پاسخ:

خواهر گرامي! منظور از تقدير الهي اين است كه خداي متعال براي هر پديده‌اي اندازه و حدود كمّي و كيفي و زماني و مكاني خاص قرار داده است كه تحت تأثير علل و عوامل تدريجي، تحقق مي‌يابد؛ و منظور ازقضا الهي اين است كه پس از فراهم شدن مقدمات و اسباب و شرايط يك پديده آن را به مرحلۀ نهايي و حتمي مي‌رساند. (1) كه دعا ازجمله اين عوامل و مصداق تقدير می‌باشد: «قيل لرسول الله (ص): يا رسول الله رقي يستشفي بها، هل ترد من قدر الله؟ فقال (ص): انّها من قدر الله»(2)
امام باقر (ع) فرمودند: از رسول مكرم اسلام (ص) سؤال شد: اي فرستادۀ خدا، اين دعاها و نوشته‌هایی كه براي طلب شفا به‌کاربرده می‌شود، آيا جلوي تقدير خداوند را می‌گیرند؟ حضرت فرمودند: آن‌ها، خود نيز از تقدير خدايند.
- مطالبي را در قالب نكات درزمینۀ تقدير و نقش دعا در آن خدمتتان عرض می‌نماییم:
1-سازگاري تقدير الهي با اختيار انسان:
در روايات اسلامي نيز، بر سازگاري تقدير الهي با اختيار انسان تأكيد شده است و بدفهمي برخي از افراد كه وجود تقدير الهي را به معناي مجبور بودن انسان دانسته‌اند، مورد نكوهش قرارگرفته است. امام علي (ع) در پاسخ شخصي كه از جبر و اختيار سؤال مي‌كرد فرمودند:
«شما در هیچ‌یک از حالات خود مكروه و مجبور نيستيد. پيرمرد گفت: چگونه مجبور و مكره نيستيم، حالا آن‌كه حركت و طي طريق و دگرگوني‌هاي ما همه مشمول قضا و تقدير الهي است. حضرت در پاسخ فرمودند: آيا گمان مي‌كني كه قضا و تقدير، حتمي و اجباري است؟ اگر تقدير موجب جبر انسان باشد، ثواب و عقاب الهي باطل مي‌شود...»(3)
2-رابطۀ دعا و تقدير:
با توجه به معناي صحيح تقدير الهي و سازگاري آن با اختيار بشري مي‌بينيم كه آيات و روايات فراواني اشاره دارند كه دعا، صدقه و نيكوكاري‌هاي انسان، به دگرگوني و بهبود وضع زندگي وي مي‌انجامد يعني پی آمد كارهاي خوب و بدانسان در تغيير سرنوشت او، يكي ازقضا و قدرهاي كلي و ثابت به شمار مي‌آيد در قرآن كريم آمده است: «وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ؛ (4) يعني استغفار به رفع عذاب مي‌انجامد» و يا «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ»(5) اگر اهل قریه‌ها ايمان بياورند و تقوی‌پیشه كنند بركات آسمان و زمين را برايشان نازل مي‌كنيم.» بنابراين تغيير سرنوشت به دست خود انسان، ازقضا و قدرهاي الهي است و خداوند چنين خواسته است كه: «لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى». (6)
3-دعا؛ يكي از مظاهر قضا و قدر:
اينجاست كه نقش دعا در زندگي بشري روشن مي‌شود. زيرا دعا نيز يكي از مظاهر قضا و قدر است كه هم در سرنوشت انسان مؤثر خواهد بود و نيز مي‌تواند جلو قضا و قدر ديگري را بگيرد. پس دعا به معني تغيير دادن خواست الهي نيست. بلكه به اين معناست كه خواست خدا چنين تعلق‌گرفته است كه هركس اين دعا را مثلاً بكند و يا صدقه دهد و يا... فلان مورد ابتلا از او برداشته مي‌شود. پس ورود عذاب مثلاً مشروط به عدم دعاي بشري است و برداشته شدن عذاب و گرفتاري به‌وسیله دعا نيز خود يكي از خواست‌هاي الهي است كه متحقق مي‌گردد.
علي بن عقبه مي‌گويد از امام صادق شنيدم كه فرمود:‌ ‌دعا، قضا را برمي‌گرداند، هرچند آن قضا محكم شده باشد، پس بسيار دعا كنيد. زيرا دعا كليد هر رحمتي است. (7)
- اما در مورد استجابت نشدن دعا و پيش آمدن مشكلات در زندگي، به نكات زير توجه كنيد:
گاهي مصلحت بنده با مصلحت الهي هماهنگ شده و خداوند دعاي انسان را مستجاب می‌کند بدون هیچ‌گونه عوارض و ضرري و در بسياري موارد هم مصلحت الهي كه حكيم علي الاطلاق است بر مصلحت موردنظر بنده مقدم می‌شود و اين را كساني درك می‌کنند كه به ميزان تقوا و ايمان و يقين خود حس جوهر يابي دارند كه در رأس همه‌ی بندگان مؤمن خداوند حضرات معصومين (ع) هستند كه حسّ جوهر یابی فوق‌العاده‌ای دارند و از اين منظر می‌دانند كه به چه سبب و حكمت و مصلحتي درخواست ما رد شده و به نفع ما نيست و يا چه درخواست‌هایی به نفع ما هست.
و بايد بدانيم هر دعايي كه می‌کنیم نتيجه و اثري دارد هرچند در زمان و مكان و به كيفيتي ديگر نمايان شود.
و اگر استجابت دعاي ما الآن مصلحت نباشد خداوند به بركت دعاي ما خير ديگر و بهتري را براي ما مقدر می‌فرماید و درنتیجه‌ی دعا تبديل و تبدلي ايجاد می‌فرماید.
گاهي نيز مورد دعا به‌صورت عادي به مصلحت ما نيست. لكن اصرار و الحاح در دعا موجب ايجاد مصلحت از ناحيۀ خداوند می‌شود يعني اگر در درخواست خود پافشاري بيشتري كنيم ايجاد مصلحت می‌شود كه خداوند آن نعمت را عطا بفرمايد. آثار دفعي دعا نيز مانند آثار نفعي دعا مشروط به‌شرط است.
در آخر بايد بدانيم مصلحت خواستن از ما و مصلحت و نحوۀ اجابت از خداي متعال است و بايستي راضي به رضاي الهي شد كه اين خود مقامي بالاتر است. ضمناً مشكلات زياد از محبت و علاقۀ خداي متعال به انسان حاصل می‌شود و هميشه این‌گونه نيست كه به خاطر گناهاني كه انسان انجام داده است، از اجابت دعا محروم بماند.
- حاصل سخن اينكه:
با توجه به معناي صحيح قضا و قدر و رابطۀ آن با علم و ارادۀ الهي روشن مي‌شود كه چنين نيست كه ما در تعيين سرنوشت هيچ نقشي نداشته باشيم و تعيين سرنوشت به دست خود ما از مصاديق قضا و قدر الهي است و در اين بستر معناي مزرعه بودن اين جهان براي سراي ديگر كاملاً روشن و واضح مي‌شود.
- معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر درزمینۀ قضا و قدر الهي و نقش اختيار انسان در آن‌ها:
1. مصباح، محمدتقي، معارف قرآن، ص 215 ـ 202، درراه حق.
2. سبحاني، جعفر، سرنوشت از ديدگاه علم و فلسفه، تهران، غدير.
3. مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، ج 1، تهران: صدرا (بي‌تا) «انسان و سرنوشت».
4. سعيدي مهر، علم پيشين الهي و اختيار.
پی‌نوشت‌ها:
1. مصباح يزدي، محمدتقي، آموزش عقايد، سازمان تبليغات، چاپ هفتم، 1370، ج 1، ص 180.
2. بحارالانوار، علامه مجلسي، ج 5 ص 87، مؤسسه الوفاء، بيروت.
3. كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، باب الجبر و القدر و الامر بين الامرين.
4. انفال (8)، آيۀ 33.
5. اعراف (7)، آيه 96.
6. نجم (53)، آيۀ 39.
7. قمي، شيخ عباس، سفينة البحار، دارالاسوه، چاپ دوم، 1416، ج 3، ص 48، باب الدعا بعده العين.

