جزیی از قرآن بر ایشان نازل شده باشد.

در روايات داريم كه حضرت علي (ع) هنگام تولد سوره مومنون تلاوت كرد، در حالي كه هنوز پيامبر به پيامبري مبعوث نشده بود.

پی نوشت ها:

1. شیخ طوسی، استبصار، تهران، دار الكتب الاسلامیه، 1390 ق ،ج 1 ، ص 310.

2. واحدی، اسباب النزول، ترجمه ذكاوتی، تهران، نشر نی، 1383 ش ،  ص16.

3. طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی همدانی ،چ پنجم ، قم ، دفتر انتشارات اسلامی ، 1374 ش ، ج20 ، ص 551.

آنچه كه از متون دینی وآیات قرآن استفاده می شود، كتب های آسمان دیگر مانند تورات وانجیل یك دفعه نازل شده اند ، و دو نزول ، یعنی نزول تدریجی ودفعی نداشته اند ،" همچنانكه محققّان اسلامي به اتفاق نظر مي گويند : كتاب هاي آسماني پيامبران گذشته ، به طور دفعي و يكباره بر آنان نازل شده است ، اگر چه سيوطي دانشمند معروف اهل سنّت می گوید يكي از علماي معاصر ما مخالف با اين رأي و عقيده است . لیكن خود او موافق عقیده جمهور علما بوده می نویسد : كتب انبياي گذشته يك باره بر آنان نازل شده است آيهء 33 سوره فرقان : "وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً " همين امر را تأييد مي نمايد. از ابن عباس روايت شده كه يهود يا مشركان از پيامبر سؤال كردند: چرا قرآن مانند تورات يكباره نازل نشد؟ درپاسخ به اين اعتراض ، قرآن صريحاً آن را ردّ نمي كند، بلكه در اين مورد سكوت نموده و صرفاً به بيان نزول تدريجي قرآن مي پردازد، اين خود تاييد ضمني نزول دفعي بقيهء كتاب هاي آسماني مي باشد" (1)

 یكی از مفسران دیگر نیز می نوسد: " بر خلاف تورات و انجيل كه جملة و دفعة نازل شده است، لذا از قرآن تعبير به تنزيل و از تورات و انجيل به انزال تعبیر شده است، زيرا تنزيل فرود آمدن تدريجي و انزال فرود آمدن دفعي است(2)

پی نوشت ها :

1. پژوهشی در : تاریخ قرآن كریم ، محمد باقر حجتی ، ص41 ،دفتر فر هنگ نشر اسلامی ، تهران ، 1377 ،رك: تفسر نمونه ، ناصر مكارم شیرازی ودیگران ، ج15 ، ص76 ار الكتب الإسلامية، تهران‏ 1374 ش‏.

2. انوار العرفان في تفسير القرآن ابوالفضل داور پناه ،‏ ج5 ، ص69 ، انتشارات صدر ، تهران ،1375 ش.

در مورد بعضی سوره ها و آیه ها ادعای نزول دو بار شده است، از جمله:

1. مشهور است كه سوره حمد دو بار نازل شده است. در غالب تفاسیر به این دو بار نازل شدن اشاره شده است.

2. سوره كوثر. (1)

3. توبه آیه 113: «ما كانَ لِلنَّبِيِّ وَ الَّذينَ آمَنُوا أَنْ يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكينَ وَ لَوْ كانُوا أُولي‏ قُرْبي‏ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحابُ الْجَحيمِ». (2)

4. آل عمران آیه 64: «قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلي‏ كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ و ...». (3)

5. اسراء آیه 85: «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَ ما أُوتيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَليلا». (4)

 هیچ كدام این موارد، دلیل قطعی بر دو بار نزول ندارند. آیت الله خویی در مورد دو بار نازل شدن سوره حمد كه مشهورترین مورد است، می نویسد:

