بهشت و جهنم

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و تشکر به خاطر ارتباطتان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی

قبل از هر چیز باید این اشتباه را تصحیح کنیم که حضور بهشتیان در آخرت روحانی محض نخواهد بود. بلکه بهشتیان در آخرت همانند دنیا دارای جسم و روح خواهند بود، هرچند در این که جسم آخرتی بهشتیان همان جسم دنیایی است یا جسمی شبیه آن و متناسب با عالم آخرت در بین علما اختلافاتی وجود دارد؛ اما در این مساله تردیدی نیست که حضور انسان ها در آخرت جسمانی و روحانی خواهد بود؛ امادر خصوص توصیفات متعدد مادی و جسامنی از نعمات بهشت باید گفت:
1.اگر چه خداوند متعال در توصیف بهشت به مواردی نظیر باغ و درخت و چشمه و ديگر نعمتهائي كه در همين دنيا در دسترس انسان مي باشد؛ اشاره می نماید و یا برخی از لذت های جنسی را به عنوان نعمت های بهشتی نام می برد، لکن پاداش کارهای خوب انسان در قیامت و در بهشت تنها نعمت هاي قابل تجربه مادي نيستند، بلكه اوصافی که در مورد نعمت‌های جسمانی و به ظاهر مادی بهشتی، تنها بخش کوچکی از نعمت‌های بهشت است كه متناسب با درك انسان از لذت ها و خوشي ها بيان شده است و الا چنين لذتها و نعمت هایی در مقايسه با نعمت ها و لذت هایي كه ذكر نشده اند ناچيزند، در حالي كه آیات قرآن بیانگر آن است که در بهشت نه تنها اين نعمت هاي مادي بلكه هر چيزي كه انسان بخواهد و اراده كند برای او فراهم می‌شود(1).
در بهشت هر چیزی که مورد میل و رغبت بهشتیان باشد و حتي لذت هائي فوق خواسته‌های آنان وجود دارد.(2) خداوند متعال مي فرمايد: هیچ کس نمی‌داند و در مقابل اعمال خیری که پاکان و نیکان در این جهان انجام می‌دهند، چه نعمت هایی که مایه روشنی چشم است، در جهان غیب برای آنان فراهم شده است". (3) در تفاسیر شیعی و سنی ذیل این آیه حدیثی از رسول گرامی اسلام (ص) بدین مضمون نقل شده:
"خداوند فرموده: برای پاداش بندگان شایسته و درستکارم، نعمت هایی آماده کرده ام که نه چشمی آن‌ها را دیده و نه گوش شنیده و نه بر قلب بشری خطور کرده است". (4) بنا بر این نعمت‌های بهشت، منحصر در آنچه در قرآن و يا روايات بيان شده نمي شود و همچنین منحصر در نعمتهایی که در همين دنيا نيز تجربه شده باشد، نمی‌باشد.
2. سر اين كه ذكر نعمت هاي مادي در قرآن بيش تر مي باشد، اين است كه این امور برای عموم مردم به ویژه مردمی که آیات در ابتدا برای‌ آن ها نازل شد، بسیار لذت‌بخش و بلکه لذت‌بخش‌ترین امور بوده است. قرآن به عنوان نمونه به اين نوع لذت هاي بهشتي بيش تر اشاره مي نمايد؛ اما جداي از همه نعمت هاي جسمي، اصل نعمت هاي بهشتي نعمت ها و لذت هاي روحاني و معنوي مي باشد كه با نعمت هاي جسمي بهشتي قابل مقايسه نمي باشد. مثل خوشی و سلامتی و طول عمر و بالاتر از آن جاودانگی و اين كه در آن جا هیچ غم، بیماری و غصه وجود ندارد. جز خوشی و لذت نیست، آن جا كسي سخن بیهوده ای بر زبان نمی‌آورند و نمی‌شنوند (5)، نه ترس و اندوهی دارند (6)، و نه در دل، کینه و کدورتی. (7) و سخنی جز سلام و درود و تحیت بین آنان نیست. (8)
3. البته در مورد نعمت های بهشتی که بيشتر مورد توجه ماست و مي شناسيم و به زعم ما در دنیا هم وجود دارد، نيز نبايد از اين نكته غافل شد كه در دنیا بسیاری از لذت های مادی که انسان درک می کند، به خاطر محدودیت های عالم ماده و تزاحم لذت ها و درد ها و مشکلات با هم، بسیار ناچیز و محدود و ناخالص می باشد، در حالی که در بهشت محدودیت نیست و هر لذتی در اوج خود حاصل می شود. در عين حال اگر چه افراد زیادی در دنیا از نعمت های آن بهره مند می شوند. اما واضح است که معدودند افرادی که از نعمت های محدود دنیا به طور کامل بهره مند باشند. همه نعمت ها برای همه افراد در تمام لحظات عمر قابل استفاده نیست. دائما آفت هائی مثل مریضی و پیری و فقر و ... مانع بهره مندی کامل انسان می شود. چنان كه فرموديد به راحتی هم قابل بهره مندي نيستند، در حالی که در بهشت نه بیماری هست و نه پيري و نه محروميت و نه هيچ مانع ديگري براي لذت هاي بهشتي وجود ندارد.
