تلاوت قرآن، در همه حال مستحب و دارای ثواب است و اختصاصی به زمان و مكانی ندارد؛ مگر در مواردی كه استثنا شده است؛ از جمله این كه نبايد در هنگام تلاوت بی وضو جایی از بدن خود را به خطوط قرآن برساند و یا زمانی كه انسان جنب باشد و سوره هایی را كه سجده دارند، تلاوت نماید. دیگر این كه در هنگام تلاوت كاری انجام دهد كه منافی با تلاوت باشد؛ به طوری كه به لحاظ عرف مردم، بی حرمتی و بی ادبی به قرآن تلقی گردد؛ مثل كسلی، خواب آلودگی، دراز كشیدن و امثال آن. در این صورت، به جهت بی احترامی به قرآن، قرائت جایز نیست و بهتر است تلاوت قرآن نشود؛ وگرنه در غیر این صورت، تلاوت قرآن نه تنها اشكال ندارد، بلكه ثواب هم دارد. (1)

پی نوشت:

1. امام خمینی، توضیح المسائل، قم، ص 67، احكام جنابت، مكتبه امیر المؤمنین، سال 1373 ش

برای حفظ قرآن روش های گوناگونی ارائه شده كه هركدام در جای خود، دارای ویژگی هایی است . هركس نیز امكان دارد بر اساس استعداد، ذوق و سلیقه، شرایط شخصی و تجربه عملی خویش، دارای روش خاص و شخصی در حفظ قرآن باشد .  بايد ابتدا ذوق و سليقه و استعداد خود را بشناسيد . سپس روش هاي ارائه شده در كتب را مطالعه نمائيد . متناسب با شرايط خود يك روش را انتخاب نمائيد.

 روش پیشنهادی ما در حفظ قرآن ، بر مبنای حفظ «تفكیكی» آیات، صفحات، سوره ها و جزءهای قرآن و سپس بر مبنای حفظ «تركیبی» و تكرار آن ها بر اساس قسمت های «سه» تایی «سه» تایی است .

 این روش بدین گونه است كه باید هر صفحه از قرآن را، به صورت سه آیه - سه آیه،  هر سوره از قرآن را، سه صفحه - سه صفحه،  هر جزء از قرآن را، سه سوره - سه سوره، تقسیم كنید. .

 اگر یك صفحه از قرآن، مانند صفحه 573 قرآن هایی كه با رسم الخط «عثمان طه» است، دارای 15 آیه، یعنی آیه 14 تا 28 سوره «جن» است، باید به پنج قسمت «3 آیه» ای، و چنانچه یك سوره از قرآن، مانند سوره «یس» دارای حدود 6 صفحه است، باید به دو قسمت «3 صفحه» ای، و در صورتی كه یك جزء از قرآن، مانند جزء «بیست و هشتم» دارای 9 سوره است، باید به سه قسمت «3 سوره» ای تقسیم نمایید .

سپس باید آیه های هر قسمت را، یك بار به صورت جدا - جدا و یك آیه - یك آیه و با «تفكیك» از آیات قبلی و بعدی حفظ كنید تا آیات الهی به صورت «تك به تك» و «جزء به جزء» به حافظه تان سپرده شوند. بار دیگر باید آن ها را به صورت ارتباط و پیوند و «تركیب» با آیات قبلی و بعدی تكرار و حفظ نمایید تا آیات به صورت «مجموعه ای» و «كل به كل» نیز به حافظه تان سپرده شوند .

حفظ آیات را، با همین روش و به صورت سه آیه - سه آیه را آن قدر ادامه دهید تا اینكه همه آیات یك صفحه از قرآن را حفظ نمایید . در پایان، دوباره، كل آیات این صفحه را، از اول تا آخر، بخوانید و تكرار كنید تا آیات آن صفحه، به صورت مجموعه ای و تركیبی، حفظ تان شود .