«و هذا القول محتمل في نفسه و إن لم يثبت بدليل؛ دو بار نازل شدن این سوره، گرچه به خودی خود ممكن است، ولی با دلیل ثابت نشده است». (5)

بنا بر این گر چه سوره حمد از محتوای بالایی برخوردار است به حدی كه خدا آن را جزئی از نماز قرار داده و هیچ جایگزینی هم برای آن قرار نداده ، ولی دو بار نزول آن اگر ممكن هم باشد ،  دلیل محكمی بر آن نداریم تا نوبت به بررسی وجه و دلیل  نزول دوباره برسیم. بر فرض هم كه بپذيريم دوبار نازل شده ،ممكن است و شايد  به جهت اهميت آن باشد .

پی نوشت ها:

1. مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، اول، تهران، دار الكتب الاسلامیه، 1374 ش، ج 27، ص 368.

2. همان ، ج 8، ص 158.

3. ابن كثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم، اول، بیروت، دار الكتب العلمیه، 1419 ق، ج 2، ص 48.

4. آلوسی بغدادی، روح المعاني، اول، بیروت، دار الكتب العلمیه، 1415 ق، ج ‏8، ص 145.

5. خویی،  البیان، ص 421.

سوره انسان يا دهر در شأن حضرت علي(ع) و همسر و فرزندانشان نازل شده است كه سه روز روزه گرفته بودند و به خاطر خداوند متعال افطاري سه روز خودشان را به فقير و مسكين و اسير دادند. پس از آن اين سوره مباركه در شان و مقام ايشان نازل شد.

هر چند آيات فراوان ديگري درباره شخص حضرت امير المومنين (ع) نازل شده است، اما به جز سوره دهر، سوره كامل ديگري درباره ايشان نازل نشده است.

از جمله مهمترين آيات مي توان به اين آيات اشاره كرد: آيه ولايت(1)، آيه اكمال (2)، آيه تطهير(3)، آيه مباهله(4)، آيه ليله المبيت(5) و...

پي نوشت ها:

1. مائده(5)آيه55.

2. همان، آيه3.

3. احزاب(33)آيه33.

4. آل عمران(3)آيه61.

5. بقره(2)آيه207.

جواب:

جمعي از مفسران گفته‏اند كه شأن نزول اين آيه "عوف بن مالك" از ياران پيامبر (ص) بود. دشمنان اسلام فرزندش را اسير كردند، او به محضر پيامبر (ص) آمد و از اين ماجرا و فقر و تنگدستي شكايت كرد، فرمود: تقواي را پيشه كن و شكيبا باش و بسيار ذكر «لا حول و لا قوة الا باللَّه» را بگو، او اين كار را انجام داد، ناگهان در حالي كه در خانه‏اش نشسته بوده فرزندش از در، درآمد، معلوم شد كه از يك لحظه غفلت دشمن استفاده كرده و فرار نموده، و حتي شتري از دشمن را نيز با خود آورده است. (اينجا بود كه آيه فوق نازل شد و از گشايش مشكل اين فرد با تقوي و روزي از جايي كه انتظارش را نداشت خبر داد).

ذكر اين مطلب نيز لازم است كه هرگز مفهوم آيه، اين نيست كه انسان تلاش و كوشش براي زندگي را به دست فراموشي بسپارد، و بگويد در خانه مي‏نشينم و تقوا پيشه مي‏كنم و ذكر" لا حول و لا قوة الا باللَّه" مي‏گويم تا از آنجا كه گمان ندارم به من روزي مي‏رسد، نه هرگز مفهوم آيه چنين نيست، هدف تقوي و پرهيزكاري توأم با تلاش و كوشش است، اگر با اين حال درها به روي انسان بسته شد خداوند گشودن آنها را تضمين فرموده است.