4. يكي از بالاترين لذت ها و نعمت هائي كه در بهشت نصيب انسان هاي صالح مي شود، لذت های روحی محض است که قابل تصور با لذت های جسمانی نیست؛ پاره ای از این بخش نعمت ها مانند نعمت رضوان الهی (9) و لقای الهي (10) می باشد. بهشتيان در اين مقام لطف هایی از پروردگارشان دریافت می‌دارند که ایشان را غرق سرور می‌سازد. هیچ کس نمی‌تواند تصوری از مرتبه آن سرور داشته باشد (11) و این سعادت بی مانند و نعمت‌های وصف ناشدنی و رحمت و رضوان و قرب الهی برای همیشه ادامه خواهد یافت (12) و پایانی نخواهد داشت. (13)
به همین نسبت در مرد عذاب های جهنم هم معمولا عذاب هایی که با انسان مادی مانوس است و عالم ترس و بازدارندگی او می شود یعنی عذاب های جسمانی و مادی بیشتر بیان شده است، هرچند وجود عذاب های روحی و باطنی جهنم هم یقینا قابل انکار نیست.
البته در مورد جزئیات عالم آخرت و بهشت واقعا مجال و بستری برای درک کامل نداریم و در نتیجه نمی توان در خصوص وضعیت خاص بهشتیان اظهار نظر قطعی ارائه نمود. جهت اطلاع بیش تر در این خصوص می توانید کتاب پیام قرآن آیه الله مکارم شیرازی، ج6 مبحث نعمت های جسمانی و مبحث لذات روحانی بهشت را مطالعه بفرمایید.
پی‌نوشت‌ها:
1. نمل (27)، آیه 21 و فرقان (25)، آیه 16 و زمر (39)، آیه 34 و فصلت (41)، آیه 31 و شوری (42)، آیه 22 و زخرف(43)، آیات 71 و 70 و ق (50)، آیه 35.
2. ق (50)، آیه 35.
3. سجده (32)، آیه 17.
4. طبرسي، تفسیر مجمع البیان، ناصرخسرو 1372ش ، ح 7 و 8، ص 331 و سيوطي، تفسیر درالمنثور، كتابخانه مرعشي ،1404ق، ج 5، ص 276.
5. مریم (19)، آیه 62 و نبأ (78)، آیه 35 و غاشیه (88)، آیه 11.
6. اعراف (7)، آیه 35 و محمد (47)، آیه 28.
7. اعراف،‌ آیه 43.
8. واقعه (56)، آیه 26.
9. آل عمران (3)، آیه 15 و توبه (9)، آیه 21 و 72 و حدید (57)، آیه 20 و مائده (5)، آیه 119.
10. قمر (54)، آیه 55.
11. سجده (32)، آیه 17.
12. بقره، آیه 25 ـ 28 و آل عمران، آیات 36، 98 و 107.
13. دخان (44)، آیه 56 و فصلت، آیه 8 و انشقاق (84)، آیه 25 و تین (95)، آیه 6.