پس از حفظ كامل و صحیح یك صفحه از قرآن، اینك به سراغ صفحه دوم قرآن بروید . آیات آن صفحه را نیز، همانند صفحه اول و به همان صورت تفكیكی و تركیبی كه گفته شد، حفظ كنید .

پس از حفظ كامل و صحیح صفحه دوم به سراغ صفحه سوم قرآن بروید . آیات آن صفحه را نیز، همانند صفحه اول و دوم، حفظ نمایید . پس از حفظ كامل و صحیح صفحه سوم، دوباره، كل آیات صفحه اول تا سوم را با یكدیگر و پشت سر هم و به صورت تركیبی، نیز بخوانید و تكرار كنید تا حدی كه مجموع هر سه صفحه، با هم، حفظ تان گردد .

حفظ آیات صفحات را، با همین روش و به صورت سه صفحه - سه صفحه آن قدر ادامه دهید تا اینكه آیات همه صفحات یك سوره از قرآن را حفظ نمایید . در پایان، دوباره، كل آیات صفحات این سوره را، از اول تا آخر، بخوانید و تكرار كنید تا آیات آن سوره، به صورت مجموعه ای و تركیبی، نیز حفظ تان شود .

پس از حفظ كامل، صحیح، روان و آسان یك سوره از قرآن، اینك به سراغ سوره های بعدی قرآن بروید . آیات آن سوره ها را نیز، همانند سوره اول و به همان صورت تفكیكی و تركیبی كه گفته شد و بر اساس سه سوره - سه سوره، حفظ كنید . حفظ سوره ها را آن قدر ادامه دهید تا اینكه همه آیات یك جزء از قرآن را حفظ نمایید . در پایان، دوباره، كل آیات این جزء را، از اول تا آخر، بخوانید و تكرار كنید تا آیات آن جزء، به صورت مجموعه ای و تركیبی، نیز حفظ تان شود .

پس از حفظ كامل، صحیح، روان و آسان یك جزء از قرآن، اینك به سراغ جزءهای بعدی قرآن بروید . آیات آن جزءها را نیز، همانند جزء اول و به همان صورت تفكیكی و تركیبی كه گفته شد و بر اساس سه جزء - سه جزء حفظ نمایید . حفظ جزءها را آن قدر ادامه دهید تا اینكه همه آیات سی جزء قرآن را، به طور كامل و صحیح و روان و آسان، حفظ كنید و با عنایات خدای سبحان و توجهات امام زمان (عج) «حافظ كل قرآن» شوید.(1)

كتاب هاي زير هم به عنوان كتبي كه در زمينه حفظ قرآن شما را راهنمايي مي كنند، معرفي مي گردد:

1- چگونه قرآن را حفظ كنیم؟ شهریار پرهیزكار، تهران، چاپ دوم: مؤسسه انتشارات نبوی، 1378 ، 72 ص، رقعی

2- چگونه حافظ قرآن تربیت كنیم؟ علی اصغر اشكبوس، چاپ اول: اصفهان، بوستان فدك، 1382 ش، 136 ص، رقعی.

3- حافظان نور: گلگشتی در زندگی نامه، خاطرات، روش حفظ و رمز موفقیت حافظان برجسته قرآن كریم، همراه تحلیلی از بهترین روش حفظ داود قاسمی، چاپ اول: قم، انتشارات فكرت با همكاری انتشارات جامعة القرآن الكریم، 1378 ش، 208 ص، رقعی.

4- خاطراتی از دكتر هفت ساله. اصغر جدایی، چاپ دوم: قم، انتشارات جامعة القرآن الكریم، 1378 ش، 216 ص، رقعی.

5- اصول و روش های حفظ قرآن: همراه چهل حدیث در فضیلت حفظ قرآن. یعقوب كریمی، چاپ اول: قم، نسیم حیات،1379ش، 128 ص، رقعی.