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
در فرض سؤال اگر در سال هايي که تکليف شرعي نماز و روزه بر شما واجب بوده است مي دانستيد که روزه گرفتن واجب است بايد قضاي روزه ها را بگيريد و علاوه بر قضا براي هر روز در صورت توان مالي کفاره نيز بدهيد.
اما اگر اصلا نمي دانستيد که روزه گرفتن واجب است دراين صورت فقط گرفتن قضاي روزه هاي سالهايي که نگرفته ايد کفايت مي کند و کفاره واجب نيست.(1)
در هر صورت: به جا آوردن قضاي نماز و روزه هايي که در وقت آن ها انجام نشده ، واجب است، هر چند سال ها نماز و روزه اش قضا شده باشد ، بايد قضاي نمازها خوانده و روزه ها گرفته شود . جز خواندن نماز هاي قضا و گرفتن روزه هايي که ترک شده است، هيچ راه براي جبران آن ها نمي باشد.(2)
براي آن که قضا کردن نماز ها براي شما موجب مشقت نشود و فشار زيادي وارد نيايد ، راه آسان قضا کردن تدريجي است، يعني مي‌توانيد با هر نماز واجب يک نماز قضا بخوانيد، مثلا با نماز صبح يک نماز صبح را قضا کنيد و با نماز ظهرو عصر ، نمازقضاي ظهر وعصر را به جا آوريد . هم چنين با نماز مغرب و عشا مثل همان را قضا کنيد. در صورتي که در ايام تعطيلي وقت بيش تري داشته باشد، در يک روز چند شبانه روز نماز قضا کند.
ضمنا مي تواند مستحبات نماز مانند اذان واقامه، و قنوت نماز ها را نخواند. فقط واجبات را به جا آورد تا زود تر قضاي نماز ها تمام شود.
هم چنين قضاي روزه را در ايامي که روزهاي آن کوتاه و خنک است، روزه بگيريد.
لطفا در ارتباط هاي بعدي نام مرجع تقليد خود را ذکر کنيد .
پي نوشت:
1. سؤال تلفني (7743271-0251).
2. آيت الله بهجت، توضيح المسائل، مسأله 1112.