و لذا در حديثي مي‏خوانيم كه امام صادق(ع) فرمود: جمعي از ياران رسول خدا (ص)  وقتي آيه وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ" نازل شد درها را به روي خود بستند، و رو به عبادت آوردند و گفتند:" خداوند روزي ما را عهده‏دار شده"! اين جريان به گوش پيامبر (ص) رسيد، كسي را نزد آنها فرستاد كه چرا چنين كرده‏ايد؟ گفتند: اي رسول خدا (ص) چون خداوند روزي ما را تكفل كرده و ما مشغول عبادت شديم، پيامبر (ص) فرمود: انه من فعل ذلك لم يستجب له، عليكم بالطلب!:" هر كس چنين كند دعايش مستجاب نمي‏شود، بر شما باد كه تلاش و طلب كنيد".( 1)

2- روح توكل:

منظور از توكل بر خدا، اين است كه انسان تلاشگر كار خود را به او واگذارد و حل مشكلات خويش را از او بخواهد، خدايي كه از تمام نيازهاي او آگاه است، خدايي كه نسبت به او، رحيم و مهربان است، و خدايي كه قدرت به حل هر مشكلي دارد.

كسي كه داراي روح توكل است، هرگز ياس و نوميدي را به خود راه نمي‏دهد، در برابر مشكلات احساس ضعف و زبوني نمي‏كند، در برابر حوادث سخت، مقاوم است، و همين فرهنگ و عقيده چنان قدرت رواني به او مي دهد كه مي‏تواند بر مشكلات پيروز شود، و از سوي ديگر امدادهاي غيبي كه به متوكلان نويد داده شده است به ياري او مي‏آيد، و او را شكست و ناتواني رهايي مي‏بخشد.

در حديثي از پيامبر گرامي اسلام (ص) آمده است كه فرمود: از جبرائيل، پرسيدم: توكل چيست؟ گفت: العلم بان المخلوق لا يضر و لا ينفع، و لا يعطي و لا يمنع، و استعمال الياس من الخلق، فاذا كان العبد كذلك لم يعمل لاحد سوي اللَّه، و لم يرج و لم يخف سوي اللَّه، و لم يطمع في احد سوي اللَّه فهذا هو التوكل: حقيقت توكل اين است كه انسان بداند: مخلوق، نه زيان مي‏رساند، و نه نفع، و نه عطا مي‏كند و نه منع، چشم اميد از خلق برداشتن (و به خالق دوختن) هنگامي كه چنين شود، انسان جز براي خدا كار نمي‏كند، به غير او اميد ندارد، از غير او نمي‏ترسد، و دل به كسي جز او نمي‏بندد، اين روح توكل است" .

" توكل" با اين محتواي عميق، شخصيت تازه‏اي به انسان مي‏بخشد، و در تمام اعمال او اثر مي‏گذارد، لذا در حديثي مي‏خوانيم كه پيغمبر اكرم (ص) در شب معراج از پيشگاه خداوند سؤال كرد: پروردگارا! اي الاعمال افضل، قال ليس شي‏ء عندي افضل من التوكل علي و الرضا بما قسمت: چه عملي از همه اعمال برتر است".خداوند متعال فرمود :" چيزي در نزد من افضل و برتر از توكل بر من، و خشنودي به آنچه قسمت كرده‏ام نيست".

بديهي است توكل به اين معني هميشه توأم با جهاد و تلاش و كوشش است، نه تنبلي و فرار از مسئوليتها.(2)

در حديثي پيامبر فرمود:

إنّي لأعلم آية لو أخذ بها النّاس لكفتهم وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً فما زال يقولها و يعيدها.(3)

آيه اي در كتاب خدا سراغ دارم كه اگر همه مردم به آن پناه ببرند، همه را كفايت مي كند و آن آيه "و من يتق الله يجعل له مخرجا" هست و پيامبر پيوسته اين آيه را تلاوت مي كرد و تكرار مي نمود.

پي نوشت:

1. مكارم شيرازي ناصر، تفسير نمونه، ناشر دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش، نوبت اول، ج‏24، ص 236

2. همان، ج‏24، ص 239.

3. مشهدي، كنزالدقائق، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد، 1368ش، ج13، ص306.