6- بهترین روش حفظ قرآن كریم مولفان: علاء بصیری مهر _ صفاء بصیری مهر، چاپ و صحافی : موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی ، 73ص،  رقعی

همچنين از نرم افزار «معجزه حفظ» كه محصول مشترك مركز تحقيقات كامپیوتری علوم اسلامی و مجمع قاريان و حافظان قرآن كريم استان كرمان مي باشد ، مي توانيد بهره مند شويد.

پي نوشت :

1. براي مطالعه تفصيلي اين روش و نكات قابل توجه آن، مي توانيد به پایگاه اطلاع رسانی حوزه نت، مقاله «روش حفظ قرآن» نوشته «رحيم شميم» مراجعه نماييد

قرآن كتاب خداست كه تلاوت آن ، نظر كردن در آن، حفظ آن، تامل و تفكر در مفاهيم آن و عمل به دستوراتش همگي از اعمال صالح مورد نظر خداست.

شما اگر با عشق و با معرفت و براي انس با كتاب خدا و تلاوت و عمل به آن، اين كتاب را حفظ كنيد، پاداشي عظيم كه قابل گفتن نيست و عظمتش را فقط خدا مي داند، خواهيد داشت.

همين پاداش براي شما كافي است كه قرآن هميشه در قلب شما، انيس و همدمتان خواهد بود و با يادآوري آياتش در گرفتاري ها استحكام و صبر خواهيد يافت و در شاديها تعادل و متانت خود را حفظ خواهيد نمود و به غرور و سرمستي نمي رسيد و ...

بعضي روايات تشويق كننده در اين مورد به شرح زير اند:

رسول خدا فرمود:

من أعطاه الله حفظ كتابه فظن أن أحدا أعطي أفضل مما أعطي فقد غمط أفضل النعمة (1)

هر كس به عنايت خدا موفق به حفظ قرآن شده و گمان كند خدا به ديگري بهتر از او را عطا كرده، برترين نعمت را قدر نشناخته است.

إن الله تعالى لا يعذب قلبا وعى القرآن (2)

خدا قلبي را كه ظرف قرآن شده باشد(و قرآن بر آن قلب سلطه يافته باشد) را عذاب نمي كند.

امام صادق فرمود: الحافظ للقرآن العامل به مع السفرة الكرام البررة (3)

حافظ قرآني كه به آن عمل كند، با ملائكه با كرامت و نيكو است.

و ...

پي نوشت ها:

1. ري شهري، ميزان الحكمه، قم، دار الحديث، 1416ق، ج3، ص2522.

2. همان.

3. همان.

بیان تأثیر و فواید هر یك از قواعد تجویدی از عهده این نوشتار مختصر خارج است؛ اما به صورت كلی درباره اهمیت فراگیری علم تجوید باید بگوییم كه ضرورت علم تجويد از اين جا شروع مي شود كه هر مسلماني در هر يك از نمازهاي پنجگانه خود مي بايست دو بار سوره حمد و يكي ديگر از سوره هاي قرآن را بخواند و اضافه بر آن ساير اذكار نماز بايد به صورت عربي باشد و چنانچه حروف و كلمات و اذكار به صورت صحيح تلفظ نشوند، باعث تغيير در معاني و موجب بطلان نماز خواهد شد.

علاوه بر این توصیه و سفارش خود رسول خدا (ص) است كه قرآن كریم با لحن عربی خوانده شود چنانكه در روایت آمده :« اقْرَءُوا الْقُرْآنَ بِأَلْحَانِ الْعَرَبِ وَ أَصْوَاتِهَا »(1) «قرآن را با لحنها و آواز عرب بخوانيد».

همچنین چنانكه می دانید تجوید در لغت به معنای تحسین و نیكو كردن است و رعایت قواعد تجویدی نیز باعث زیبا تر شدن تلاوت این كتاب آسمانی می شود و در روایات هم توصیه به قرائت زیبا شده است چنانكه در حدیثی از رسول خدا (ص) آمده كه :« زَيِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِكُمْ.»(2) « «قرآن را با صداهاي خويش بياراييد».همچنين در اين مورد از نبي اكرم (ص) سخن زيبايي نقل شده است كه فرمودند: « لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ حِلْيَةٌ وَ حِلْيَةُ الْقُرْآنِ الصَّوْتُ الْحَسَنُ» (3) «براي هرچيزي زينتي است و زينت قرآن صوت خوش است».

