عصبانیت

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
رذايل اخلاقى و از جمله خشم از جمله بيماري هايي هستند كه براي درمان آن بايد علت آن را ريشه يابي كرد. يعني براى ريشه كن كردن اين صفت رذيله، نخست به سراغ ريشه ها برويم، چرا كه تا ريشه ها قطع نشود، اين نهال شوم همچنان پابرجاست. بنابراين در آغاز بايد ديد منشأ پيدايش غضب چيست و كجاست؟
برادر گرامي؛
هر ناراحتي موجب شعله ور شدن آتش خشم و غضب نمي گردد، بلكه خشم آن گاه زبانه مي كشد كه انسان خود را حريف طرف مقابل و شخص مغضوب ببيند و لااقل خود را با او متساوي و در يك مرتبه احساس كند، امّا اگر از عمل و برخورد فرد قدرتمندي ناراحت گردد، اگر چه غم و حزن در قلب او پديدار مي شود، امّا چون از انتقام ناتوان است،‌چاره اي ندارد جز اين كه غضب خود را فرو برد. اين خشم به باطن بر مي گردد و عقده دروني ايجاد مي كند و به كينه تبديل مي شود.(1)
بنابراين چون فرد خشم آلود غالباً خود را در موضع قدرت و برتري و سلطه مي بيند، بايد با عواملي كه باعث شعله‌ور شدن غضب مي شود، پنجه درافكند و با عامل آن ها كه "حبّ نفس" (خويشتن خواهي) مي باشد، يا مال دوستي و جاه طلبي و شهرت خواهي و تكبّر و ... مبارزه كند، روحيه و ميانه روي به نفس ببخشد تا "حبّ نفس" وسيلة انسان گردد و او را در جاده "كرامت و عزّت" راه ببرد، نه اين كه بر آدمي چيره گردد و او را در لجنزار "غرور و خودپسندي" فرو ببرد.
عوامل ديگري نظيرجهل و حماقت، ضعف نفس، تكبر، لجبازي، غرور، كار زياد، خستگي، گرسنگي و تشنگي نيز موجب شعله ور شدن عصبانيت مي گردد.
براي درمان عصبانيت راهكارهايي وجود دارد از جمله :
1. حتما در ساعات كاري خود تامل كنيد . در صورت امكان از آن بكاهيد. در صورت عدم امكان، سعي كنيد فواصلي را در بين كار به استراحت بپردازيد تا از خستگي شديد، بكاهيد.
2. رفتارهاي عادي و روزمره خود را نيز با تسلط كامل بر رفتار و بدون شتابزدگي انجام دهيد. آن ها را آرام آرام تعقيب كنيد تا نرم‏خويي و پرحوصلگي برتمام رفتارهاي شما حاكميت پيدا كند.
3. از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد. كاملاً به خود مطمئن باشيد كه مي‏توانيد روحيه خود را تغيير دهيد، ولي براي نتيجه گيري عجول نباشيد، بلكه با خود فكر كنيد بايد حداقل به طور مثال يك سال بر رفتارهاي خود كار كنيد. اگر چنين نموديد، حتماً پس از آن، دگرگوني رفتاري خواهيد داشت.
4. همواره در هر مسأله‏اي ابتدا از ديگران انتظار بدترين برخورد را داشته باشيد. خود را براي پذيرش آن آماده كنيد. اين مسئله باعث مي‏شود برخوردهاي بهتر از مورد انتظار در شما ايجاد خشنودي نمايد. در حالي كه اگر هميشه انتظار برخورد خوب داشته باشيد، چه بسا نتيجه عكس خواهيد گرفت.
5. از تفريحات سالم و تقويت كننده اراده مانند كوهنوردي، شنا، دو و پياده‏روي و گردش در طبيعت و... استفاده كنيد.
6. در تصميم‏گيري‏ها حتي‏الإمكان با افراد عاقل و پخته مشورت نماييد. از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهيزيد.
