مذاهب شیعی

با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات شما در اين ماه عزيز و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی

هر چند فرقه هاي بسياري را براي مذهب شيعه ذكر كرده اند، اما در اصل وجود آن ها ترديد اساسي وجود دارد. از اين رو تعداد فرقه هاي غير قابل ترديد از سه فرقه تجاوز نمي كند كه آنها نيز داراي انشعاباتي شده اند كه به اختصار به آراي هر يك مي پردازيم:
1. اثني عشريه "دوازده امامي ها" :
مهم ترين و بزرگ ترين گروه شيعه است كه قائل به خلافت بلافصل امام علي(ع) بعد از پيامبر از طريق "نصب" و "نص" است.
نيز امامت امام حسن و امام حسين(ع) و نه فرزند از سلاله ي حضرت سيدالشهدا، كه پيامبر آنان را نام برده و معين كرده، كه آخرين ايشان امام غايب و منجي عالم بشريت حضرت مهدي (عج) است.
2 . زيديه:
منظور از زيديه كساني هستند كه خود را پيروان زيد بن علي بن حسين(ع) مي دانند، پس از شهادت زيد، بين پيروان او دانشمنداني به وجود آمدند كه به تنظيم عقايد و احكام زيديه پرداختند، بدين ترتيب، اين فرقه را پديد آوردند. گرچه دانشمندان زيديه به سيره ي عملي و نوشته هاي زيد توجه داشتند، اما در عقايد از معتزله و در فقه از مكتب ابوحنيفه تاثير پذيرفته اند.
كساني كه به امامت حسين بن علي (ع) معتقد بودند، پس از او پسرش علي بن الحسين(ع) را امام دانستند. پس از رحلت او شيعيان حسني و حسيني درباره ي جانشيني وي اختلاف نمودند.
زيديه گفتند كه: پس از او "زيد" امام است، چون به شمشير رو آورده و جهاد نموده است.
به عقيده ي آنان يكي از شرايط امام، جهاد علني و مبارزه ي مسلحانه با ستمكاران است. دومين آن فاطمي بودن است، يعني امام از طريق پدر به يكي از حسن و حسين (ع) برسد. به نظر آنان هر فاطمي كه عالم و زاهد و شجاع و سخي باشد و دعوي امامت كند و خروج نمايد، واجب الاطاعه است.(1)
3. اسماعيليه:
اسماعيليه فرقه ايي هستند كه به امامت شش امام اول شيعيان اثني عشري معتقدند، اما پس از امام صادق(ع) بزرگ ترين فرزند او اسماعيل را به امامت مي پذيرند.(2)
شايد بتوان گفت كه:
علت يا زمينه ي پيدايش شيعه ي اسماعيليه يكي اين باشد كه او پسر بزرگ امام صادق(ع) بود. برخي گمان مي كردند كه حتماً پسر بزرگ مي بايست امام باشد، نيز تلاش برخي از غلات همانند ابي الخطاب و پيروانش كه حاضر نشدند مرگ اسماعيل را در زمان حيات امام صادق (ع) نپذيرند.
و ديگر اين كه اين ها گفتند: اسماعيل نمرده است و زنده است و روزي ظهور مي كند. (2)
علامه طباطبائي در باره ي شيعه و انشعابات آن مي نويسد:
(مذهب شيعه) در زمان سه پيشواى اول از پيشويان اهل بيت (حضرت اميرالمؤمنين على و حسن بن على و حسين بن على عليهم السلام ) هيچ گونه انشعابى نپذيرفت؛ ولى پس از شهادت امام سوم، اكثريت شيعه به امامت حضرت على بن الحسين (امام سجاد) قائل شدند و اقليتى معروف به (كيسانيه) پسر سوم على (ع)، محمد بن حنفيه را امام دانستند و معتقد شدند كه محمد بن حنفيه پيشواى چهارم و همان مهدى موعود است كه در كوه رضوى غايب شده و روزى ظاهر خواهد شد! پس از رحلت امام سجاد (ع)، اكثريت شيعه به امامت فرزندش امام محمد باقر (ع) معتقد شدند و اقليتى به زيد شهيد- كه پسر ديگر امام سجاد بود- گرويدند و به (زيديه) موسوم شدند.
پس از رحلت امام محمد باقر (ع)، شيعيان وى به فرزندش امام جعفر صادق (ع) ايمان آوردند و پس از درگذشت آن حضرت، اكثريت، فرزندش امام موسى كاظم (ع) را امام هفتم دانستند و جمعى اسماعيل پسر بزرگ امام ششم را - كه در حال حيات پدر بزرگوار خود در گذشته بود - امام گرفتند و از اكثريت شيعه جدا شده به نام (اسماعيليه) معروف شدند.
و بعضى پسر ديگر آن حضرت، (عبداللّه افطح) و بعضى فرزند ديگرش(محمد) را پيشوا گرفتند و بعضى در خود آن حضرت توقف كرده، آخرين امامش پنداشتند.
پس از شهادت امام موسى كاظم (ع) اكثريت شيعه، فرزندش امام رضا (ع) را امام هشتم دانستند و برخى در امام هفتم توقف كردند كه به(واقفيه ) معروفند.
ديگر پس از امام هشتم تا امام دوازدهم كه پيش اكثريت شيعه(مهدى موعود) است، انشعاب قابل توجهى به وجود نيامد و اگر وقايعى نيز در شكل انشعاب پيش آمده چند روز بيش نپاييده و خود به خود منحل شده است؛ مانند اين كه(جعفر) فرزند امام دهم پس از رحلت برادر خود(امام يازدهم) دعوى امامت كرد و گروهى به وى گرويدند؛ ولى پس از روزى چند متفرق شدند و (جعفر) نيز دعوى خود را تعقيب نكرد و همچنين اختلافات ديگرى در ميان رجال شيعه در مسائل علمى كلامى و فقهى وجود دارد كه آنها را انشعاب مذهبى نبايد شمرد.
فرقه هاى نامبرده كه منشعب شده و در برابر اكثريت شيعه قرار گرفته اند، در اندك زمانى منقرض شدند جز دو فرقه ي:(زيديه و اسماعيليه) كه پايدار مانده اند و هم اكنون گروهى از ايشان در مناطق مختلف زمين، مانند: يمن و هند و لبنان و جاهاى ديگر زندگى مى كنند.
در ضمن شيعه اسماعليه داراي انشعبات مي باشد و همچنين بعضي از فرقه هاي شيعي ديگر، مانند، نزاريه و مستعليه ... نيز وجود دارند. (3) و غير از شيعه اثني عشري هيچكدام كدام از مذاهب شيعي پيرو 12 امام نمي باشند. مگر برخي فرق صوفيه و شيخيه. در اين باره به كتاب هاي زير مرا جعه فرماييد:
- محمد جواد مشكور، فرهنگ فرق اسلامي
- علي رباني گلپايكاني، فرق و مذاهب كلامي
- ترجمه فرق شيعه نوبختي
- محمد حسين طبا طبايي، شيعه در اسلام
پي نوشت ها:
1 . محمد جواد مشكور، فرهنگ فرق اسلامي، مشهد، 1375، چاپ سوم ، ص 214 - 218.
2 . علي رباني گلپايگاني، فرق و مذاهب كلامي، ص 68- 69، درس دهم
3 . محمد حسين طباطبايي، شيعه در اسلام، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1389 ق ه، ص 32 -38. (با تلخيص)

موفق و موید باشید