پی نوشت ها:

1. كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية‌، 1407 ه‍ق‌، ج‏2، ص 614.

2. علامه مجلسي، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء ، سال 1404 هـ ق، ج‏89، ص 190.

3. كليني، محمد بن يعقوب، كافي، تهران، دار الكتب الإسلامية‌، 1407 ه‍ق‌، ج‏2، ص 615.

زیرا یا حدیث به طور صحیح و كامل نقل نشده است یا قرائنی دارد كه معنای درست، باید به كمك آن فهمیده شود . زیرا آن چه ما سراغ داریم ،خلاف این است . در اسلام به تلاوت قرآن، با صداي خوش سفارش شده است كه در اين‏جا به بازگويي چند روايت  مي‏پردازيم:

رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله فرمود:  «هر چيزي زيوري دارد و زيور قرآن آواز خوش است».

«قرآن را با آواز و نواي [متين‏] عرب بخوانيد . از آواز [مبتذل‏] اهل فساد و گنه‏كاران كبيره پرهيز كنيد».

«آواز خوش زيوري براي قرآن است».

«قرآن را با صداي خود خوش كنيد؛ زيرا صداي خوش زيبايي قرآن را افزون مي‏كند».

«قرآن را با آوازتان زينت بخشيد».

امام صادق عليه السّلام نيز در تفسير آيه: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا»  فرموده : هو ان تتمكث و تحسن به صوتك؛

به اين معناست كه آن را با تأنّي‏ بخوانيد و صداي تان را خوش داريد.

رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله فرمود: «قرآن با آهنگي حزين نازل شده، پس آن را با گريه [برخاسته از وجد] بخوانيد . اگر گريه نكرديد، لحن گريه به خود بگيريد . آن را با آواز خوش بخوانيد، كه هر كس آن را با آواز خوش نخواند، از ما نيست».

«از ما نيست هر كس قرآن را با آواز خوش نخواند».

امام صادق عليه السّلام فرمود: «قرآن با حزن نازل شده، پس آن را با لحني حزين بخوانيد» .

بر همين اساس، امامان اهل بيت عليهم السّلام كوشش داشتند كه قرآن با ترتيل و صداي بلند و تجويد و با آواز خوش خوانده شود.

معاوية بن عمار روايت مي‏كند كه به ابي عبد اللّه عليه السّلام گفتم: آيا هر كس، دعا يا قرآن مي‏خواند، اگر صدايش را بلند نكند، گويي چيزي نخوانده ؟ فرمود: «همين‏طور است، علي بن الحسين عليه السّلام در تلاوت قرآن، خوش صداترين مردم بود . هنگام تلاوت صدايش را چنان بالا مي‏برد كه تمام اهل خانه بشنوند». امام صادق عليه السّلام در خواندن قرآن خوش صداترين مردم بود. هرگاه شب براي تلاوت بيدار مي‏شد، صدايش را بالا مي‏برد . وقتي سقاها و ديگر عابران از آن مسير مي‏گذشتند، مي‏ايستادند و به تلاوت او گوش مي‏دادند .

هم‏چنين روايت است كه موسي بن جعفر عليه السّلام نيز صدايي خوش داشت . قرآن نيكو تلاوت مي‏كرد.  روزي فرموده بود: «علي بن الحسين عليه السّلام با صداي بلند قرآن مي‏خواند تا شايد ره‏گذري از آن‏جا بگذرد و به خود آيد. وقتي امام چنان كرد، ديگر مردم آن را تاب نمي‏آوردند». از او پرسيده شد: آيا رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله در نماز جماعت صدايش را به هنگام تلاوت قرآن بلند نمي‏كرد؟ فرمود: «رسول اللّه  فقط آن‏گونه كه در توان مردم بود ،تلاوت مي‏فرمود».