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز؛ و تشكر به خاطر ارتباطتان با اين مركز؛
در صورتي که روزه گرفتن در زمان بارداري و يا شير دادن ، براي بچه ضرر داشته باشد ، روزه واجب نيست، ولي بعدا بايد قضا کند . براي هر روز يک مد (750 گرم) طعام به فقير بدهد . در صورتي که روزه براي مادر ضرر داشته باشد ، کفاره لازم نيست وفقط بايد روزه ها را قضا کند .(1)
در صورتي که بدون عذر قضاي روزه را تا ماه رمضان سال بعد انجام ندهد، علاوه بر قضا بايد کفاره هم بدهد. به ازاي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد .(2)
اما در صورتي که نگرفتن قضاي روزه به خاطر شير دادن به بچه ويا بارداري باشد ، کفاره واجب نيست .
پي نوشت ها :
1 .آيه الله مکارم ، توضيح المسائل ، م1453.
2. همان ،م1434.

پرسش: خانمي هستم 30 ساله و لاغراندام و با وزن 42 کيلو ساکن شهر گرم استان يزد هستم و با توجه به طولاني بودن روزها گرفتن روزه برايم طاقت فرساست و ضمنا مجبور به رفتن خارج از خانه هم هستم.مقلد امام خميني مي باشم. با توجه به موارد مذکور گرفتن روزه براي من چه حکمي دارد؟
پاسخ: با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما در این ماه عزیز
بايد روزه را بگيري مگر اين که تحمل روزه گرفتن را نداشته باشي .در اين صورت مي تواني روزه را بخوري و بعدا قضايش را بگيري. امام خميني فرموده:
انسان نمى‏تواند براى ضعف روزه را بخورد، ولى اگر ضعف او به قدرى است‏كه معمولا نمى‏شود آن را تحمل كرد، خوردن روزه اشكال ندارد. (1)
پي نوشت:
1. امام خميني، توضيح المسائل ،م1583

پرسشگر گرامي با سلام سپاس از ارتباط تان با اين مرکز
چون آيت الله بهجت مرحوم شده و از طرفي شستن از بالا به پايين را احتياط کرده و فتوا نداده ،مي تواني طبق فتواي مرجع زنده اي که انتخاب کرده اي، عمل کني. اگر مرجع زنده ، از بالا به پايين شستن در غسل را لازم نمي داند ،طبق فتواي مرجع زنده عمل کني .در نتيجه تمامي غسل هاي قبلي صحيح است . آيت الله سبحاني ترتيب از بالا به پايين را در غسل لازم نمي داند .بنابراين طبق فتواي ايشان تمامي غسل هاي قبلي شما صحيح است . مشکلي نداري و نماز ها نياز به قضا ندارد. (1)
پي نوشت:
1 . آيت الله سبحاني ،توضيح المسايل ،م 355 .

پرسشگر گرامي با سلام سپاس از ارتباط تان با اين مرکز
با اهداي ثواب روزه به اموات، قضاي روزه از گردن اموات ساقط نمي شود، بلکه بايد شخصي به عنوان نيابت از ميت روزه هايش را قضا کند . نيابت بچه مميز که روزه اش صحيح باشد، بنا به فتواي برخي از مراجع اشکال ندارد و صحيح است .(1)
پي نوشت:
1 . توضيح المسايل مراجع ،ذيل م 1543