7. بيش تر با افراد خوش اخلاق معاشرت كنيد.
8. از موقعيت‏هايي كه زمينه تندخويي در آن فراوان است، دوري كنيد. در موقعيت‏هايي حضور يابيد كه رفتار پرخاشگرانه در آن جا ديده نمي‏شود.
9. پيش از هر عملي در مورد پيامد آن تفكر و انديشه كنيد و آن گاه اقدام نماييد. با تمرين اين راهكار و به كارگيري آن در مورد تمام رفتارها، اندك اندك كنترل خويش را بر تمام رفتارها توسعه بخشيد.
10. به برخي رفتارها و حالاتي كه از افراد سر مي‌زند و شما را عصباني مي‏كند ،توجه نكنيد، مثلاً اگر كسي با حرف ناروا شما را ناراحت مي‌كند، از شنيدن وگوش سپردن به سخنان وي دوري كنيد، حتي گوش ندهيد يا محيط را ترك كنيد. به گفته‏هاي او دقت و توجه نكرده و آن ها را در ذهن خود مرور نكنيد. نسبت به ديگر اعمال فيزيكي و رفتارهاي پرخاشگرانه و تحريك كننده همين طور واكنش نشان دهيد و راه بي‏توجهي را پيش گيريد.
11. سطح شناخت خود را با مطالعه و تفكر از زشتي، ناپسند بودن، غيرقابل جبران بودن اعمال پرخاشگرانه بالا ببريد. آيات، روايات و داستان‏هايي راكه در مورد اين نوع رفتارها و آثار آن‏ها نوشته شده است، مطالعه كنيد. بعد در مورد آن ها فكر نماييد، حتي در برخي موارد به آثار رفتار تندي كه مرتكب آن شده‏ايد، توجه نماييد. آن عمل و زشتي آن را در ذهن خود مرور و بزرگ معرفي كنيد، به گونه‏اي كه به خود هشداري از درون دست يابيد. آثار فردي و اجتماعي و پيامدهاي حيثيتي عمل زشت را در ذهن خود مرور كنيد. زشتي آن را براي خود بزرگ جلوه دهيد تا از درون از آن عمل متنفّر شويد.
12. از خواندن قرآن و در نوبت‏هاي متعدد در طول 24 ساعت غفلت نورزيد، چه قرآن تأثير زياد در رسيدن به آرامش دروني دارد. عبادت‏هاي خود مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب به جا آوريد كه تأثير بزرگي در رسيدن به اطمينان خاطر دارد.
13. با خود شرط كنيد كه هيچ گاه و در هيچ وضعي برخورد تند نداشته باشيد. اگر ناگهان از شما برخورد تندي سر زد، خود را جريمه كنيد؛ مثلاً تصميم بگيريدكه مثلاً اگر بر سر كسي فرياد زديد، فلان مبلغ صدقه بدهيد. كارآيي اين روش، بسيار بالا است. بسياري از علماي بزرگ بدين سان تمرين عملي و خودسازي كرده‏اند.
14. شرح موارد فوق را در جدولي بنويسيد. موارد انجام و يا سرپيچي از آن را يادداشت كنيد. سعي كنيد موارد تخلف را كاهش داده و بيش تر از پيش، خود را به انجام توصيه‌ها مقيد سازيد، حتي پيش از بروز آن موقعيت‏ها و به صورت مستمر، راهكارها را سرلوحه اعمال خود قرار دهيد. از آن به بعد بايد ميزان پرخاشگري شما كاهش يابد. آن ها را نيز يادداشت كنيد. كم كم از ميزان آن‏ها در طول روز، هفته و... بكاهيد و خود تنبيهي را به كار بگيريد.
موفق باشيد.
پي نوشت:
1. سيد عبدالله شبر، اخلاق، ص 252، مترجم محمد رضا جباران.

موفق و موید باشید