هم‏چنين از امام علي بن موسي الرضا و او از پدر و نياكانش از رسول اللّه  نقل است كه فرمود:

«قرآن را با آواز خوش بخوانيد؛ زيرا آواز خوش زيبايي قرآن را افزون مي‏كند»، سپس اين آيه را تلاوت كرد: «يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ ما يَشاءُ».(1)

پی نوشت:

1. آیت الله معرفت. محمد هادی .علوم قرآنی . موسسه فرهنگی التمهید .ص 92 3 با تلخیص .

قرائت حفص از عاصم از سوی قرآن انتخاب نشده ،بلكه  علمای اسلام و قاریان قرآن هستند كه به سبب وپژگی های خاصی كه این قرائت داشته ،آن را برگزیده و رواج داده اند كه ما به مهم ترین ویژگی های آن اشاره می كنیم:

قرائت حفص از عاصم يگانه قرائتي است كه داراي سندي صحيح و با پشتوانه قرائت اكثریت مسلمانان استحكام يافته است. اين قرائت در طيّ قرون پي ‏در پي تا امروز همواره ميان مسلمانان متداول بوده و هست و تداول آن به چند سبب برمي‏گردد:

1.  قرائت حفص  قرائت عامه مسلمانان است، زيرا حفص و استاد او عاصم شديدا به آنچه كه با قرائت عامّه و روايت صحيح و متواتر ميان مسلمانان موافق بود، پاي‏بند بودند. اين قرائت را عاصم از شيخ خود ابو عبدالرحمان سلمي و او از امام «امير المؤمنين» (ع) اخذ كرده است . حضرت علی (ع)  به هيچ قرائتي جز آنچه با نصّ اصلي وحي كه ميان مسلمانان از پيامبر (ص) متواتر بوده، قرائت نمي‏ كرده است. اين قرائت را عاصم به شاگرد خود حفص آموخته است. از اين رو در تمامي ادوار تاريخ مورد اعتماد مسلمانان قرار گرفت.  اعتماد عمومي صرفا براي اين  بود كه با نصّ اصلي و قرائت متداول بين مسلمانان، توافق و تطابق داشته است تا جايي كه گفته شد قرائت حفص، قرائت عامه مسلمانان نيست، بلكه قرائت عامه مسلمانان، قرائت حفص است.

 چرا اين قرائت را به حفص نسبت دادند؟!

 نسبت قرائت به حفص، به اين معنا نيست كه مبتني بر اجتهاد حفص است، بلكه  نسبت رمزي است براي تشخيص اين قرائت . قبول قرائت حفص به معناي قبول قرائتي است كه حفص اختيار كرده و پذيرفته ؛ زيرا اين قرائت از اول بين مسلمانان متواتر بوده است.

2. عاصم در بين قرای معروف به خصوصيات و خصائلي ممتاز بوده كه به او شخصيتي قابل توجه بخشيده است. ضابطي بي‏نهايت استوار و در اخذ قرآن از ديگران محتاط تر بوده است . قرائت را از كسي غير از ابو عبدالرحمن السلمي كه از علي عليه السّلام فرا گرفته بود اخذ نمي‏كرد . آن را به زر بن حبيش كه قرائت را از ابن مسعود آموخته بود عرضه مي‏كرد. در تمام دوره‏هاي تاريخ، قرائت عاصم، قرائتي بوده كه بر همه  قرائت ها، ترجيح داشته و بين عامه مسلمانان، رواج داشته و همگان بدان توجه داشتند .(1)

پی نوشت :

1.  آيت الله معرفت، علوم قرآني، قم، مؤسسه فرهنگي التمهيد، 1381، ص 235؛

 آيت الله معرفت، التمهيد في علوم القرآن ، قم، مؤسسة النشر الاسلامي‏ ، 1415ق، ج‏2، ص 245

1- عبد اللّه بن عامر اليحصبي: قاري شام، متوفاي 118

2- عبد اللّه بن كثير الدّاري: قاري مكه، متوفاي 120

3- عاصم بن ابي النّجود الاسدي: قاري كوفه، متوفاي 128  و دو راوي او عبارتند از: حفص بن سليمان و شعبه ابو بكر بن عياش.

قرائت متداول بين مسلمانان قرائتي است كه منطبق با قرائت عاصم به روايت حفص است‏.

4- ابو عمرو بن علاء المازني: قاري بصره ، متوفاي 154

5- حمزة بن حبيب الزيات: قاري كوفه، متوفاي 156

6- نافع بن عبد الرحمن الليثي: قاري مدينه، متوفاي 169

7- علي بن حمزة الكسائي: قاري كوفه، متوفاي 189 (1)

پي نوشت ها:

1. ر.ك طاهري، حبيب الله، درسهايي از علوم قرآني، قم، اسوه، 1377ش، ج‏1، ص 385.

روایت مورد نظر به شرح زیر است:

ومن فاكه امرأة لا يملكها حبس بكل كلمة كلمها في الدنيا ألف عام في النار والمرأة إذا طاوعت الرجل فالتزمها حراما أو قبلها أو باشرها حراما أو فاكهها وأصاب منها فاحشة فعليها من الوزر ما علي الرجل (1)

هر كس با زن كه همسرش نیست و محرمیتی با او ندارد ، شوخی لذت بخش كند ، در قیامت به ازای هر كلمه هزار سال حبس می شود و همچنین زن اگر به اختیار و رغبت با مرد نامحرمی همراهی كند و او را ببوسد یا با او مباشرت حرام نماید یا شوخی لذت بخش كند .

این روایت ناظر به لذت دهی و لذت گیری های حرام و خارج از كادر ازدواج است و این گونه لذت دهی و لذت گیری را فقط در كادر ازدواج می پذیرد.

اگر شوخی و مزاح برای لذت دهی و لذت گیری جنسی باشد ، چه در عالم واقع یا عالم مجازی ممنوع است زیرا در عالم مجازی و چت هم نوعی ارتباط وجود دارد و با آن ارتباط بین افراد این لذت دهی و لذت گیری رد و بدل می شود.

اگر با چند نامحرم این ارتباط را داشته باشد ، طبیعی است كه گناه او بیشتر است و میزان عدل الهی همه اینها را لحاظ خواهد كرد و وجدان و فطرت انسان هم بر آن گواهی می دهد.

پی نوشت ها:

1. شیخ صدوق ، ثواب الاعمال ، قم ، سید رضی ف 1368 ش ، ص 283-284.

پرسشگر گرامی با سلام سپاس از ارتباط تان با این مركز

عبارت «انا قتیل العبره» یا « قتیل العبرات » راجع به امام حسین (ع) بوده و از القاب ایشان است. در جاهای مختلفی از آن جمله زیارت اربعین وارد شده است. (1)

ظاهرا جمله بعدی "لا یذكرنی مؤمن الا استعبر" تفسیر جمله "انا قتیل العبرات" است و امام آن لقب را معنا كرده است. پس "من كشته اشكم"، یعنی من كشته شده مظلومی هستم كه هر كس به یاد من بیفتد، بی اختیار بر من می­گرید. مظلومیت من به این اندازه تاثر برانگیز است.

علامه مجلسی در معنای این جمله(من كشته اشكم ) می­فرماید :

 هیچ مومنی به یاد من نمی افتد مگر این كه گریه می كند یا بغض گلوی وی را می­گیرد. (2)

بنا بر این معنای  لقب این نیست كه:"امام كشته شد تا ما بگرییم" .

پی نوشت ها:

1. امالی، شیخ صدوق، ص118 ؛

منتهی الامال، محدث قمی، ص 538 ؛

بحارالا نوار، علامه مجلسی، ج44، ص279.

2. بحارالانوار،  ج 11، ص 356.

طبق آموزه های دینی، هر گونه كار خیر و انجام كارهای نیك به نیت اموات اگر خالص و براي خدا باشد،هم به حال اشخاصی كه  آن اعمال را انجام می دهند و هم  به حال آن هایی كه دست شان از دنیا كوتاه و آن حسنات برای آنان انجام شده مفید و اثربخش است  این معنا از روایاتی به دست می آید كه ثواب هر عمل خیری كه  بازماندگان به نیت مردگان شان انجام دهند،به هر دو طرف می رسد ، همچنان كه برخی روایات دلالت می كند كارهای خیری كه انسان انجام می دهد،تا زمانی كه مردم از آن سود ببرند،نفع آن در عالم دیگر به انسان می رسد.

طبیعی است هر عملی خیری كه انسان در این دنیا انجام دهد،چه برای خود و یا برای مردگان، درآن دنیا نتیجه آن را خواهد دید، خصوصا اگر آن عمل از صدقات جاریه باشد، تا زمانی كه مردم از آن بهره می برند، هم شخص اهدا كننده و هم اهدا شونده ثواب خواهند برد.

 اما در مورد سوال شما اتفاقا در این باره روايتي از حضرت صادق (ع) نقل شده، كه از آن استفاده مي ‏شود ثواب هايي كه در عالم برزخ به مؤمن مي‏رسد، تا قيامت هم برای اهدا كننده و هم اهدا شونده ادامه خواهد داشت. حضرت فرمود:

مَنْ قَرَأَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ عِنْدَ قَبْرِ مُؤْمِنٍ سَبْعَ مَرَّاتٍ بَعَثَ اللَّهُ إِلَيْهِ مَلَكاً يَعْبُدُ اللَّهَ عِنْدَ قَبْرِهِ وَ يُكْتَبُ لَهُ وَ لِلْمَيِّتِ ثَوَابُ مَا يَعْمَلُ ذَلِكَ الْمَلَكُ فَإِذَا بَعَثَهُ اللَّهُ مِنْ قَبْرِهِ لَمْ يَمُرَّ عَلَي هَوْلٍ إِلَّا صَرَفَهُ اللَّهُ عَنْهُ بِذَلِكَ الْمَلَكِ الْمُوَكَّلِ حَتَّي يُدْخِلَهُ اللَّهُ بِهِ الْجَنَّة؛ هر كس نزد قبر مؤمني هفت مرتبه سوره إنّا أنزلنا را بخواند، خداوند فرشته‏اي مي‏فرستد كه پيش قبر ميت، خدا را عبادت كند. خداوند ثواب عبادت فرشته را براي ميت و كسي كه إنّا أنزلنا را خوانده مي‏نويسد، تا زماني كه خداوند وي را به واسطه اين عمل وارد بهشت كند.( 1)

 حسناتی كه انسان آن را در زمان حیات خود انجام می دهد، حال یا برای خود و یا برای دیگران، به طور كلی می تواند به دو شكل باشد، یا آن حسنه و كار خیر به گونه ای است كه از صدقات جاریه به حساب می آید، با این توضیح كه اگر خودش هم از دنیا برود، كار خیری كه انجام داده، پس از او باقی می ماند و مردم از آن استفاده می برند، مثل این كه كتاب مفیدی نوشته، مدرسه ای ساخته، جاده ای  آباد كرده، حتی اخلاق نیكویی از خود به یادگار گذاشته، و .......... مطابق با روایات امامان معصوم سلام الله علیهم اجمعین، تا زمانی كه آن اثر باقی است، آن شخص چه در دنیا باشد یا از دنیا رفته باشد، ثواب خواهد برد

 در این باره كه مردگان نباید فراموش شوند حدیثی از قول یكی از صحابه از پیامبر صلوات الله علیه نقل كرده است،حضرت فرمود:

" لا تنسوا موتاكم في قبورهم و موتاكم يرجون إحسانكم و موتاكم محبوسون يرغبون في أعمالكم البرّ و هم لا يقدرون، اهدوا إلي موتاكم الصّدقة و الدّعاء؛(2)

 مردگان تان را كه در قبرها آرميده‏اند ،از ياد نبريد. مردگان شما اميد احسان شما را دارند. مردگان شما زنداني هستند و به كارهاي نيك شما رغبت دارند. آن ها خود، قدرت انجام كاري ندارند، شما صدقه و دعائي به آن ها هديه كنيد.

 راجع به مطلبی كه به آن اشاره شد، حدیث دیگری از امام صادق سلام الله علیه نقل شده است كه فرمود:

 سِتُّ خِصَالٍ يَنْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ بَعْدَ مَوْتِهِ وَلَدٌ صَالِحٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ يَقْرَأُ فِيهِ وَ قَلِيبٌ يَحْفِرُهُ وَ غَرْسٌ يَغْرِسُهُ وَ صَدَقَةُ مَاءٍ يُجْرِيهِ وَ سُنَّةٌ حَسَنَةٌ يُؤْخَذُ بِهَا بَعْدَهُ‏؛(3)

 شش چيز است كه مؤمن پس از مرگش از آن بهره مي‏برد: فرزند شايسته‏اي كه براي وي طلب آمرزش كند. قرآني كه از او بماند و ديگران آن را بخوانند. چاهي كه حفر نمايد. درختي كه بنشاند. آبي كه به جريان اندازد. روش نيكوئي كه پس از وي به آن عمل شود.           

این احادیث شریف به طور مستقیم پاسخ سوال شما را می دهد، در حدیث اول حضرت به ثواب سوره قدر اشاره كردند كه هر كسی مطابق با دستور روایت در مورد خواندن سوره قدر بر سر قبر مومنی عمل كند تا هنگام ورود به بهشت ثواب عبادت فرشته ای را هم برای خواننده و هم برای شخص از دنیا رفته منظور می كند . در حدیث دوم به طور كلی به اعمال خیر و حسنات ماندگاری اشاره شد و تا زمانی كه آن اثر ماندگار باشد، آن شخص از آن بهره خواهد برد.

البته می توان گفت: در مورد اعمالی كه با رفتن شخص  اهدا كننده از دنیا، آن عمل هم قطع خواهد شد ،مثل مواردی كه در سوال آمد، حكم این حدیث جاری نخواهد شد و ثواب چنین اعمالی برای مرده تا زمانی ادامه خواهد داشت كه شخص خودش زنده باشد ومشغول عمل باشد، اگر چه هر عمل خیری كه از انسان سر بزند، به هر نیتی كه باشد (یعنی چه برای خودش و یا برای دیگری باشد) به طور حتم در عالم ملكوت شاخه خواهد زد و رشد خواهد كرد.این طور نیست كه عمل خیر  اثر محدودی داشته باشد، اما به چه شكلی خدای متعال خودش از آن آگاه است.

كتاب هايي كه در اين زمينه مي توانيد مطالعه كنيد :

ا) معادشناسي، سيد محمد حسين تهراني، انتشارات حكمت، قم، 1402 ق.

ب) معاد در قرآن، آيت الله جوادي آملي، نشر اسراء، قم، 1380.

ج) عدل الهي، شهيد مطهري، انتشارات شركت سهامي انتشار، تهران.

د) معاد از نظر روح و جسم، فلسفي،  نشر هيئت نشر معارف اسلامي.

ذ)دستغيب،  معاد، انتشارات رهنما، تهران.

پی نوشت ها:

1.ابن قولويه قمي، كامل الزيارات، نجف اشرف ، انشارات مرتضويه ،  1356 هـجری شمسی ،ص 322.

2. انصاری محلاتی ،ترجمه الحكم الزاهره، قم،انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، 1375 هجری شمسی، چاپ دوم، ص 233.

3.شیخ صدوق،الخصال،قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،  1362 هجری شمسی،چاپ اول،  ج‏1، ص 324.